100 yıl savaşları

• genel gorunum:
  yuzyil savaslari son capet kral'i charles iv'un varisi olmadan olmesiyle 1328'de plantagenet'ler ve valois kraliyet ailesinin arasinda cikan bir hanedanlik savasidir. valois, anjou ve maine kont'u phillip secilmis ve iyi yapilandirilmis bir meclis tarafindan bir sonraki fransa krali secilmisti(phillip iv) bu durumla olan sorun use phillip'in yasayan en yakin varis olmamasiydi ki bu anne tarafindan edward plantagent, ingiltere krali(edward iii) ve aquitaine duku'idi. plantagenet'ler bu istegi one surdugunde valois'ler salic yasasi denen bir kanun cikartarak anne tarafindan varis olmayi yasakladilar.(cok zekice) bunun ustune plantagenet'ler bu kanunu onceden hic bir zaman uygulanmadigi sebebiyle gecersiz sayip kabul etmediler. ve bu anlasmazlik yuzyil savaslarinin baslangici oldu.
  
  kral'in deliligi:
  
  1392'de charles iv bir ormanda ata binerken delirir^* ve grubunda olan dort adet kisiyi oldurur ve hatta kuzenini de kesmeye calisir. sonralari saray koridorlarinda kurtlar gibi uluyarak dolanmaya baslar ve kendisinin camdan yapildigini ve yanina gelen herkesin onu parcalayacagini dusunmeye baslar^*. sonradan bunlardan kurtulsa da yasi ilerledikce akli basinda gecirdigi sureler azalir.
  
  fransizlarin durumu:
  
  charles iv delirdiginde, fransa burgundy(bkz: #3612745) duku philip tarafindan yonetiliyordu ki kendisi hazinenin 1/8 - 1/6 arasinda bir miktari her yil kendi hazinesine aktardi^*. charles iv kendine geldiginde basa kardesi orleans duku loius gecti. gel gor ki bu adamda en az philip kadar essoluessekidi ve hazinenin parasini kendisinin italya'daki (gian galeazzo visconti'nin kizi ve varisi, karisi valentina araciligi ile milan sehri ustundeki hak iddasi) amaclari icin kullandi. cok agir vergiler koydu ve buyuculukle suclandi ve sonuc olarak philip'den bile daha cok nefret edilir hale geldi^*. sonuc olarak fransiz halki iki kampa ayrilmaya basladi; armagnac'lar ve burgundi'ler. bu 30 yil surecek bir ic savasin baslangici oldu ve fransizlari, ingilizlerin merhametine birakti. ancak savas 20 yil civari bir sure patlak vermedi.
  
  ingiltere:
  
  zalim richard ii butun ileri gelen asillere ragmen fransa ile uzun sureli bir baris ve ailesinin haklarina kapanim istedi. richard, charles iv'un hukumeti ile bir ateskes imzaladi^*. ancak butun bu zorlamalar sonucunda richard asiller tarafindan tahttan indirildi ve yerine bolingbroke'lu henry getirildi.(henry iv)
  henry'yi tahta getiren kesim buyuk oranda ve siddetle fransa ile savasi ve ingiltere'nin fransa'daki menfaatlarini destekliyordu. henry ateskesdeki sartlardan vazgecti ancak ulkedeki rahatsizlik^* ve flemish ticari gelirlerdeki dusus nedeniyle bir campaign baslatamadi.
  
  duk louis'in henry iv'e tepkisi:
  
  louis henry'nin sorunlarinin farkindaydi ve bu durumu 1402'de charles iv'un erkek ogluna guyenne duk'u title'ini koymak icin kullandi. bu unvan zaten henry iv'un ogluna (prince of wales, ilerde henry v) verilmis oldugundan cok buyuk bir provakasyondu. ingiltere ve guyenne'e fransiz ataklari 1405'den 1407'ye kadar surdu. ancak sonunda fransizlar bu isteklerinden vazgecti cunku sehirlerin bircogu daha cok ozgurluk ve daha az vergi saglayan inglizleri tercih ediyorlardi.
  
