• iran tarihi açısından bir hayli önem atfedilen, persler'in torunları için bir çağı açıp bir çağı kapattığını rahatlıkla iddia edebileceğimiz ve bugün itibariyle 1798'inci sene-i devriyesi gelmiş bulunan savaş.

    pers ahameniş imparatorluğu'na m.ö. 330 itibariyle büyük iskender tarafından son verildikten sonra iran toprakları birkaç asır selevkos imparatorluğu'nun egemenliği altında kalmış olsa da aslında kimlikleşme anlamında baktria, anadolu ya da mısır'daki gibi kuvvetli bir helenleşme yaşamıştır demek pek de doğru olmayacaktır.

    yine de fars, huzistan, hamedan, şiraz gibi kadim iranî uygarlığın ana merkezlerinin ağırlıklı olarak ahamenişler döneminden kalma kültürü muhafaza ettiğini söylemek mümkündür. öte yandan, m.ö. 3'üncü asrın ikinci yarısında hazar denizi'nin doğusundan gelip selevkoslar'ın zayıflamasını takiben iran coğrafyasının idaresini üstlenen ve ecnebi kaynaklarda parthia adıyla geçen parni kabilesi kökenli part-arsakes imparatorluğu'nun yönetici taifesi ise tamamen helenleşmiş olup her ne kadar batıda roma imparatorluğu'na ve doğuda da yüeçi yerleşimcilerine karşı dirayetli bir duruş sergilemiş olsalar da pers ahameniş kökenlerine dönmeyi arzulayan ve kadim imparatorluğun zamanındaki dünya dominasyonuna özlem duyan iranî soyluların sesleri bilhassa m.s. 2'nci asırla birlikte oldukça gür çıkmaya başlamıştır.

    burada bilhassa part idaresinin merkezî kudretinin aşırı derecede zayıflamasına neden olan ve imparatorluğun parçalanmasına giden yolun taşlarının büyük bir hızla döşendiği iv. valagaş'ın uzun süren hükümdarlığından da söz etmemek olmaz.

    (bkz: iv. valagaş/@ncpzbsn)

    m.s. 191 senesinde hayatını kaybeden imparatorun oğlu ve torunu olan beşinci ve altıncı valagaş da kötü gidişatı durduramamış ve m.s. 213 senesinde beşinci artabanus taç giyerek part diyarı hükümdarı olmuştur. imparator caracalla idaresindeki roma ordusuyla yaşanan birkaç çatışma sonrasında barış imza edilmesiyle birlikte rahatladığını düşünen artabanus ise ne kadar yanıldığını acı bir şekilde anlayacaktır.

    m.s. 217 ve 218 senelerinde fars bölgesinde giderek güçlenen erdeşir isimli bir soylu etrafında giderek büyüyen bir iranî ayaklanma palazlanmış olup bu güç kısa süre içerisinde merkezî otoriteye baş kaldırmakla kalmayarak kirman ve şiraz gibi kültürel ve ticarî anlamda büyük ehemmiyeti bulunan bölgeleri de ele geçirmeye muvaffak olunca, artabanus basit bir isyan olarak gördüğü bu ayaklanmaya son vermek içn sefere çıkma kararı almıştır.

    m.s. 224 senesinde hürmüzgân denilen, huzistan yöresinde ve muhtemelen günümüzde ahvaz kentinin bulunduğu coğrafyada birbiriyle savaş hazırlıklarına başlayan iki ordu arasında 1798 sene evvel bugün gerçekleşmiş ve ayrıntılarına hakim olmanın görece zor olduğu bu muharebenin nihayetinde de çoğu tarihçinin mutabık olduğu haliyle aşağı yukarı 10 bin kişilik bir süvari birliğiyle daha piyade ağırlıklı artabanus komutasındaki orduyu mağlup etmeyi başarmış olan erdeşir ise part hegemonyasına ve kendi politikasına göre "iran topraklarındaki helen boyunduruğuna" bir son vermiştir. artabanus savaş meydanında hayatını yitirmiş olup part-arsakes hanedanı da nihayete ermiştir. kısa süre içerisinde sasani imparatorluğu olarak anılacak olan imparatorluğu tesis edecek olan ve partlar döneminde topluma nüfuz etmiş gayri-iranî bütün kültürel ve dinsel unsurları günlük hayattan temizleme gayesiyle yeni bir hanedan oluşturacak olan erdeşir, bu savaştaki zaferinden sonra bir de "kar-namag-î erdeşîr-î babakhân" adlı bir kuruluş miti yazdırtacak ve sasaniler'e pers ahameniş imparatorluğu'nun devamı olacak bir surette can vermeye çalışacaktır. kendisinin bıraktığı yerden oğlu birinci şapur devam edecek ve roma'ya karşı persler'i ilk kez taarruza geçirecektir.

    (bkz: birinci şapur/@ncpzbsn)

    son bir not olarak da eklemek isterim; sasaniler'in kendilerini nasıl bir dev aynasında gördüklerine ve kendilerini ahameniş imparatorluğu'nun devamı olduğuna nasıl inandırdıklarına dair muhteşem bir entry bulunuyor. sevgili lairocse'nin kaleme aldığı bu ilgi çekici entry de bağlantı olarak aşağıda bulunuyor.

    (bkz: sasaniler/@lairocse)
hesabın var mı? giriş yap