geyikli gece

• halbuki korkulacak hiçbir şey yoktu ortalıkta
  herşey naylondandı o kadar
  ve ölünce beş on bin birden ölüyorduk güneşe karşı
  ama geyikli geceyi bulmadan önce
  hepimiz çocuklar gibi korkuyorduk.
  
  geyikli geceyi hep bilmelisiniz
  yeşil ve yabani uzak ormanlarda
  güneşin asfalt sonlarında batmasıyla ağırdan
  hepimizi vakitten kurtaracak
  
  bir yandan toprağı sürdük
  bir yandan kaybolduk
  gladyatörlerden ve dişlilerden
  ve büyük şehirlerden
  gizleyerek yahut dövüşerek
  geyikli geceyi kurtardık
  
  evet kimsesizdik ama umudumuz vardı
  üç ev görsek bir şehir sanıyorduk
  üç güvercin görsek meksika geliyordu aklımıza
  caddelerde gezmekten hoşlanıyorduk akşamları
  kadınların kocalarını aramasını seviyorduk
  sonra şarap içiyorduk kırmızı yahut beyaz
  bilir bilmez geyikli gece yüzünden
  
  'geyikli gecenin arkası ağaç
  ayağının suya değdiği yerde bir gökyüzü
  çatal boynuzlarında soğuk ay ışığı'
  ister istemez aşkları hatırlatır
  eskiden güzel kadınlar ve aşklar olmuş
  şimdi de var biliyorum
  bir seviniyorum düşündükçe bilseniz
  dağlarda geyikli gecelerin en güzeli...
  
  hiçbir şey umurumda değil diyorum
  aşktan ve umuttan başka
  bir anda üç kadeh ve üç yeni şarkı
  belleğimde tüylü tüylü geyikli gece duruyor.
  
  biliyorum gemiler götüremez
  neonlar teoriler ışıtamaz yanını yöresini
  örneğin manastırda oturur içerdik iki kişi
  ya da yatakta sevişirdik bir kadın bir erkek
  öpüşlerimiz gitgide ısınırdı
  koltuk altlarımız gitgide tatlı gelirdi
  geyikli gecenin karanlığında..
  
  aldatıldığımız önemli değildi yoksa
  herkesin unuttuğunu biz hatırlamasak
  gümüş semaverleri ve eski şeyleri
  salt yadsımak için sevmiyorduk
  kötüydük de ondan mı diyeceksiniz
  ne iyiydik ne kötüydük
  durumumuz başta ve sonda ayrı ayrıysa
  başta ve sonda ayrı olduğumuzdandı...
  
  ama ne varsa geyikli gecede idi
  bir bilseniz avuçlarınız terlerdi heyecandan
  bir bakıyorduk akşam oluyordu kaldırımlarda
  kesme avizelerde ve çıplak kadın omuzlarında
  büyük otellerin önünde garipsiyorduk
  çaresizliğimiz böylesine kolaydı işte
  hüznümüzü büyük şeylerden sanırsanız yanılırsınız
  örneğin üç bardak şarap içsek kurtulurduk
  yahut bir adam bıçaklasak
  yahut sokaklara tükürsek
  ama en iyisi çeker giderdik
  gider geyikli gecede uyurduk
  
  'geyiğin gözleri pırıl pırıl gecede
  imdat ateşleri gibi ürkek telaşlı
  sultan hançerleri gibi ay ışığında
  bir yanında üstüste üstüste kayalar
  öbür yanında ben
  ama siz zavallısınız ben de zavallıyım
  domino taşları ve soğuk ikindiler
  çiçekli elbiseleriyle yabancı kalabalık
  gölgemiz tortop ayak ucumuzda
  sevinsek de sonunu biliyoruz
  borçları kefilleri bonoları unutuyorum
  ikramiyeler bensiz çekiliyor dünyada
  daha ilk oturumda suçsuz çıkıyorum
  oturup esmer bir kadını kendim için yıkıyorum
  iyice kurulamıyorum saçlarını
  bir bardak şarabı kendim için içiyorum
  'halbuki geyikli gece ormanda
  keskin mavi ve hışırtılı
  geyikli geceye geçiyorum'
  
  uzanıp kendi yanaklarımdan öpüyorum.
• geyikli gece, turgut uyar’ın hayatındaki değişikliğin sanatına yansıdığı en belirgin şiirdir. askeri hayattan sivil hayata, taşradan kente doğru bir geçiş yaşayan şair, birbirine karşıt olarak kabul edilen bu durumları, şiirinde çok güzel bir şekilde işlemiş ve yedirmiştir. ayrıca, dünyanın en güzel arabistanı, kitabı ile, yani geyikli gece şiirinin de yer aldığı kitap ile birlikte garip hareketi’nden ikinci yeni’ye de, kullandığı imgeler, olaylar ve dil farklılaşması ile geçtiği rahatça söylenebilir.
  