  armagnac ve burgundi gerginligi:
  
  burgundi'li cesur^* philip nisan 1404'de oldu ve oglu korkusuz(1396 nigbolu savasinda aldi hem de bu lakabi ehe) john basa geldi. louis ve john hemen hemen her konuda karsi karsiya geldiler. john roma'daki papa'yi flemishleri memnun etmek icin desteklerken, louis avignon'daki papayi destekledi; john hazinesine olacak etkiden dolayi ingiltere ile savasa karsi cikarken, louis ingilizlerden nefret ediyordu.
  saray'da ikisi tartisirken destekcileri de sokaklarda dovusuyorlardi. gerginlik tirmanirken kasim 1407'de john, louis'i kraliceyi ziyaretten donerken pusuya dusurup oldurttu ve seytani diriltmesin diye ellerini kestirtti. bernard -armagnac duk'u- liderligi aldi bu olumden sonra. boylece fransiz cephesi belirlenmis oldu. burgundi'liler guclerini paris burjuvasindan ve akedemiklerinden alirken, armagnac'lar kraliyet yetkilileri ve john'nun etkisinde olmayan asillerden aldi.
  
  fransiz ic savasi:
  
  john, louis'in cinayeti ardindan kral tarafindan affedildi ve paris'in kontrolunu rusvetler ile sagladi. armagnac'lar ise buna paris'i ablukaya^* alarak cevap verdi. john, henry iv'un destegini aldi ve 1411'de ablukayi kirdi. armagnac'lar buna 1369'da anlasildigi gibi 20 kaleyi henry aquitaine'e teklif ederek cevap verdi ancak mayis 1412'de burgundi avantaji ele aldi ve armagnac'lari teslim olmaya zorladi. bundan sonra, iki taraf da anlasmaya yanasmayinca clarence komutasindaki ingilizler anlasmazlik bitene kadar bir olaya el koydu. fransizlarin pozisyonunun zayifladigini goren john, gercek bir ingiliz isgalinden korktu. yeni savunma vergileri icin emlak sahiplerini topladi.john'u elestirilmeye baslaninca armagnac'lara ve zenginlere karsi teror estirdi. kral'i kacirma denemesi basarisiz oldu, ve sehirdeki egemenliginin de gittigini gorunce agustos 1413'de paris'i terk etti. bu esnada ingiltere'de henry v basa gecti.
  
  fransiz ic savasi ve henry v:
  
  1414'de armagnac'larla savas burgundi alehine donmeye baslamisti ve john tekrardan ingiliz yardimina basvurdu. john, liderlerin gascon topraklarini ve angoumois'i onerdi. henry ise edward iii'un berry dahil kazandigi tum topraklari ve fransiz krali olarak taninmasini istedi; john dumur olmustu. henry, john ile konusurken bir yandan da armagnac'lar ile gorusuyordu. muzakereler devam ediyordu ancak henry yaz ortasinda gorusmeler kirilana kadar her seferinde daha fazla sey^** talep etti. sonuc olarak son bir yildir hazirlanan henry 1415 agustos'un da fransa'yi isgal etti; lakin edward iii'de taht'i ve plantagenet'lerin topraklarinda hak iddia ediyordu.
  
  henry v'in fransa seferi:
  
  henry v, normandy ve caux'da yerini saglamlastirirken duk john 1418'de paris'i tekrar ele gecirdikten sonra armagnac'larla tekrardan anlasmak istedi. ayrica 1417'de john, troyes'de charles iv'e karsi bir hukumet kurdu.
  sonunda armagnac'lar(dauphin onderliginde) bulusmayi kabul etti. montereau koprusundeki bulusmada armagnac'lar louis'in ocunu alip john'u oldurduler.(eylul 1419) burgundi duku olarak yerine iyi philip gecti ve kendisini henry ile yakin tuttu. mayis 1420'de philip ve henry troyes antlasmasini charles iv ve kralice isabella onunde tamamladilar. henry normandy duku olarak kabul gordu, kralice, dauphin'i asiklarindan birinin^* oglu ilan etti. henry fransiz tahtina varis ve taht'in vekili ilan edildi. anlasmaya armagnac'lara sadik bir kac kasaba disinda itiraz olmadi..
  
  europa universalis, taktikler ve notlar:
  
  burgundy
  
  burgundy king maker rolunde. onlarin destegi bir ingiliz zaferini mumkun kilicaktir. ancak dauphin'leri ve ingilizleri birbirlerine kirdirirsaniz ve ikiside zafer kazanamasza 1461'de dauphin;in olumuyle sizin fransa'yi kurma sansiniz var. burgundy baskenti bruksel'e kaydirip dutch kulturu alsa bile bu iki tarafin zaferini engelleyip zor da olsa bir super fransa yaratabilir.
  
  dauphin (valois)
  
  bunlar armagnac'lari ve valois dauphin'i temsil etmektedir.(tarihsel gelecek olarak charles vii) tarihsel fransa'yi yaratmak isteyenlerin secenegi. amaciniz ilk ingiliz atagini savusturmak ve burgundy'i kendi tarafiniza cekmek olacaktir. 1430'da hala ingiltere avantajli ise joan of arc'in gelisi durumu sizin lehinize dondurebilir.
  
