tesla

• elon musk her fırsatta "tesla aslında bir silikon vadisi firması" diyor. tesla'yı farklı kılan yönlerinden birisi gerçekten bu yaklaşım, ama tek başına bu değil bence.
  
  örneğin şimdi işe yeni bir adam aldılar, chris evans, google chrome'un security team'inin başındaymış bu adam bir aralar. project zero'ya bir sürü açık sunmuş birisi. security expert yani. linux sistem yöneticilerinin yakından tanıyacağı vsftpd'nin de geliştiricisi kendisi. adamı neden aldıkları aşikar: son aylarda bir sürü "akıllı" otomobil hacklendi. bunların arasında general motors da var, chrysler da var. tesla imajı konusuna fazlasıyla önem veriyor, o kadar çok önem veriyor ki söz verdiği teslimat sürelerini biraz geciktirmek (ve bu yüzden markette hisse değeri kaybetmek) pahasına arabalarına "vale hizmeti" gibi software updateler yapıyor.
  
  ama dediğim gibi, tesla'nın yönetimindeki akıllıca adım buradan geçmiyor sadece.
  
  hani hep "yerli otomobil" diyoruz ya, örneğin akp de sürekli "yerli elektrikli otomobil üreteceğiz" diyor ya, nasıl bir strateji izleyecek? siz bugün bırak elektrikli arabayı, türkiye'de bir yerli otomobil üretimi işine girseniz nasıl hedefler koyarsınız kendinize? önce ülkede çok rağbet görecek, örneğin fiat albea sınıfında arabalar mı üretirsiniz, yoksa ülkede üst tabakaya hitap edecek bmw sınıfında arabalar mı üretirsiniz? insanları, yatırımcılarınızı bmw sınıfında araba üretebileceğinize inandırabilir misiniz? yoksa önce albea ile güven mi kazanırsınız? ya da önce albea ile "know how" kapıp sonra bunu genişletip passat seviyesine, oradan bmw seviyesine mi taşırsınız?
  
  elon musk şirketi kurduğu günden beri "3 aşama"dan bahsediyor. bu 3 aşama aslında alışılmışın dışında bir sıralama izliyor:
  
  1. aşama -> yüksek fiyatlı, zenginlere hitap eden çok güçlü bir otomobili sayılı üretmek (~100.000 usd mertebesi)
  2. aşama -> orta fiyatlı, ortalama bir otomobili seri üretimle daha fazlaca üretmek (~50.000 usd mertbesi)
  3. aşama -> düşük fiyatlı, çok seri üretim kapsayan bir otomobil üretmek (~30.000 usd mertebesi)
  
  bu basit bir chivas regal etkisi değil, öyle olsaydı 50.000 dolarlık arabayı 80.000 dolara piyasaya sürüp o segmentte kalırlardı. eh, elon musk aptal bir adam olmadığını çoktan kanıtladı malumunuz, ama bu bilgi tek başına bu adımları açıklamıyor. (bkz: false authority bias)
  
  tesla ile dünya'nın arabalara yaklaşımını değiştirmek istiyorlar. bunun en temel adımı tabii ki otomobillerde elektrik devrimini getirmek. her ne kadar tesla'ya sanki ilk elektrikli otomobilmiş muamelesi yapılsa da (daha önce belirtildiği gibi) öyle değil. ama tesla şimdiden ciddi devrimler yaptı. bu devrimlerin en başında "insanları ikna etmek" geliyor. diğer elektrikli arabalar değil de neden "tesla ilk" algısı var biliyor musunuz? çünkü adam hedeflerini tepeden aşağıya koydu. kendisi diyor ki "sadece amerika'da şu anda üretim yapan en genç otomobil firması 90 yaşında. bu yeni gelenlerin piyasada pek sıcak karşılanmadığının bir göstergesi." bunu bilen adam doğrudan insanların güvenini kazanmak için "tepeye" oynuyor. eğer diğer markaların yaptığı gibi fiat albea sınıfında bir araba üretip müşteriden dönüş bekleseydi, diğer markaların başına gelen gelecekti: "elektrikli arabalar iyi niyetli bir girişim ama bu işin geleceği yok hacı, 2 kişilik, küçük bagajlı 80km/s'in üstüne çıkamayan, tek şarjla 120 km giden arabanın ötesine gidemiyorlar baksana..."
  