  kentli insanın, doğayla, kendiyle ve toplumla çatışması, içinde bulunduğu yalnızlık ve uyumsuzluk, uyum arayışı sırasında, kendinden çıkıp bir “form” olarak aynılaşması, turgut uyar’ın yansıtmak ya da daha ötesi içinde bulunduğu durumu göstermek için yazdığı, özellikle ikinci yeni’nin içinde kabul edilen şiirlerinde karşılaşılan öğelerdir . bu yansımanın en güzel görüntüsü geyikli gece’dir. şairin yaşamındaki geçişleri, kaçma isteğini, yalnızlığını ve ölüm imgesini ve toplumsal durumları gösteren bu şiir, korkuya, uygarlık diye pazarlanan teknolojiye karşı, onun içinde ama ona uyumsuz bir bireyin çatışması gibidir.
  
  ***
  halbuki korkulacak hiç bir şey yoktu ortalıkta
  her şey naylondandı o kadar
  
  ***
  bu iki mısraıyla başlayan şiir, korkulacak bir şey olmadığı halde korkan, tedirgin ve huzursuz olan insanın, özellikle kentli insanın tanımı gibidir. neden korkuyor, niçin kaçıyor, gibi soruların cevabı, “naylon” imgesi ile açıklanmaya çalışılmış. hem sahteliği vurgulama açısından, hem de şairin taşradan kente geçişi ile özellikle karşılaştığı doğalın karşısına çıkan, sonradan oluşmuş ya da oluşturulmuş bir pozisyon anlamında kullanılmıştır. bu iki vaziyet birbirini etkileyen ve birbirinin içine girecek sahteliği ve bunun yarattığı korkuyu ifade etmektedir.
  
  ***
  ve ölünce beş on bin birden ölüyorduk güneşe karşı.
  ***
  
  yukarıdaki “naylonlaşma”nın sonucu olarak gösterilen bir teknoloji durumun yarattığı hal, savaşların ve buna bağlı, yine doğal ve basit olan gibi değil de, daha büyük çıkarların ve acının karşılığı olarak yapaylığın bir sembolü olarak kullanılmaktadır.
  
  ***
  ama geyikli geceyi bulmadan önce
  hepimiz çocuklar gibi korkuyorduk
  ***
  geyikli gece’nin içi ve dışı olarak kabul edebileceğimiz iki unsur belirlediğimizde, dışında olanların, naylondan, sahte, yapay ve vahşeti, içinde olanların ise, korkudan arındırılmış ve doğal olanı barındırdığını söyleyebiliriz. burada “geyik” tabii ki doğayı, kentin karşısına konulmuş bir doğayı simgelemektedir. “gece” ise zamandan ayrı olarak, neredeyse güzel olan her şeyi yansılamaktadır: sevişme, mutluluk ve coşku. bunların birleşimi olarak şairin, hayalinde oluşturduğu “geyikli gece” ise, saf olanı, kullanılmamış ya da tüketilmemiş olanı temsil etmektedir.
  
  ***
  geyikli geceyi hep bilmelisiniz
  yeşil ve yabani uzak ormanlarda
  güneşin asfalt sonlarında batmasıyla ağırdan
  hepimizi vakitten kurtaracak
  ***
  
  dikkatle okunduğunda hemen göze çarpacağı gibi, biraz önce şiire yüklediğimiz anlamların, boşuna söylenmiş lakırdılar olmadığı anlaşılacaktır. neyin nerede başlayıp, bittiğine işaret eden şair, şiirin temelini, ikinci kıtadan itibaren bize sunmaktadır. “asfalt”ın burada teknoloji sıfatında kullanıldığı oldukça açıktır. onun bittiği yerde ise “geyikli gece” başlamaktadır. “asfalt”ın dışlanıp, güzel olanın, vakitten sıyrılmış, mekan olarak ise, sadece “asfalt”ın bittiği nokta işaret edilmesiyle “geyikli gece” olduğu gösterilmiştir. insanlara öğüt vererek “bilmelisiniz” denmekte, herkesin “geyikli gece”sinin birbirinden ayrı ama tek bir aynılığı taşıdığını, onun da “asfalt”tan kurtulmak olarak tariflendiği görülüyor. “vakit”in dışına çıkmak olarak tanımladığı şey ise, şiire girerken bahsettiğimiz bir korku ifadesi olarak tedirginlik ve telaştan azade olmanın isteğine bir göndermedir. vakit’in tanımı, belirlenmiş bir zaman, olarak yapıldığından burada anlatılmak istenen, kentli ya da modern insanın sürekli bir yerlere yetişme çabasına karşı bir göndermedir.
  
