zaman felsefesinin kısa tarihi ^*

• adrian bardon'un a brief history of the philosophy of time kitabının özgür yalçın çevirisiyle türkiye iş bankası kültür yayınları'ndan 2018'de basılmış hali.
  
  "felsefeciler zor, soyut sorularla meşgul olurlar. ancak cevaplanamaz olanlardan da vebadan kaçar gibi kaçarlar." adrian bardon - zaman felsefesinin kısa tarihi
  
  "locke'a karşı kant'ın temel keşfi şudur: maddi nesnelerin uzamsallık haricinde düşünülememesi gibi, deneyimin de zamansallık haricinde düşünülmesi mümkün değildir."
  
  "eşzamanlılık göreliyse, mutlak zaman yoktur. kimse kendi referans sistemini aşan bir yetkeye sahip şekilde mevcut bir olayın ne zaman gerçekleştiğini ya da saatin şimdi kaç olduğunu söyleyemez."
  
  [barry dainton'a göre, "bütün gerçek tözler makroskopik maddi şeyler gibi parçalara bölünür olmayabilir."]
  
  "j. ellis mctaggart, zamanın gerçek olmadığına dair, kökeni parmenides'in zamansal idealizmine uzanan çok etkili bir argüman ortaya koydu."
  
  "zaman ve değişimin gerçek olduğu ancak geçmiş ve geleceğin gerçek olmadığını kabul eden yaklaşım, şimdiciliktir. (...) daima değişen bir "şimdi'de" yaşarız: deyim yerindeyse, geçmiş ancak hafızalarımızda ve gelecek ancak tahayyülümüzde vardır."
  
  "geçmişe dair doğru ifadeler beyan edebildiğimizi düşündüğümüz sürece, sadece şimdinin var olduğu yanlış olmalıdır."
  
  "ebediyetçilik, insanın bir kişi olarak zaman boyunca var olmasına dair ilginç bir görüş ortaya koyar. ebediyetçi görüşe göre, insan varlığı zamanın herhangi bir anında bütünüyle mevcut değildir. daha doğrusu, dört boyutlu solucanlar gibi yalnızca bir parçamızla veya bir uzayzaman dilimiyle birlikte uzayzamanda yayılmış halde, herhangi bir uzayzaman kesitinde, zamansız var oluruz."
  
  "zamanın geçişi nasıl ölçülecektir? "saniyede bir saniye" bir oran değildir: herhangi bir bilgi sağlamaz."
  
  "michael dummett, dinamik değişimi yadsımak istesek bile yine de değişim yanılsamasını, olayların gelecek, şimdi veya geçmiş olarak algılanıp algılanmamalarına göre olaylara yönelik tavırlarımızdaki değişim üzerinden açıklamak zorunda kalacağımıza işaret eder."
  
  "bilinçli varlıklar önceden plan yapma ve zamana yayılmış projelere girişme yeteneğinden muazzam fayda sağlar."
  
  "mutlak bir şimdinin yokluğu herhangi bir anda "şu an" neyin olduğuna ve geçmişte veya gelecekte neyin bulunduğuna dair inançlarımın olmasıyla mükemmel bir şekilde tutarlıdır."
  
  "saatin şimdi kaç olduğu ancak sadece benim için ve sadece şimdi benim için önemlidir. başka deyişle, evren perspektifinden bunun hiçbir önemi yoktur."
  
  "dinamik zaman teorisi yanlışsa, gelecek gelmez, şimdi geçmez ve geçmiş de geçmiş olmaz. (...) önceyle sonra arasındaki fark yalnızca öznel bir durum olabilir mi?"
  
  "^*zamanı sadece "eşzamanlı olmayan şeylerin düzeni" şeklinde tanımlamıştı. aristoteles gibi leibniz de, zamanın kendi içinde gerçek bir şey olmadığını ancak bizim temsil etme ve değişimi ölçme yöntemimiz olduğunu sezinlemişti."
  
  "fotonların içinde bulundukları hal, anlık biçimde birbirleriyle iletişim kurmadıkları sürece açıklanamayacak biçimde bağdaşıktır. yerbilmezlik (non locality) denilen veya einstein'ın önemsemez görünen sözleriyle "tekinsiz uzaktan etki" diye adlandırılan bu durum standart göreli fizikle temelden çatışır ve dolayısıyla bu fiziği çürütür görünmektedir."
  
  "einstein ile gödel'in sohbetleri, gödel'i içindeki bütün maddenin döndüğü ggt'ye^* uygun bir evrenin matematiğini geliştirmeye yöneltti. böyle bir evrende uzayzaman, bazı ışık konilerinin kişinin kendi geçmişine yolculuk etmesine olanak tanıyacak kadar eğilmesine yol açacak şekilde bükülebilecektir."
  
  "statik zaman teorisi doğruysa, geleceğe kayış neden geçmişe doğru sıçrayışa göre çok daha kolaydır? geçmiş ve gelecek şimdi kadar gerçekse ve geleceğe yolculuk olanaklı (hatta rutin) ise, geçmişe yolculuk neden ya çok zor ya da pratik olarak olanaksızdır?"
  
  "belki de herkesin yanlış davranışı cezalandıracak bir tanrıya inanması, böyle bir varlığın varlığına dair geçerli kanıtımızın olmayışına rağmen daha iyi olurdu."
  
  "zaman kendi içinde gerçek bir şeydir. zaman kendi içinde gerçek bir şey olsaydı, zamanın evrendeki sonsuzluğu bir sorun arz ederdi. kant'ın zamanın kapsamına ilişkin bu ikileme getirdiği çözüm, onun zamana dair idealistliğidir. dolayısıyla kant açısından cevap, "yukarıdakilerin hiçbiridir". zaman ne sonsuz ne de sonlu bir niceliktir çünkü zaman nicelik değildir."
  
  "büyük patlama dahil herhangi bir olay nasıl olur da zamanda meydana gelmez? ve zamanda meydana geliyorsa o anı önceleyen bir zamanın varlığı zorunludur. cevap, büyük patlama'nın olay olmadığıdır."
  
  "evrenin neden var olduğu şekliyle var olduğuna dair bir dışsal neden bulunmamaktadır."
  
  ["zaman nedir?" sorusuna hala cevap verilemiyorsa, belki de yanlış soruyu sorduğumuzdandır. zaman bir "ne" olmaktan ziyade bir "nasıl'dır" ve bir sorudan ziyade bir cevaptır.] adrian bardon - zaman felsefesinin kısa tarihi