kolları bağlı odysseus ^*

• melih cevdet andayin 1963 tarihli siiri.
• melih cevdet anday'ın 1963 tarihli şiir kitabı
• melih cevdet anday'ın muhteşem şiiri. "göçebe denizin üstünde" isimli şiir dosyasıyla beraber tek bir kitap halinde yayınlanmıştır. melih cevdet bu şiirinde ezra pound'ın the alchemist (simyacı) adlı şiirinden, eliot'ın waste land'inin (çorak ülke) kimi parçalarından yararlandığını söylemiştir. bu şiirin birinci bölümünün üçüncü kıtasının birinci dizesinde baudelaire'den alıntı yapmaktadır ayrıca. kolları bağlı odysseus'daki alıntılar ve yeniden yazmalar da bunlarla bitmemektedir. tennyson'dan tutun, şeyh galip'e, wallace stevens'ın şiirlerinden, davud'un mezmurlarına kadar çeşitlilik sunan kaynaklara dayanan çok ama çok boyutlu bir şiirdir bu:
  
  sözlerim varsa
  var demeksin
  
  birinci bölüm:
  
  1.
  ağır bir zamandı sürekli ve anısız
  gözden önceki göz içindi yalnız
  somut hayvanlar yürürdü hayvanlarla
  ağaçtan önceki ağaçlar büyürdü
  açardı hasatsız gökyüzünü
  ustan önceki sabah kanlarla
  bulut tapınağında bir yıldız
  
  2.
  evreni tostoparlak uyur böcek
  düşünde gökleyin kocaman
  gök mü yoksa böcek mi önce
  duruşur bir anda geçmişle gelecek
  geyik akarsuları özlediğince
  hem su hem geyiktir akan
  düşle gerçekleyin iç içe
  
  3.
  bildik bakışları ile süzerdi beni
  aynasında sarılaştığım nehir
  çekirgelerle büyürdüm üç adımda bir
  çekirgeler kuru yıldızları yerdi
  acıkmış bir güneşin öğle dikenleri
  çıngıraklarla havayı titretir
  tanrısal uykularımı bilerdi
  
  4.
  ey çocukluk, mutluluk simyacısı!
  alevini bul getir yanmış bakırın
  batı bulutundaki alı indir yere
  ne oldu tomurcuğun içindeki ısı
  kırmızı yaldızla mı damladı altın
  saydam sapın özündeki ambere?
  bul getir korkusuz büyücü, gizci başı!
  
  5.
  yerin üstünde gördük bunu unutma
  herkes yeniden yaşadı ve unuttu
  kalıntılarla uzak anılarla yakın
  kendi görütünde bir kırmızı karaca
  ne güzel yangındı o yangın
  herkes yeniden yaşadı ve unuttu
  yaktığımız mutluluğu unutma
  
  6.
  ey doğa, büyük doğa, sağır kral!
  tasında mermer yaz yağmuru
  kesik bacağında güneş halhal
  çağırıyorsun eski bahçene çocukluğu
  sendin senin mutlu uyruğundu
  sonra baktım pencereme vuran dal
  görünüp yok oldu
  
  7.
  ekşi salkımdan şarabı çıkaran kim
  toprağı ateşten, ateşi sudan
  bitkiyle, böceklei benimle oluşan
  sonra kitaplarda okuyup öğrendiğim
  görünmez ışınlar, iç içe yörüngeler
  bensiz mi yanar, bensiz mi döner
  yasaların içgüdümdü benim
  
  8.
  unutamam o güz ikindisini
  her yanda alı al bir mutluluk
  terli bir at gibi gülümseyiverdi
  düşle gerçek arası dörtnala
  bir koşudan sanki çoğala çoğala
  gelip yitivermişti çarçabuk
  beyaz kulelerle bayraklar ortasında
  
  9.
  şimdi ondan ne ki kaldı
  unutulmuş bir kapı belki kaldı
  değişmez biçim, arı renk, ölümsüz birlik
  o zorunlu kendiliğindenlik
  anılarla geldi gitti kaldı
  duyularda bir ürperti kaldı
  artık eski bahçelerde değildik
  
  10.
  duyular eski ağaçlarım benim
  her gece bütün kuşlarını yiyen
  alaca bulaca fener alayı
  unutup gidilmiş körebelerim
  bilinçsiz bir inatla yeniden
  yeniden boyuna yeniden
  kurup kaldırıyorsunuz bu sofrayı
• ii. bölüm
  1.
  büyüdük çocukluğumuzdan, büyüdük tarihe usulca
  biz bir yana, doğa bir yana
  doganin yaninda bir baska doga
  karsindan bize gözlerimiz mi bakan?
  ve günes altindaki ölümlü tanrilara
  hala saskinlik içindeki yontularda
  susar dogadan ayri düsmüs insan
  insanin boslugunda doga.
  3.
  kasla göz arasinda oldu olan
  birden bire ilk göz süreksiz ve anisiz
  ilk kus kanadinca ürkek va yalniz
  agactan önceki agaclarla tek bir an
  isigin püsküllü atlari saskin
  gözün gözü daha kocaman
  ve hiç göz degmemis ormanin
  tembel devi bos bulundu apansiz
  4.
  iste o zaman bir akarsu
  gectigi yerlerden bir daha geçti
  isteyerek ikiledi kendini
  gök bir daha bulut bir daha
  sakli bir deniz denizin altinda
  yapragin altinda bir yaprak
  göründü görünecek ucu
  ucan kus gene ucuyordu
  kendi gibi olmaya calisarak
  