  ***
  bir yandan toprağı sürdük
  bir yandan kaybolduk
  gladyatörlerden ve dişlilerden
  ve büyük şehirlerden
  gizleyerek yahut döğüşerek
  geyikli geceyi kurtardık
  ***
  
  yabancılaştığı hali anlatmaya çalışırken bundan sıyrılmak, doğal olanı ve ona kaçışı da dövüşerek korumak istemektedir. sadece kendisinin değil, -yapmak, -etmek fiilinin içine kendisinden başkalarını da sokması ile, yalnız olmadığını, bir grubun eylemini anlattığı görülüyor. savaşlar ve kendi dışında olan için bir mücadele, doğanın tahribi ve kendi ve “biz” için dövüş, medeniyet/uygarlık/teknoloji-doğa çatışmasını yansıtmaktadır.
  
  ***
  evet kimsesizdik ama umudumuz vardı
  üç ev görsek bir şehir sanıyorduk
  üç güvercin görsek meksika geliyordu aklımıza
  caddelerde gezmekten hoşlanıyorduk akşamları
  kadınların kocalarını aramasını seviyorduk
  sonra şarap içiyorduk kırmızı yahut beyaz
  bilir bilmez geyikli gece yüzünden
  
  ***
  “geyikli gece”nin dışındaki yaşantı, hem yalnızlık hem de birlik öğeleri taşımaktadır. gecenin içinde, herkesin kendi tasarladığı bir mekana giriş varken, dışında olanlar yalnız ama benzer sorunların ortada olduğuna işarettir. içki içmek, meksika’ya gitmek, özgür olma duygusunu, gecenin dışında olunduğunda, ona katlanmak için başvurulan yöntemler, uzaklaşma çabaları gibi gözükmektedir. buradaki şarap içme motifi, gece olan, lakin “geyikli gece” dışında olandır. daha ilerde bunun tersi bir durum da gösterilecektir.
  
  ***
  ’geyikli gecenin arkası ağaç
  ayağının suya değdiği yerde bir gökyüzü
  çatal boynuzlarında soğuk ayışığı’
  ister istemez aşkları hatırlatır
  eskiden güzel kadınlar ve aşklar olmuş
  şimdi de var biliyorum
  bir seviniyorum düşündükçe bilseniz
  dağlarda geyikli gecelerin en güzeli
  
  ***
  şair, bu noktada ilk defa “geyikli gece”yi bize anlatmakta, tasvir etmektedir. orasının nasıl bir yer olduğunu, oradan uzak kaldığı bir anda kişiye neyi duyurduğunu anlatmaktadır. rahatsız olmanın tersi sayılan imgelerle, doğayı ve sakinliği, güzel olanı yani aşkı, en olmazı, yüceyi, yükseği ayağının altına alış ile yeryüzü ile gökyüzünün birleştirilmesi izah edilmektedir. aşkı, “bir seviniyorum düşündükçe bilseniz” diye ifade edişi, “geyikli gece” ile onu hayalleştirmesini, mekanın (geyikli gece) aşk ile hele nasıl güzelleşeceğine tarifsiz bir durumla yaklaşması, şiirin yapısı itibariyle herkesin “geyikli gece”sinin hayalinde farklılaşması teması ile mükemmel bir uyum sağlamaktadır.
  
  ***
  hiçbir şey umurumda değil diyorum
  aşktan ve umuttan başka
  bir anda üç kadeh ve üç yeni şarkı
  belleğimde tüylü tüylü geyikli gece duruyor
  
  ***
  umut, uygarlığın dışında olan, el değmemiş olarak tarif edilen “geyikli gece”nin gerçekten oluşuna dair bir yönelimdir.
  bir önceki kıtada olduğu gibi, “geyikli gece” bir sevinç nişanesi olarak görülmekte, o akla geldikçe sürekli onun için bir şeyler yapmak istenmektedir. bu kıtadaysa, orası aklına gelince, şarkı söylemek istemekte ve şarap içmektedir. belleğine varınca, “geyikli gece” onu hayalinde korumak için hep bir eyleme girişmektedir.
  