  ingiltere (plantagenet)
  
  ingiltere olaran yapmaniz gereken deliler gibi son kurusunuza kadar askeri harcama yapip henry v 1422'de olmeden en iyi sekilde kullanmaktir. ilk amaciniz 1421den kukla burgundy hukumetini denklemden disari cikarmak olmalidir. bunu basarirsaniz tarihsel troyes anlasmasini aktive edersiniz fransa'nin varisi ilan edilir ve burgundy ile muttefik olursunuz. antlasma uyarinca 1421aralikta charles iv oldugunde fransa'dan geriye kalan topraklari alinicak. dauphin ile ise baris imzalanmamali ve olabildigince cok topragini elegecirip sizi tanimasini saglamalisiniz/ ne kadar cok beklerseniz o kadar zor basari gelir.
  
  alakali olarak biraz da gulmek icin: (bkz: fransiz savas tarihi) ve butun bunlari oynamak isterseniz (bkz: europa universalis) ve (bkz: somurgeci osmanli imparatorlugu)
• savaşlar bittikten sonra savaşanların aklına "ulan biz bu savaşa neden başlamıştık ?" sorusunun gelme ihtimalinin en yüksek olduğu savaşlar dizisi.
• 14. ve 15. yüzyıllarda valois'lar fransa'sını önce plantagenetler, sonra lancaster'lar ingiltere'si ile karşı karşıya getiren savaşlara verilen isim. geleneksel olarak fransa tahtı için bir veraset savaşı şeklinde yorumlanan ve 1337-1433 yıllarıyla sınırlandırılan bu savaşlar, aslında gerek bu yorumu, gerek bu zaman çerçevesini büyük ölçüde aşar. aslında bu savaşlar, birbirinden uzun barış dönemleri ile ayrılan ve sebepleriyle hedefleri bu dönem arasında değişen bir askeri harekat dizisidir.
• hemen her savaşta olduğu gibi para nedeniyle çıkan savaştır. fransa krallığı'nın veraseti konusu bir bakıma işin kılıfıdır. tıpkı birinci dünya savaşı'nın başlamasının nedeninin arşidük franz-ferdinand'ın süikast sonucu öldürülmesi olmasına rağmen dünya savaşı ölçeğinde bir savaş çıkmasının nedeninin bu olmaması gibi. bu savaşın da asıl nedeni fransa kralı philip vi'nin ingiliz yün üreticilerinin flanders kıyısı ile olan ticaretini baltalamasıdır. philip flanders'i işgal etmiş, buradaki ingiliz tüccarlarını kovmuş ya da tutuklatmış, flanders'in ingiltere ile yün ticareti yapmasını yasaklamıştır. en büyük ihracat kalemi yün olan ingiltere'nin bu nedenle yün üreticileri, yün'ü flanders'e taşıyan gemicileri ve yünü flanders'te taşıyan tüccarları kayba uğramıştır. kayba uğrayanlar arasında en önemlisi vergi gelirlerinin önemli bir bölümünü yün ticareti üzerindeki vergilerden sağlayan ingiltere hazinesidir. yani bu savaş öyle ya da böyle çıkacaktı. veraset konusu önemli olmasına rağmen işin bahanesidir biraz.
  
  herkesçe bilinen anlatıya dönersek edward iii anası aquitaine'li eleanor'dan kalan gascogne'un düküdür. burası şarap üretimi ve ihracatı yapılan, zengin bir bölgedir. ingiltere vergi gelirlerinin önemli bir bölümünü buradan elde etmektedir. buna karşın gascogne fransa krallığı'na bağlı bir topraktır. dolayısıyla buranın beyi fransa kralı'na bağlılık yemini etmek zorundadır. koskoca ingiltere'nin kralı ise başka bir krala bağlılık yemini etmek istememektedir. ingiltere kralı edward iii, fransa kralı charles iv ölüp, yerine philip vi getirildiği zaman bu hoşnutsuzluğunu açıkça gösterir. geleneklere göre krala tabiyet yemini eden beyler kral huzuruna silahsız ve başları açık çıkarlar. edward ise fransa kralı philip vi'nın huzuruna belinde kılıcı, kafasında tacı ile çıkıp yemin eder. philip'i de uyuz eder. philip ve fransızlar bu duruma edward'ın beyliğe yakışmayan bir harekette bulunduğunu, beyliğin gereklerini ihlal ettiği ve gascogne'un kendisinden alınması gerektiği fikrini ileri sürerek askeri harekat için hazırlığa başlarlar.
  