  bunun önüne geçmek için elon musk önce dünya'ya bu işin geleceğini gösterdi. bugün tesla'nın "ilk ürettiği araba" 0-100km'ye porsche'tan daha hızlı ulaşıyor, model s ile lamborghini kıyaslanıyor. bu şu demek: "bana bahanelerle gelmeyin, petrolle yaptığınızı sandığınız her şeyi ben elektrikle de yapabiliyorum, bu yüzden 30.000 usd'ye araba sunduğumda bunun 100.000'lik muadilini çıkaramayacağımı iddia edemeyeceksiniz."
  
  gelin kabul edelim, bu taşak isteyen bir yöntem, ve adam ağır ağır başarıyor bu işi.
  
  bunun haricinde teknolojik bir sürü yenilik de sağlıyor, sonra bunların patentlerini açıyor. buradaki patent açma işinin biraz altını çizmek lazım: hepimiz gaza geldik o ara "lan herifler patentlerini açtılar" diye, sonra düşündüm, özellikle şu entryi yazarken (bkz: yerli otomobil üç lirayla 100 km gidecek/#53207382) "madem bunların patenti açık, ve gördüğümüz üzere işi ciddi bir raddeye taşıdılar, niye firmalar bunları kullanmıyor?" aslında konu şurada fena açıklanmamış, özetle durum şu: adamlar dediler ki "patentlerimizi kullanın, sizi dava etmeyeceğiz". muhtemelen firmalar tutup patentlerini kullanacak olsalar bunu tesla ile yazılı bir anlaşmaya dökerler (dava edilmeyeceklerine dair) ve bu biraz da publicize edilir diye düşünüyorum. öte yandan tesla burada akıllı bir hamle yapıyor, çünkü elektirikli otomobil piyasasına kendisi kadar yatırım yapan kimse yok ve sektöre yatırımın artması yaygınlaşma demek, charge konusunda yaygın ağa sahip olmak demek, vergilerin bu şekilde düzenlenmeye başlaması demek, farklı firmaların farklı konularda arge yapıp sektöre katkıda bulunması demek...
  
  tesla çıkar mı batar mı bilmiyorum, ama sadece teknolojik açıdan değil, işletmecilik açısından da enteresan bir yaklaşımla giriştiler olaya, ben bu yüzden kazanacağını, opec ya da benzeri kapitallerin hükümet baskısını çok fazla kuramayacağını, bir robert kearns vakasıyla karşılaşmayacağımızı düşünüyorum. yanlış değilsem hala texas'ta bu arabayı alamıyorsunuz (ama dışarıdan alıp texas'ta sürebiliyorsunuz), bu tip baskıların çok kısa sürede azalarak biteceğini düşünüyorum.
  
  texas editi: guru bildirdi sağolsun "texas'takine benzer karari nj aldi ama tesla o karari iptal ettirmeyi basardi, su an texas icin ugrasiyorlar ayni sekilde"
  
  not: bu entry 28 şubat 2016 ekşisözlük direnişi süresince katalanca olarak sunulmuştur. (bkz: bütün entry'lerini katalancaya çevirmek) bundan çok daha kaliteli yüzbinlerce entry bu süreçte yok olmuştur. bir zamanlar devletin milletini ebleh yerine koyması yasaktı, bazı yasaklar özlenebiliyormuş.
• tesla hissedarlar gunu - 7 ekim 2021
  
  youtube linki: https://www.youtube.com/watch?v=bh51-loelgm
  
  aninda ceviride tembellikler ve bir takim hatalar olabilir ama genel olarak video'nun ana fikrini buraya tasimaya calisacagim. (vaktiniz varsa tamamini linkten izleyin)
  
  canli yayin baslamak uzere, su an bekleme muzigi caliyor.
  
  once hissedarlardan gelen 9 soruyu cevaplayacaklar, sonra elon reyiz gelecek. arada bir de oylama yapilacak.
  
  exc. board adina bir bayan konusuyor:
  bu yil (eylul itibari ile) 800bin araba teslim ettik
  2 gigafactory actik
  elektrikli arabayi trend yaptik
  onumuzde uzun bir yol var
  2030 yilinda 20 milyon araba satmayi planliyoruz.
  calisanlarimiza tesekkurler, 10binlerce kisi calisiyor.
  bla, bla, bla board cok iyi, antonio gule gule…
  hissedarlarimiz cok aktif, cok severiz.
  
