yakutça

• dünyada yaklaşık 450 bin kişi tarafından konuşulan ve bahador alast isimli youtuber'ın kanada'da yaşayan bir türk^* ile bir yakutu^* buluşturup türkçe ile benzerlikleri karşılaştırdığı dil.
  
  proto-türkçe'nin altında, ana türkçe^*** taksonu içinde şor, tuva ve dolgan dillerini de barındıran kuzeydoğu türkçesi^* alt dalına aittir. günümüz türkçesi ise güneybatı türkçesi'nden^* evrilmiştir. birbirlerine uzak alt dallarda olmasına rağmen, proto-türkçe kökenli sözcüklerde türkçe ile halen büyük benzerliklerini korumaktadır (birtakım ses dönüşümleri hariç). oğuzlar anadolu'ya göçleri esnasında arapça ve farsçadan bu kadar çok etkilenmeselerdi şu anda anadolu türkçesi diğer türkçelerden bu kadar kopuk olmayacaktı.
  
  bahador alast'ın videosuna buradan ulaşabilirsiniz.
  yakut dili hakkında ansiklopedik bilgi ve proto-türkçe, ortak türkçe, anadolu türkçesi ve yakut türkçesi sözcüklerin karşılaştırmaları için de vikipedi'ye buradan.
• bu dilde -yapılışları bakımından- ilgimi çeken bazı kelimeler var:
  
  kıhıl kömüs: altın (kızıl gümüş)
  ürün kömüs: gümüş (beyaz gümüş)
  *gümüşü yerden çıkan değerli bazı madenlerin geneli için kullanıyor olacaklar ki gümüş ve altını renklerle ifade etmişler.
  
  altan: bakır
  *aynı altın madeni gibi ala çalan bir maden olduğu için, bakıra altan adını uygun görmüşler. (bizdeki altın adıyla aynı şekilde oluşturulmuş fakat ayrı madenleri ifade ediyorlar)
  
  kün ortoto: öğlen (gün ortası)
  
  könül: özgür
  *bizde ve çoğu türk dilinde -göğüs kafesimizdeki manevi boşluğu ifade eden bir kelime burada nasıl 'özgür'leşmiş çok merak ediyorum.
  
  kergene suox: bekar (eşi yok)
  ıaraxana suox: hafif (ağır değil)
  xaana suox: kansız (kanı yok)
  *yakutçada yoksunluk eki bulunmaz, bu yüzden olumsuzluk suox (yok) ile bildirilir, bu üçü gerçekten hoşuma gitti.
  
  tüört uon: kırk
  *yine lehçelerde ortak olan kırk yerine 'dört on' kullanımı sayı ifadeleri açısından ilgi çekici.
  
  ıraağı körböt buoluu: miyopluk (uzağı görüş yoksunluğu)
  *bence en ilginci ve güzeli bu:)
• türkiye türkçesinden ve diğer şivelerden çok farklı olmasının sebebi olan türkçedir. yakutlar, orhun kitabelerinde kurıkan adıyla geçmektedir. daha sonra kuzeye çekilmişler ve ana türk kütlesiyle bağları kopmuştur. benzerlikleri veya farkları incelemek gerekirse :
  
  türkçe:_____saka t:
  
  ağız_______ayak
  ayak_______atak
  bacak______but
  baş________bas
  burun______burun
  dergi_______nada
  dil__________dıl
  dis_________dis
  dost________cöge
  dudak_______uvaz
  el___________eli
  erkek________toyon
  göz_________karak
  hatun_______kotun
  kaş_________kas
  kirpik_______gılamas
  kol_________kol
  kulak_______kulgah
  parmak_____darbak
  sağol_______bahıba
  tırnak_______tıgırak
  yagmur_____sambır
  yıl__________sıl
  yurt_________surt
  yüz__________süs
• türkiye türkçesi konuşanların temel sözcükler hariç neredeyse hiç anlayamayacağı bir türk dili.
  yakutlar türk dünyasının en kuzey-doğu ucunda rusya federasyonu’nun yakut (saha) cumhuriyeti’nde yaşayan bir halktır.
  kendilerine saha (<yaka) diyen yakutlar resmi olarak hristiyan iseler de, şamanizm hâlâ aralarında yaşamaktadır.
  yakutça birçok eskicil özelliği ile tek başına türk dilleri ailesinin çok önemli bir kolunu oluşturur. türk dilleri içinde en çok tuvacaya yakın olsa da iki dil arasındaki anlaşılabilirlik oranı %0’dır. yakutçada moğolcadan alınmış birçok sözcük bulunur.
  
  üren omuk (yakutça)
  ölön tördüger üren dien attahebenki olorbuta ühü. kini oççotogu biriemege omugu elbehtik kırgıbıt.
  kini er berde dien emie atırbıt kigi bara.
  
  üren halkı (türkiye türkçesi)
  üren nehrinin kaynağında üren adlı bir evenki yaşarmış derler, onun eski çağlarda halkı çok kırılmış. o insanın iyisi denen şerefli adı taşımaktaymış.
• türkçenin tarihi dönemleri altayca, en eski türkçe, ilk türkçe, eski türkçe, orta türkçe, yeni türkçe, modern-çağdaş türkçe olarak sıralanabilir. ilk üç bölümü hakkında türkçenin bilinen kendine ait kaynakları yoktur. ilk türkçe çağına ait bir çin kaynağında bulunan "süke tılıkang bukukku tutang" gibi lir/ana batı türkçesi lehçesi ait bir cümle bulunmuştur. bunun göstergesi "en geç" ilk türkçe çağında türkçe ana batı türkçesi ve ana doğu türkçesi olarak ikiye ayrılmıştır. bugün yakutça da türkiye türkçesi de "ana doğu türkçesi" lehçesi olup, yakutça ve halaçça bu grubun iki lehçesidir. çuvaşça lir yani "ana batı türkçesinin" tek lehçesi olup günümüze, hun, proto-bulgar, avarlar, hazarlar, sabirler belki de peçeneklerin yadigarları olarak kalmışlardır.
• bir tanıdığımın kafayı sıyırıp 2 senede öğrendiği şu an deliler gibi konuşabildiği hakkında kaynak bulmanın neredeyse imkansız olduğu lehçe...
• yakut türkçesi, türk lehçeleri arasında anlaşılabilirlik bakımından çuvaş türkçesi ile beraber en düşük oranı kapsamaktadır. bunun başlıca nedenlerinden biri, yakutçada %50 civarında moğolcadan geçen alıntı sözcük bulunmasıdır.
• günümüzde 300.000 civarinda konusucusu olan kiril alfabesiyle yazilan dil.
• farsça ve arapçadan neredeyse hiç etkilenmemiş olan tek turkic dildir. permafrost denilen donmuş toprak parçasında yaşadıkları için yakutça hiç meyve ismi yoktur.
• mükemmel bir şekilde konuşup yazabildiğim dil.