  ***
  biliyorum gemiler götüremez
  neonlar ve teoriler ısıtamaz yanını yöresini
  örneğin manastır'da oturur içerdik iki kişi
  ya da yatakta sevişirdik bir kadın bir erkek
  öpüşlerimiz gitgide ısınırdı
  koltukaltlarımız gitgide tatlı gelirdi
  geyikli gecenin karanlığında
  
  ***
  uygarlığın ve bilimin “neonlar ve teoriler” olarak tarif edilip, kentin gecesini aydınlatabileceğini, ama kendi gecelerini aydınlatmak bir yana, içine bile sızamayacağını, “geyikli gece”de bunlara yer olmadığını anlatmaktadır. dördüncü kıtada içilen şarap, “geyikli gece”nin içinde değilken, burada, manastırda oturup içmek, bizzat onun içindedir. “geyikli gece”de artık, basit anlamda sayılamayacak bir cinsellik anlatılmaktadır; diğer “dünya”da olamayacak, ancak “geyikli gece”de olabilecek türden bir sevişme.
  
  ***
  aldatıldığımız önemli değildi yoksa
  herkesin unuttuğunu biz hatırlamasak
  gümüş semaverleri ve eski şeyleri
  salt yadsımak için sevmiyorduk
  kötüydük de ondan mi diyeceksiniz
  ne iyiydik ne kötüydük
  durumumuz başta ve sonda ayrı ayrıysa
  başta ve sonda ayrı ayrı olduğumuzdandı
  
  ama ne varsa geyikli gecede idi
  bir bilseniz avuçlarınız terlerdi heyecandan
  bir bakıyorduk akşam oluyordu kaldırımlarda
  kesme avizelerde ve çıplak kadın omuzlarında
  büyük otellerin önünde garipsiyorduk
  çaresizliğimiz böylesine kolaydı işte
  hüznümüzü büyük şeylerden sanırsanız yanılırsınız
  örneğin üç bardak şarap içsek kurtulurduk
  yahut bir adam bıçaklasak
  yahut sokaklara tükürsek
  ama en iyisi çeker giderdik
  gider geyikli gecede uyurduk
  
  ***
  bu iki kıta, aynı anlama gelebilecek, “geyikli gece”nin dışındaki kötülüklerin, aldatılmanın ve hüznün yansıtılması üzerine kuruludur. aldatanın uygarlık olduğu, hatırlanmasını, unutulmamasını öğütlediği şeylerin ise, “geyikli gece”nin içinde, bir nostalji tutturmak için değil de, onu yaşamak için eylenmesini istemektedir. çaresizliğin ve eşitsizliğin anlatıldığı dokuzuncu kıta ise, “geyikli gece”nin bunları barındırmadığını, garipsediklerimizin ve dışlandığımız durumların olmadığını anlatmakta, üç bardak şarapla, o dünyaya, güzel, saf ve doğal olana geçiş yapılıp, diğer taraftan kurtuluşu haykırmaktadır. “kesme avize”lerin altında gerçekleşen burjuva etkinliklerinin, semaver ve eski şeylere yönelişin, onlar açısından bir zevk, “geyikli gece”ye gelmesi beklenenler de ise zorunluluk oluşu, iki tür yaşantının “başta ve sonda ayrı ayrı” oluşu, hüzün içermekle birlikte daha çok öfke taşımaktadır. bir karşı çıkış içinde, adam bıçaklayıp, yerlere tükürsek, rahatlardık, diye anlatılan şey, toplumun, uygarlığın kısıtladığı ve belirlediği kurallara bir tepki olarak sunulmuş, sonrasında, bunları yapmaktansa, en iyisi “geyikli gece”de uyumak olduğunun söylenmesi, aslında şiirin kurgusu açısından da (bir şeyleri değiştirmek arzusu taşıyan, yine de edilgen olan kişinin tasviri olarak düşünüldüğünde) olması gerekeni, müthiş bir sarahatle yansıtmaktadır.
  