  simdi resmi kisma geciyoruz, 4:36pm central time.
  oylamaya basladik, bla bla bla…
  
  oylama oncesi, sirket politikasi iceren konusmalar. bla, bla, bla…
  
  oylama sona erdi. birazdan elon geliyor… alkislar.
  
  hosgeldiniz, texas’tan sesleniyorum.
  cok iyi bir yil gecirdik, tum ekibe tebrikler… alkislar.
  
  rekor kirdik, bircok araba teslim ettik. bu en hizli buyumelerden biri olabilir. en hizlilardan biri. bunu surdurebilecegimize inaniyoruz. tabi elektronik chip sikintisi var, onu astigimiz surece bunu surdurebiliriz.
  
  model 3 en iyi satan araclardan biri oldu, en iyisi. haftada 5000 adet, hehehehe, simdi guluyorsunuz di mi, hehehehe…
  
  2023 yilinda en cok satan arac olmayi planliyoruz. tabi zor yillarimiz da oldu… 2017’ye bakin, 2018… off… bi daha oralara gitmek istemem. su aralar iyi hacim yaratiyoruz. fabrikalarin verimliligi artti.
  
  goreceksiniz zamanla tum sirketler elektrikli arac yapacaklar, daha sonra da otonom arac yapacaklar. tesla lisanlamaya acik, eger diger sirketlerden talep gelirse bunu yapabiliriz.
  
  ayrica maliyet dusurme konusunda gelismelerimiz var. model 3 ve model y daha dusuk fiyatli araclar. hem fiyati dusurup hem maliyeti dusurmek zor is. supply chain sorunlari nedeniyle fiyatlari bir miktar arttirmak zorunda kaldik ama gecici, fiyatlari dusurecegiz.
  
  cooook fazla pile ihtiyacimiz var, sadece bunun icin pil gunu yaptik. cok pil lazim, eger bize pil hucresi getirebilirseniz ve fiyatiniz makulse aliriz. ne kadar uretebiliyorsaniz aliriz. once arabalar icin, sonra powerwall ve megapack icin. zamanla araba disi pil kullanimi, arabalari gececektir... buna inaniyoruz.
  
  gunes, ruzgar ve pil sistemleri ile bu isi yapabiliriz.
  
  bana fuzyon’u soruyorlar, zamanla yapilabilir inaniyorum. ama her sabah gokyuzune cikan dev bir fuzyon topu var. bunu kullanmamiz lazim.
  
  amacimiz pil maliyetini dusurmek, boylece aracin maliyetini yariya indirmek. surdurulebilir enerjinin yayginlasmasini destekleyebilirsek iyi bir is yapacagiz.
  
  3 tane gigafactormiz var, shanghai, texas, berlin. buyumeye devam ediyoruz. freemont fabrikasini %50 buyutecegiz. model s ve model x freemont’ta yapilacak.
  
  yuksek hacimli model3 gibi araclari ise tuketime yakin yerlerde yapacagiz. shanghai, berlin gibi…
  
  bu fabrikalar ayrica pil hucresi uretimine sahip olacak. hammadde girer, araba cikar.
  
  urettigimiz seylerde oldukca detaya iniyoruz. dogru seyi yapmak icin cok calisiyoruz, bazen beceremiyoruz ama genelde dogru yolu buluyoruz, cok calisiyoruz.
  
  surdurulebilir gelecegin 3 parcasi gunes, ruzgar ve depolama. bunlari araba, ucak ve gemilere uygulayarak tam surdurulebilir bir ulasim ekonomisine ulasmak.
  
  karbon vergisi olabilir mi? tesla’nin isine gelir ama spacex’i sallar. yani bize oyle cok faydasi yok.
  
  pil maddeleri yuksek derecede geri dondurulebilir durumdalar, pilleri geri donusume sokabiliyoruz, tesla bunu halihazirda yapiyor.
  
  asiri hava durumlari (firtinalar, kar, yanginlar) elektrik kesintilerine yol acabiliyor. solar + powerwall + starlink internet ile hayata kesintisiz devam edebilirsiniz. kiyamet gununde internetiniz olacak, eheheheh.
  
