külhanbeyi

• külhanbeyi olmanın bazı koşulları var elbet, öyle her önüne gelen külhanda yatamaz, külhanbeyi olamaz. mangal gibi yürek olması yetmez, ayrıca kimsesiz olmak da gerek bu tarikate girebilmek için. külhanbeyi adayı oldun muydu, bir de sınavdan geçmen gerekiyor.
  
  sınavı destebaşı düzenler.
  
  bu sınava katılan adayın; kendisine verilen torbayı en kısa süre içinde pirinç, yağ, un ve şeker ile doldurmuş olarak külhana dönmesi beklenir.
  
  külhana kısa süre içinde dönebilen aday sınavı kazanmış sayılır ve getirdiği malzemelerle pilav ve helva hazırlanır.
  
  yemek vakti ortaya konan üç lengerden ikisine pilav, diğerine helva konur ve hep birlikte yenilir. aday olarak bekleyen ise su getirir, onlara hizmet eder. adayın yiyeceği ayrı bir tahta kaba konur ve aday yemeğini ordan yer.
  
  pilav ve helva yendikten sonra külhancı ve öteki külhanbeyler bir lokma ekmeği tuza batırarak üç parmakları arasında tutar ve külhanın kimsesizlerin barınağı olduğuna, buradan bir çok yiğit yetiştiğine ve layharın ruhuna hu çekerek^* onu anmak gerektiğine ilişkin dua okurlar.
  
  dua bittikten sonra tuzlu ekmekler yenir ve burada barınanlar, birlikte yedikleri tuz ekmek hakkı için kardeş sayılırlardı.
  
  daha sonra ise kardeşilik yeminine sıra gelirdi.
• osmanlı'da hamam ocağından sorumlu kişidir.
  
  külhanbeyi ile kabadayılığın eşleşmesi ise şöyle olmuştur:
  
  külhanbeyleri her gün hamamda ocağın başında durduktan ve işleri bittikten sonra, simsiyah olmuş yüzlerini yıkar, tıraşlarını olur, esanslarını sürer, fordlarını ezerek giydikleri yumurta topuklu ayakkabıları ve omuzlarını düşürerek giydikleri ceketleri ile galata’da kabadayılık yapa yapa salınırlarmış. bu nedenden dolayı kabadayılar külhanbeyi olarak bilinirlermiş.
  
  (bkz: sunay akin tadinda anektod anlatmak)
• kardeşlik yemini:
  
  kardeş olacak iki çocuk ortaya alınıp giysileri çıkartılır, ikisine birlikte layharın kefeni olarak kabul edilen büyük bir gömlek giydirilirdi.
  
  destebaşı, çocukların başından gömleğin yakasını, bunlardan daha önce kabul edilmiş olan sağ, öteki sol kolunu gömlekten geçirir, böylece gömleğin dışında iki baş, iki kol görünürdü.
  
  külhancı, ocağa doğru iki dizinin üstüne oturarak şunları söyler;
  
  'ey layhar'ın evlatları. burası baba yurdudur. burada senin benim yoktur. burada herkes kardeştir. layhar'ın evlatları birbirlerini tek vücut bilirler. bu kefene sağlığında girenler, ölünceye değin birbirlerini ayrı görmezler.
  
  bu, ikilikte birliktir.
  
  bu senin sağ elindir, sen de bunun sol elisin. biriniz sağınızı görürsünüz, diğeriniz solunuzu görürsünüz. ömrünüzün sonuna değin birbirinizi görür gözetirsiniz. her gün kazancınızı buraya getirirsiniz. burada "bu senindir, bu benimdir" yoktur.
  
  az çoğu aratır, çok hepimizi besler. kazan birdir, hepimizi doyurur.'
  
  bu konuşmadan sonra layhar'ın ruhuna bir fatiha^* okunur ve aday külhanbeylerinin kardeşliği kabul edilmiş olurdu. (kaynak: pervaneler)
• çok eskiden yaşamış layhar adındaki bir kalenderi pirini kendilerine önder seçtikleri için layhariye tarikatı da denilen, hamamların külhanlarında yaşayan, kendilerine özgü örgütü, düzenleri, töreleri, dilleri^* olan, daha çok tulumbacılık yapan (bkz: tulumbacılar), kimsesizlerden oluşan insanlardır bu külhanbeyleri.
  
  musikiye ve şiire çok ilgiliymişler. devamlı maniler söylerlermiş (tulumbacı geleneği)
• osmanlı'da hamamlarda yaşayan çocuklardır. bu çocuklar sokaklardaki evsizler, kimsesizlerdir. onları kışın soğuktan korumak için hamamların külhan denilen yerlerine yerleştirirler, 24 yaşına kadar burada kalırlar. külhan kısmı hamamın en sıcak yeridir. bu evsiz çocuklar zamanla hamamın ve daha sonra mahallenin asayişini sağlama görevini üstlenmişlerdir ve nihayetinde kendilerine has bir düzen kurmuş, haraç toplamaya ve külhanbeylik yapmaya başlamışlardır.
  (bkz: külhan)
• külhan' a yeni aday kabulünde şu manzume okunurmuş;
  
  "bu ocağın adı gerçek külhanıdır;
  yersizlere, yurtsuzlara mekandır.
  
  nice erler yetişmiştir külhandan
  kim bilir kim bugün nerde pinhandır.
  
  ana baba bucağına sığmayan
  yavrucuklar bu ocakta mihmandır.
  
  pîrimizdir bizim koca lâhyar,
  hak budur kim eşi gelmez sultandır.
  
  hû çekelim lâyhar'ın ruhuna
  huuu!..
  
  anın için bay ü gedâ yek-sandır." (1)
  
  (1) ebuzziya tevfik, yeni osmanlılar, pegasus yay., 1. baskı, 2006, istanbul, s. 658
• giyimi, kuşamı, tavrı diğer halktan farklıdır külhanbeylerinin. ayakkabılarının topuklarına basarlar ve yürüyüşe bir şekil bir ahenk katmak için de topuklar yumurtadır (yumurta topuk iskarpin) yürüyüşlerine 'tek kanat yürüyüşü' denir. bu yürüyüşte bir omuz yukarıya doğru kalkık olur ve hafifçe sallanır (yengeç misali). tek kalkan el, aynı zamanda sol tarafta takılı olan ustura ya da saldırmayı çekme pozisyonunda olur.
  
  ayrıyetten yelek, köstekli saat, fes ve tesbih de mutlaka olacak. fes hafif yana kaykılmış olarak takılı olacak. muska her daim boyunda asılı olacak.
• "anamı kesen bennn
  babamı doğrayan bennn
  kızkardeşimi lime lime eden yine bennn
  yieyyyyt varrrrrrrrrrrrrrrrrrr mı
  bana yan bakan"
  
  repliği ile yedi kocalı hürmüzde peck de güzel karikatürize edilmiş oyunda hürmüz'ün kocalarından biri olan kahramandır.
• (bkz: kucsavakides)
• türk gölge oyunu ile ortaoyununda sık görülen bir tip. kendine göre tavırları vardır: bıyık burar, yere tükürür, fesini yana eğer. kimi sözlerini beste ile söyler, mani okur ve argo konuşur. heceleri çeke çeke, uzatarak konuşur. yan yan, çarpık, yalpa vurarak yürür. uğraşı genellikle tulumbacılıktır.