  oysa giden bulut degil yaprak degildir
  renk bir düsünce gibi büyür çünkü
  tutamam tuttugum dakda belki elim var
  gökyüzü bellegim olur çünkü gittikçe
  ne duyu, ne görü, sade yildizlar
  bütün müyüm, parça miyim kimbilir?
  yitmis gitmisim güneslerle yüklü
  yiten güneş degil, toprak degildir.
  7.
  kaç kez unuttum sevinci
  yagmurlu bir gezegendi çiçek
  kulaklarim çiöik sesleriyle dolu
  kokusunu gördüm onun giderek
  geceler, gündüzler yaratiyordu
  gecenin gündüzün yardimi ile
  madenlerin rüzgarin, gögün yardimiyla
  madenleri, rüzgari, gökyüzlerini
  çiçegi yaratiyordu kendi kendine
  8.
  kendi kendine geçip giden mavi
  kanatli altinda dalganin
  yariya indirgenmis daireyi
  sallanın maviler sallanin
  varabilir misiniz yayin ötesine?
  iki nokta arasinda sürekl,
  ve sonsuz bir koşu ki tanrim
  gökler de yarim, dalgalar da yarim
  dalgalari gökler tamamliyor, geçtikçe
  9.
  esriktim artik çalkantidan
  birlikte var olmanin rastlantisi
  aldi götürdü beni bir an
  degisken biçimler içinde...
  art,l üçgen yagmurlari mi
  gök piramitleri içiçe
  degirmi denizler mi istersin yansiyan
  küsuf konilerinde sapsari
  gel birligi yeniden kur ey gece!
  10.
  ama saat kaç, kim bu basucumdaki?
  saf olayin yenilenmesi mi su?
  agaçlar gerisin geri eski yerine
  ama ssat kaç kim bu basucumdaki?
  kim çlöüyor, sotan kim, neye göre?
  düzen sevgisi mi, yoksa korku mu?
  düşünülmeyenden düşünülene
  ama saat kaç kim bu başsucumdaki?
• 4. bölüm
  
  1.
  kara gemi okeanos ırmağının
  akıntısından kurtulup tanrısal
  denizde ayaye adasına varınca
  onu kumsala çektik ve uykuya
  dalarak tanrısal şafağı bekledik.
  sabah sisi içinde doğan
  gül parmaklı şafak
  elpenor' un yüzüstü yatan ölüsünü
  bulmuştu ilk önce kıyıda.
  martı leşleri ve deniz kabukları arasına
  törenle gömdük onu kederli
  gönülle ve yanık yüzlü şaraptan
  içerek dinledik kirke'yi.
  
  2.
  tanrıçaların en tanrısalı
  güzel belikli kirke eyitti :
  "sen odysseus iki ölümlüsün
  hades'i gördün daha yaşarken
  güneş doğmayan neşesiz ülkeyi
  günlerce karanlıkta kaldın
  çünkü ithaca yaşatıyordu seni
  tanrısal denizde ordan oraya
  bin yıldır aradığın ada...
  konağının sarsılmaz temeli
  ikarios kızı penelopeia
  ve erdemli dölün telemakhos
  bütün ülkün ve sevgin olan ithaca."
  
  3.
  iyi dinle söyleyeceklerimi
  her şeyi olduğu gibi anlatacağım sana
  ki yeni uğursuzluklar yüzünden
  denizler ortasında kalma bir daha.
  önce sirenlere rast geleceksiniz
  koruyun onlardan kendinizi
  yabansı ezgilerle büyüleneceksin
  ordan çarçabuk uzaklaşmalı ki
  büsbütün yok olmasın ithaca.
  sirenleri aştıktan sonra kürekçilerin
  iki yol çıkacak karşına birden
  acaba bunlardan hangisi?
  artık onu orda sen bileceksin!"
  
  4.
  oysa ithaca'yı hiç görmemiştim
  penelopeia yoktu, telemakhos da,
  ama ithaca kafamda onlardan kurulu idi.
  tanrıçaların en tanrısalı
  kirke'nin bile söyleyemediği
  bu yolu bulup geçeceğim;
  ama ne denli güç olursa olsun
  bilerek varmak istiyorum şimdi
  sirenlerin ezgilerini dinleyeceğim
  dedim ve büyük bir mum peteğini
  tunç hançer ucu ile ezdim çabucak
  tıkadım kürekçilerin kulaklarını bir bir
  orta direğe bağlattım kendimi.
  