  fabrika guvenligimiz oldukca iyi. normalde buyume oldukca guvenlikte dusus olur, calisanlar alistikca guvenlik duser. buna ragmen iyi durumdayiz.
  
  tesla ai gununu yaptik, araba uretiyoruz ama isimizin buyuk bir kismi yazilim ve elektronik donanim (chip) uzerine. kendi chip’imizi ve super bilgisayaramizi (dojo) yapiyoruz.
  
  tesla ai gunu sonrasi ai konusunda is basvurusunda bulunanlar artti. bu guzel. ai ve self driving onemli seyler. ai guvenligi sikintili, ama iyi huylu ai yapabiliiriz.
  
  tesla merkezini austin texas’a tasiyoruz. ehehehe…. alkislar.
  
  evet… california’yi seviyoruz. orada da buyuyecegiz. ama texas buyuk. icerisi dolu. dev gibi fabrika, ama icerisi tiklim tiklim dolu. daha ne kadar buyutebiliriz diye bakiyoruz, texas buna uygun. hava alanina yakin…
  
  california'da da buyumeye devam edecez, ama texas merkez.
  
  sorular:
  -elon cybertruck nerde?
  elon: bu sene supply chain sorunlarindan bezdik. sadece chip sorunu degil, hicbirsey stabil degil. semi (kamyon) ve cybertruck cok fazla pil hucresi gerektiriyor. cybertruck 2022 de uretime baslayip, 2023 te olceklenecek. kamyon da o aralarda.
  
  -hisse bolunmesi var mi?
  elon: belki gelecekte olabilir, ama simdi degil.
  
  -4680 pil uretimi texas’a geliyor mu?
  elon: texas degil ama california’da 10gwh kapasiteli bir pil hucresi fabrikasi olabilir. yuksek hacimli uretime ulasma normalde en az 1 yil suruyor. bu cok hizli bir rakam. shanghai de 11 ayda fabrikayi bitirdik, sonrasinda hacimsel uretim 1 yil surdu. burada da (gigatexas) hacim uretim bir yil surer.
  
  -daha fazla gigafactory?
  elon: prototip kolay, seri uretim zor. daha cok fabrika, daha cok zorluk demek. gelecek sene yeni fabrika icin yer bakmaya baslayacagiz. berlin, shanghai ve texas... yuksek hacimli tuketim icin gerekli yerlere yakin. gemi sikintisindan lojistik sorunlari oldu, suveys kanali tikayan gemi sagolsun.
  
  -kar payi var mi?
  elon: kar payi odeyen sirketler, ic yatirimlari bitirmis oluyorlar. daha oraya gelemedik.
  
  -enerji yatirimlari ne alemde?
  elon: bu sene chip sikintisi nedeniyle arabalara oncelik vermek zorunda kaldik. o nedenle enerji sektorune cok yogunlasamadik. onumuzdeki yil daha iyi olacaktir.
  
  -model 2 nerde?
  elon: model 2 diye bir araba yok, ehehehehe…. model e diyecektik ford mahkemeye verir diye model 3 dedik. eheheh…
  
  -gigafactory daha da buyuyecek mi?
  elon: daha gelismis hale gelecekler, ama buyuyecek diye bir sart yok. hacimsel buyume verimliligi arttirdigi surece buyuyebilir. roket denklemi gibi, faydasi oldukca buyuyecektir. verimliligi arttirmak daha onemli, uretim sistemini optimize etmek en buyuk avantajimiz olacak.
  
  -muhendislik yetenegini kesfetmek?
  elon: karmasik... daha cok muhendis eklemek sureci yavaslatabilir. iyi muhendis cok onemli. dusunun bir, nikola tesla bugun tesla’ya basvursa gorusmeye cagrilir miydi? yani sen... su su okuldan mezun oldun degil… yetenegini bir sekilde gostermen lazim. nikola tesla'lari ariyoruz…
  
  -minibuscu musun elon reyiz? volkswagen minibuscu, tesla van nerde?
  elon: vw minibusu cok severim, orijinal olani. yenisini gormedim. ama tesla zamanla tum arac tiplerini uretecektir. her kategoriye girecegiz.
  