  ***
  ’geyiğin gözleri pırıl pırıl gecede
  imdat ateşleri gibi ürkek telaşlı
  sultan hançerleri gibi ayışığında
  bir yanında üstüste üstüste kayalar
  öbür yanında ben’
  ama siz zavallısınız ben de zavallıyım
  eskimiş şeylerle avunamıyoruz
  domino taşları ve soğuk ikindiler
  çiçekli elbiseleriyle yabancı kalabalık
  gölgemiz tortop ayakucumuzda
  sevinsek de sonunu biliyoruz
  borçları kefilleri ve bonoları unutuyorum
  ikramiyeler bensiz çekiliyor dünyada
  daha ilk oturumda suçsuz çıkıyorum
  oturup esmer bir kadını kendim için yıkıyorum
  iyice kurulamıyorum saçlarını
  birbardak şarabı kendim için içiyorum
  ’halbuki geyikli gece ormanda
  keskin mavi ve hışırtılı
  geyikli geceye geçiyorum’
  
  uzanıp kendi yanaklarımdan öpüyorum.
  
  ***
  şiirin bu son kıtasında anlatıcı iki kere “geyikli gece”ye gidiyor, geliyor ve anlatıya oradan devam ediyor. aslında “geyikli gece”ye bir gidiş değil de daha çok bir kaçış söz konusudur. borçlardan, bonolardan, çaresiz kaldığı bu yaşantıdan bir kaçış. ve şarap içişi de bu kaçışın, unutuş halinde ortaya çıkmasıdır. içki içilir, “geyikli gece”ye geçilir, bir kadın yıkanır. sevinç, arzu, mutluluk ve doğallık bu kaçışın içindedir. unutmak bu bakımdan yararlıdır ve ancak şarap sayesinde olmaktadır. kentli yaşamına ayak uyduramayan, onun sıkıntılarından tükenmiş, vakitsiz ve hayali bir dünyaya geçiş yapmak, uygarlığın karşısına, en başta hayali koymak, onun içine ise, kendi belirlediği bir doğayı yerleştirmek şairin, şiirin amacıdır. uyumsuz olanın zavallılığından çıkması da, öfkesini bastırması da ancak bu şekilde olmaktadır.
  
  bu arada şunu unutmadan; bu yazı da alıntı olmasa da bir kaynağın yararlı olduğunu, ondan etkilendiğimi söylemeliyim.
• "üç ev görsek bir şehir sanıyorduk" hadi otur bir kitap yaz... konu belli...
• turgut uyar'ın başucu eseridir.
  
  "durumumuz başta ve sonda ayrı ayrıysa
  başta ve sonda ayrı olduğumuzdandı"
• dua gibi bir şiirdir...
  insan ne zaman ki yorgun hissederse hayat mücadelesinde kendini, okumalıdır bu şiiri...
  ya da umutsuzluk yakaladığında olmadık bir yerinden ciğeri...
  ya da yanlız hissetse üç ev görmenin hayalini kurmalı meksika'da...
  ve güzeli, o eski dost özlendiğinde (bkz: mrblack), geçmiş zaman turguy uyar geceleri anısına, okunmalıdır... onun da ruhu hissetsin, uzanıp kendi yanaklarından öpsün diye...
• turgut uyarın en iyilerinden .. kötüsü var mı ki
  "halbuki korkulacak hiçbir şey yoktu ortalıkta
  her şey naylondandı o kadar"
• bana göre tüm şiirlerin yazılma sebebini açıklayan,
  birçok şeye benim tarafımdan son noktayı koymuş,
  başka başka şiirlerde hep karşıma çıkan,
  şiirler üstü bir şey, bir "hal"dir geyikli gece.
• 'hüznümüzü büyük şeylerden sanırsanız yanılırsınız
  örneğin üç bardak şarap içsek kurtulurduk
  yahut bir adam bıcaklasak yahut sokaklara tükürsek
  ama en iyisi çeker giderdik
  gider geyikli gecede uyurduk...'
• sırf son dizesi bile herşeye rağmen geçen bir ömrü anlatmaya yeter dediğim turgut uyar şiiri.
  " uzanıp kendi yanaklarımdan öpüyorum."
• cevapları içinde gizli bir soru. soruları içinde doğan bir cevap. öperken öldüren cani bir aşık. giderken gelen mayıslı bir umut. kendi yanaklarına uzanmaya üşenenler için bir define haritası. her şey ve herkes geçer adlı kainatın orta yerinde yapayalnız sıkıntı çeken tüm varol uş'ların saçına uzanan anadolulu bir şefkat eli. insana kendini, kendi hissettiren bir turgut uyar merhemi. çalıyorum. çalıyorum. çalıyorum.