  5.
  kürekçilerim hasatsız denizi
  köpürttüler kürekleriyle,
  tez yürüyüşlü gemi gün batarken
  ulaştı sirenlerin adasına,
  yüreğim kopacak gibiydi
  kanatlanıp uçacak gibiydi, ama
  sirenlerin izi bile yoktu ortada.
  yalnız bir ezgi, ta derinden
  ta içerimden gelen bir ezgi
  başladı yavaş yavaş yükselmeye;
  o yabansı, o büyülü türküleri ben
  söylüyordum sağır gemicilere
  yalnız ben duyuyordum sirenleri.
  kirke, bilge tanrıça, selam sana!
  sağ salim geçtim kendimi.
• bu şiirin sonundaki "sağ salim geçtim kendimi" her insanın hayatının bir noktasında söyleyebilmesini umduğum bir cümledir. herkesin çıktığı bir içsel yolculuk, bu yolculukta da kendi bilinmezleri vardır. ve bununla başa çıkma biçimleri her zaman anday'ınki kadar cesaret içermez. bazen gemiciler gibi kulaklarını tıkamayı seçebilir insan. bazense sirenleri dinlemeyi seçer, ancak büyülerine kapılıp yitip gitmek pahasınadır bu arzularıyla yüzleşip, yüzleştiği şeyi kaldıramama durumu.. bazı insanlarsa bilinmezleriyle / arzularıyla doğrudan yüzleşmeyi tercih eder ve bu sırada kendi sınırlarına da vakıf olur, - sonuçta her yolculuk aslında bir sınırlarını belirleme durumudur der bülent somay - ki bu insan hayatında çok önemli bir andır.
  
  arzu hissini doyurmak, ya da onu yenmek değil, ama o arzuya sahip olduğunu kabullenmektir kendini geçmek, sınırlılığının farkında olarak.. işte o zaman rahatça kurabilir insan o cümleyi.. sağ salim geçtim kendimi...
• (bkz: the tree of life/#28348256)
• ah olacağı buydu oldu,
  duygularla öyle çok uğraştım ki
  artık aramızda ne bir sır
  ne güven, ne inan, ne uyum...
  sonunda tükettim ruhumu:
  sevinirken sevincimi seyrediyorum
  korkumla korkmuyorum şimdi.
  madem bir kapı aralıktır,
  sen sonuna kadar aç onu.
  artık bendeki insandan kurtuldum
  sevgisiz yaşayacağım sevgiyi.
  
  birinci baskısı 1962’de yapılmış melih cevdet anday şiir kitabıdır. “sözlerim varsa/ var demeksin” ile başlar.
  üçüncü bölüm başlıklı kısmından 6. olarak belirtilmiş dizeleri aktardım.
• zamanında bayağı yerden yere vurulmuş ve hatta "gereksiz" bulunmuş .
  
  melih cevdet anday, 1962'nin son günlerinde yazdığı kolları bağlı odysseus adlı bu kitabının yayımlanmasından hemen sonra yeditepe dergisinin 16-31 ocak 1963 tarihli sayısında "kitaba ek" adlı bir açıklama yayımlayarak garip şiirinden ikinci yeni'ye kayışının nedenlerini ve yararlanıp esinlendiği edebî kaynaklarını (t. s. eliot, homeros, alfred lord tennyson, ezra pound, charles baudelaire, wallace stevens, aiskhylos ve şeyh galip) açıklar.
  
  anday'ın bu açıklamasının hemen ardından şair oben güney, “kolları bağlı anday” başlıklı bir yazı kaleme alıp anday’ı ve kitabı kolları bağlı odysseus'u yerden yere vurur:
  “bir aktarmalar kitabı diyeceğim kolları bağlı odisseus sanat evrenimize kişisel bir yenilik getirmediği gibi özgün bir anlatıma da varamamıştır. [....] sayın anday, bu gereksiz açıklamasında, gereksiz kitabı için yararlandığı kişileri yazarken nedense içtenlikten uzaklaşmış biraz. eliot, homeros, ezra pound, baudelaire, davud (mezmur), wal[lace] stevens, aiskhlos, şeyh galip demiş de, etkisi açık olan günümüz bazı türk ozanlarının adını saymayı unutmuş. örneğin: e. cansever, dağlarca, uyar, eloğlu gibi”
  oben güney, “kolları bağlı anday”, dönem 7 (nisan 1964), 1-8.
  
  yalçın armağan'a göre böylesi bir eleştiri gerek anday'a gerekse kitabına haksızlık olmasının ötesinde, yeterli donanımı olmayan 1960'ların başındaki türkiye edebi ortamının metinlerarası ilişkiler kavramını anlamaktan ne kadar uzak olduğunun bir göstergesi.