  -solar cati konusu ne alemde?
  elon: solar ve enerji konusunda konsantre olamadik, amacimiz herkesi model 3’u tamamlamak icin optimize etmekti. simdi model 3 bir noktaya geldigi icin, solar cati konusunda daha cok calisiyoruz. yeni eve koymak biraz daha kolay, retrofit biraz daha tuzlu. amacimiz sizin musteri olarak insaat sirketine “evde solar cati var mi” diye sormanizi saglamak. boylece ev elektrigini kendi uretip, elektrikli araciniza gereken enerjiyi saglayacaktir. powerwall, gunes enerji uretimi sirasinda elektrik dalgalanmasini onleyecek, bu konuda hazirladigimiz yazilimi avustralya’da deneyecegiz. solar roof oldugu surece, elektrik kesintisi sorunu olmayacak. gelecek yillarda hacimler artacaktir.
  
  -fsd 10.2 guncellemesi ne zaman?
  elon: yarin gece 100/100 guvenlik skoru alan yaklasik 1000 kisiye yazilimi verecegiz. sonra 99, 98, 97 diye gidecek. tabi bi yerde kesmemiz lazim… himm belki %60’ta eheheheh…. ama bunu kendim deniyorum su anda, ve guzel kullaniyor… biraz da burdakilere soru soralim…
  
  -madencilik pil icin lazim mi?
  elon: 2 milyar tane arac var dunyada, cok fazla… yilda 100 milyon arac (tum sektoru kastediyor) yapabiliriz. bir arac 20 yil dayanir ve sonra hurdaya gider. yarin tum satislar elektrikli arac olsa, filonun degismesi 20 yil surecek. su anda hicbirseyiz. elektrikli araclar hala tum filonun %1’i durumunda. 30 - 40 yil surecektir, lithium dunyada en cok bulunan madenlerden biri, bulmamak icin ugrasmaniz gerekir. o kadar fazla lithium var. ama tum hucre icin sadece %2 gerekiyor. katot icin nikel veye kobalt gerekiyor. nikel uzun menzilli urunler icin uygun. demir hacimsel uretim icin uygun, yani demir bazli kimya iceren pil. pillerin buyuk bir kismi demir bazli olacak. herhangi bir arz sorunu olmayacaktir, ama teknolojinin ve ekipmanlarin gelismesi lazim.
  
  -dunya disi fabrika ne zaman? mars’ta ay’da etc…
  elon: sevdim seni… guzel dusunce yapisi... olmeden once gormek isterim ehehehe… 40 yila belki, ehehehe…
  
  -elon senin tesla guvenlik skorun ne 100 uzerinden?
  elon: eheheheheh… benim skorum ne acaba ehehehe…. sistemi acar bir bakarim ehehehe….. bu guvenlik skoru su anda beta, zamanla daha iyi hale gelecektir. bir algoritma sonucta.
  
  -tesla texas’ta elektrik sebekesi icin ne yapacak?
  elon: houston’da 100mw megapack sistemi. megapack gun gece arasindaki talep zirvelerini iyi karsiliyor. elektrik sebekesinin guc buffer’i yoksa, en kotu gundeki hali kadar
  
  -megapack fabrikasinin hedef toplam enerjisi?
  elon: yaklasik 40gwh. california’da da biseyler yapiyoruz.
  
  -tesla sigorta ne oldu?
  elon: sigorta cok karmasik bisey, bu sekilde dizayn edilmis. uzun ve komplike bir sistem. her eyaletin kendi kanunlari var, buna gore degistirmek gerekiyor. ilk texas’a gelecek, onumuzdeki ay… nasil? hafta mi? onumuzdeki hafta eheehehe…..aslinda yapmak istedigimiz tesla risk skoruna gore (100 uzerinden puanlama yapip) sigorta policesi hazirlamak. ama su anda regulasyon buna california'da izin vermiyor.
  
  -atv ne zaman gelecek?
  elon: atv cok tehlikeli bir arac, bunu en iyi sekilde dizayn etmemiz gerekiyor. takla atmayacak sekilde dizayn etmeliyiz, eheheheheh. guzel olacak, ehehehe. son soru…
  
  -elektrikli ucak?
  elon: uzun suredir bu konu uzerinde calisiyorum. ama onumuzde cok uzun bir yol var. pil enerji yogunlugu her sene artiyor. bu iyi bir gosterge. pil enerji yogunlugunu 450wh/kg seviyesine getirince elektrikli ucak daha mumkun hale gelecek. once pilleri gelistimek lazim.
  