  iki ülke arasındaki bir başka gerginlik nedeni ise iskoçya ve fransa arasındaki ittifaktır. ingiltere edward i'den bu yana (braveheart'taki ingiltere kralı) iskoçya'yı boyunduruk altına almaya çalışmaktadır. buna karşın fransa ingiltere'ye karşı iskoçları desteklemektedir. edward ve ingilizler haklı olarak fransa'nın desteğini arkasında hisseden iskoçların asla teslim olmayacaklarını, kuzey ingiltere'ye akınlar düzenlemeye devam edip huzursukluk çıkartacaklarını düşünmektedir.
  
  gascogne'un elinden alınacağını hisseden edward hem bağlılık yemini etmek zorunda bırakıldığı philip'e uyuzluğundan hem de fransa'nın iskoçları desteklemesinden dolayı fransa tahtındaki hak iddiasını diriltir. bardağı taşıran damla, ingiltere ile güçlü ticaret bağları olan flanders'teki beylerin edward'ı fransa kralı olarak tanıyıp ona bağlılık yemini etmeleri olur. akabinde philip flanders'i işgal eder ve ingiltere ile ticaret bağlarını koparır.
  
  başka bir takım daha küçük nedenler de bunlara eklenince savaş kaçınılmaz olur.
• ingiltere nin fransa topraklarını ele geçirme arzusu yüzyıl savaşları nın başlamasına neden olmuştu. 1337 ile 1453 yılları arasında yaklaşık 116 yıl süren savaşların başlangıcında ingiltere, fransa nın bir bölümünü işgal etmişti. 1346 yılında crecy savaşı nda ingilizler, tarihte ilk defa top kullandı. yüzyıl savaşları surların savaş sırasında etkili olduğu son savaş oldu. bu savaşlar sonucunda fransa da feodal sistem zayıfadı ve derebeylerine karşı yapılan mücadele neticesinde mutlak krallıklar kuruldu. siyasi birlik sağlandı. ingiltere de yüzyıl savaşları sonucunda iç savaş çıktı. iki gül adı verilen iç savaş 30 yıl boyunca devam etti. ingiltere deki feodal sistem de zayıfladı. batı dünyasındaki en önemli iki gücün böyle bir sorun ile uğraşmaları osmanlı devleti nin işlerini kolaylaştırdı. balkanlardaki ilerleyişte kolay bir sürece geçildi.
• jan dark mitinin ortaya çıktığı büyük savaş yüzyılı.
  
  ingiltere ve fransa nerdeyse birinci dünya savaşına kadar, yani almanya'nın semirip güçlenmesine kadar ara ara ısıtmışlardır bu mevzuyu, duramamışlardır savaşmadan.
• bir yoruma göre 96, başka bir yoruma göre 116 yıl sürmüş olan savaşlar dizisi.
• 116 yıl sürmüştür..
• 1337-1453 yılları arasında fransa ile ingiltere arasında sürmüş savaşlardır. 116 yıl sürmüştür. "116 yıl savaşları" denmemiş, "100 yıl savaşları" denmiştir. belki de akılda kolay kalsın diye böyle söylenmiştir. çünkü "100" sözcüğü hem kulağa hoş gelen hem de akılda kolay kalandır. yoksa "116 yıl savaşları" tercih edilse akılda daha az kalıcı olurdu.
  
  bu savaşlar serisi hiç durmadan sürekli olmamıştır. arada savaşlar durmuştur. ancak savaşın durduğuna kesin karar vermeden önce savaşmayı bırakmışlar ve anlaşmayı da daha sonra yapmışlardır. son anlaşma aslında ikinci anlaşmadır. birinci anlaşma 8 mayıs 1360 yılında yapılan bretigny antlaşmasıdır. beauce'ın bir köyü olan bretigny'de imzalanan, calais'de onaylanan ve ingiltere'nin zaferinin kabul edilerek, 100 yıl savaşı'nın ilk dönemini sona erdiren antlaşmadır. fransa tahtından vazgeçmesine karşılık, ingiltere kralı, bütün haklarıyla beraber, calais, guînes, ponthieu, saintonge, poitou, agenais, ouercy, rouergue ve perigord üzerinde egemenliğini kurmuş oluyordu. bu anlaşma üzerine kutlama törenleri yapılmış herkes büyük umutlara kapılmıştı. anlaşmadan kısa bir süre savaşlar yeniden başladı. son olarak da 17 temmuz 1453 yılındaki castillion savaşı ve fransa'nın zaferi ile "100 yıl savaşları" sona erer.
• meydan larousse'a göre 129 yıl süren savaşlar dizisi.