  (bkz: texas)
  (bkz: don’t mess with t)
• galerici tanıdıklarımı tutuşturan araç. hepsinin elinde patlayan ve büyük zararlar ettikleri teslalar var. her marka ivedilikle bayisiz sipariş yöntemine geçmeli ve bu fırsatçılara g.tten tekte girmelidir. zaten araba bulamayıp sipariş bekleyeceksem, elden para alan otomobil bayilerine ne gerek var?
• uzaktan hissesi, elon’u, bitcoin’i, finansal tablolari vs atip tutmanin kolay oldugu, ama kullanilmaya baslandigi andan itibaren nasil bir paradigma degisikligi getirdiginin anlasildigi araba markasi.
  
  hic inkar niyetim yok, ben de bolca attim tuttum. ozellikle elon’un crypto piyasalarinda umarsizca yaptigi spekulasyonun bir bedeli olacagini iddia ettim (hala oyle dusunuyorum). ayrica finansal tablolarinin arabalarin karliligini bulandirmak icin manipule ettigini de hala iddia ediyorum. ama tabii ki pek cok konuda yanilmisim.
  
  bir suredir tesla model y kullaniyorum. hissettiklerim ayni ilk iphone kullanmaya basladigim zamanlari hatirlatiyor bana. “bu sadece bir telefon degil, bu gelecegin platformu olacak” diye dusunmustum o zamanlar blackberry kullanan bir birey olarak.
  
  kisaca hatirlarsak, tesla ilk tesla roadster ile araba uretmeye basladi. bu araba lotus sasisi ustune tasarlanmis oldukca cekici^* bir elektrikli arabaydi. hatirlayin, o zamanlar elektrikli araba dendiginde internet ortamlarinda gezen asiri nerdy, bi sike benzemeyen prototiplerden herkese gina gelmisken, elon’un tanittigi roadster bir anda butun bu olaya bakisi degistirdi. yani piyasaya ultra luks segmentten, ultra pahali bir elektrikli arabayla girdi.
  
  sonra tesla model s geldi. o da roadster gibi, cok ama cok pahali bir arabaydi. supercharger agi da bu zaman kuruldu, cunku menzil konusu tartisilip duruyordu. butun modelleri tek tek anlatmayacagim, sadece araba piyasasina bu sekilde girmenin ne kadar akillica oldugunu ozetleyip esas konuma gececegim.
  
  pek cok sosyal medya platformunda tesla’nin pazar kapitalizasyonu^* diger otomativ sirketlerinin toplamiyla kiyaslaniyor ve bunun surdurulebilir olmadigi vurgulaniyor.
  
  tesla’yi almadan diger elektrikli arabalari^*** da denedim. hatta esimle beraber denedik. hepsi guzel arabalardi. yarim saat surduk, gezdik, kurcaladik. sonra satis temsilcisi ile konusmak istedik, teslimat tarihini ogrenmeye calistik. hepsi 10-12 ay sonraya tarih verdi. hatta hic unutmuyorum audi soyle bir sey dedi “temassiz telefon sarji olsun istiyorsaniz 12 ay, olmasin diyorsaniz 10 ay sonra teslim edebiliriz”. dalga mi geciyorsunuz abi? ayrica su paketi ekle, bu paketi ekle, yok efendim direksiyon isitmasi, yok head-up display… velakin toplam fiyat anasinin amina dayaniyor hepsinde.
  
  sonra tesla model y’ye bindik. biner binmez zaten hangi arabayi alacagimiz belli oldu. hatta esim hemen telefonunu cikardi ailesiyle facetime uzerinden arabanin icini paylasmaya basladi. icini diyorum, ama vurgulamak lazim, arabanin icinde hicbir sey yok! sadece ipad ekrani gibi bir ekran duruyor. o kadar. e bi de direksiyon :). audi, mercedes, bmw, vw v.b. karmasik ve daginik ic tasarimi sonrasi nasil ilac gibi geldi o yalinlik anlatamam. hicbir sekilde bagirmayan renkler, ahsap serit, sakin, akillica tasarlanmis, yalinliktan da hic uzaklasilmamis. hatta orta konsolun onunde boyle verev bir alan var, “bak simdi telefonu buraya koyacam, acaba sarj eder mi dersin?” dediydim, koymamla telefon sarj olmaya basladi. ufak bir sey, ama yalinliktan uzaklasilmadan butun detaylar dusunulmus hep hocam. hem de audi gibi “ekstralardan sana bir bakiye buketi yarattim” tribine girmiyor. tesla otomotiv zihniyetinin tam tersinde, yani “hepsi icinde abicim, icinde”
  
  araba iphone gibi guncelleniyor surekli. yeni yeni ozellikler geliyor her seferinde. misal, yeni gelen bir ozellik sentry mode. zaten otomatik suruse hazirlik icin arabanin her tarafina konulmus kameralar, siz arabayi terkedip gittiginizde hin gibi etrafi kaydediyor ve fazla yaklasan olursa uyariyorhal^*. siz geri bindiginizde de “boyle boyle oldu sen yokken” diye jurnalliyor. birisi mi carpti arabaya? kacti mi pezevenk? ski tuttu o arkadas. plakasi, carpma ani hepsi kayit kuyut altinda.
  
  yine yalin bir app var. bu app ayni zamanda arabanin anahtari. baska anahtar tasimaniza gerek yok. o app’in oldugu telefon cebinizdeyken arabanin kapisini acmaniz yeterli. bu appten arabayi onceden isitabiliyorsunuz (ya da sogutuyorsunuz), program kuruyorsunuz o basliyor belli bir saatte isitmaya (ya da sogutmaya). diyelim ki akliniza takildi, sehrin ortasinda yasiyorsunuz ve araba sokakta. hemen app’ten gir bak kameralardan, neler olup bittigine. ayni sekilde trafikte giderken bi olay mi oldu? dash cam kaydetti abicim, merkeze goturelim öttürelim arkadasi. birisi fazla mi samimi oldu arabayla? app size hemen bir uyari gonderiyor “yetis cemil beni sikiyler” diyor, siz de arabanin dis hoparlörlerinden basiyorsunuz bir “sktirin gidin avradini sktiklerim!” selektor korna vs, en babayigit bile bir arabanin kendi kendine konustugunu gorunce topukluyor.
  
  neden iphone’a benzetiyorum, bu arabayi parayi verip almanizla olay kapanmiyor. bunun self driving update’i var, connectivity paketi var. adamlar ileriye donuk tezgahi kurmuslar hocam. o yuzden market cap’i baska bir seviyede. su an kiyaslananlar gunumuzun nokia’lari, ericssonlari. iphone nasil hepsini yediyse, tesla da bunlari yiyebilir.
  
  audi’ye siparisi veriyorsun. en az 70-100 cesit incik cincik detayli liste uzerinden ozellestirilmis bir araba siparisi sisteme giriliyor, vakti gelince de uretime sokuluyor.
  
  tesla’ya siparisi veriyorsun, …and we have a match, buyrun arabayi haftaya alin.
  
  neden?
  nasil?
  cunku siparise gore uretmiyor. o yine uretiyor, sonradan siparislerle eslestiriyor, match ediyor. mesela o hafta silme ayni modeli uretiyor, boylece economies of scale’den faydalaniyor, hatayi azaltiyor, hizi arttiriyor. shanghai’den gemilere yukluyor, avrupa’ya sevk ediyor. araba gemideyken senin siparisinle match oluyor. zaten hepsi full arabalar. siparis motor opsiyonu, kaporta boyasi, koltuk rengi ve belki bir iki baska detay uzerinden veriliyor.
  
  ayrica siparis olayinda bayiyi aradan tamamen cikarmislar. araba mi istiyorsun, pasalar gibi tesla.com’a girecen, verecen siparisini.
  
  fiyat?
  standart. bize de mi ayni fiyat? lan hertz 100.000 tesla model 3 siparisi verdi, onlara bile ayni fiyat. evet yani, sana da ayni fiyat. kimseye indirim yok. bu. bunu bilmek bile guzel.
  
  audi 10-12 ay tirivirisi yaparken, tesla arabayi 1 ayda teslim etti abicim.
  
  ha, soylemeyi unuttum, araba yolda guzel gidiyor. ama bundan bize ne, hangimiz iphone’un “guzel telefonla konusuluyor” ozelliginden bahsediyoruz?
• degeri ozellikle amerika disinda kesinlikle anlasilamamis muhtesem hard rock grubu. sert olduklari kadar duygusaldir bu arkadaslar ve bu iki ozelliklerini birlestirdikleri sarkilar rock tarihinin en etkileyici sarkilari arasindadir kanimca (making magic, the way it is, paradise). populer olmaya hic onem vermediler, bu yuzden klipleri de son derece basit ve amatörcedir - boyle olunca da guns and roses ve aerosmith'in ardi ardina manyak klipler patlattigi donemde $an $ohret olusturamamalari cok dogal olmustur. ama iste onlari daha da sevdiren de bu umursamaz, hayranlarina yakin "no machines, just rock and roll" tavirlari olmustur benim gibi bir cok insan icin.
  
  en unlu albumlerinin five man acoustical jam olmasi da bu acidan ironiktir. adamlar ana konserleri arasinda bos durmamak icin bir dizi akustik konser yaparlar, bunlardan philadelphia konserini de kaydederler. bu kayittan bir sarki (bkz: we can work it out) radyoda yayinlanir - ve istek uzerine istek alir. durumu goren plak sirketi "hadi cocuklar bu kaydi yayinlayalim" der. sonuc inanilmazdir... hbb ilk yayina basladinda surekli olarak bu konserin video kaydini yayinlamisti da zevkten dort kose olmustuk. ha bu arada, "unplugged" akiminin bu albumden sonra basladigini cogu kisi bilmez
  
  frank hannon - tommy skeoch gitar ikilisi bence efsanedir (bkz: making magic), vokalist jeff keith icin ise olmaz boyle bir sey diyorum.
  
  discography'yi de atlamayalim:
  
  mechanical resonance (86)
  the great radio controversy (89)
  five man acoustical jam (90)
  psychotic supper (1992)
  bust a nut (1994)
  times makin' changes (1995) - best of...
  best of tesla (2001)
  replugged live (2001)
  into the now (2004)
• biri de demiyor ki arkadaş arabalarda otopilot sistemini tartışmaya ne zaman başladık, ne ara bu teknolojiye ulaştık diye. ben arabalarda hızı sabitleyince yokuşlarda inerken veya çıkarken o hızın hala sabit kalmasını anlayabilmiş değilim, herifler bir de bunun üstüne direksiyonu ustaca yönettiriyor, dur kalklı trafikte rahatlıkla kendini kullanıyor filan.
  
  geçenlerde bir arkadaşım da mercedes'in otopilotu teslanınkinden iyi dediydi. gerekçe olarakta teslanın otopilotu biraz refleks gibi demişti. nasıl bir kötüleme şekli bu demeye kalmadan bugün geldiğimiz hali düşündüm. lan arabalarda otopilot tartışıyoruz lan?!!! yakında transformers gibi kalkıp dans da ederler bunlar. (gerçi tesla model x easter egg şeysinde dans da ediyor...)
  
  yakınlarda tesla model s'e update gelmişti motorun beygir gücünü mü yükseltmişler bir şey yapmışlar. biraz daha hızlanmış yani. sanki bana need for speed anasını satayım, puan kazandıkta arabamızın motorunu yükseltiyoruz.
  
  neyse demem odur ki gelen bu güzel teknolojilerin tadını çıkartalım. türkiye'ye en kısa sürede tesla mağazası gelmesi ümidiyle.
• son yıllarda çevre dostu enerji elde etme, pil ve akü teknolojilerinde büyük ilerlemeler yaşandı. bu teknolojiler artık hayatımızın hemen hemen her alanına yavaş ama emin adımlarla girmeye başladı bile. son yazımızda solar ımpulse adlı, güneş enerjisiyle çalışan yeni nesil bir uçağı incelemiştik. şimdi sırada yine en az solar ımpulse projesi kadar nefes kesici bir proje var: tesla elektrikli otomobilleri! adını sırp asıllı abd’li mucitten alan tesla, yakın bir gelecekte yollarda boy göstermeye başlayacak. elektrikle çalışan bu otomobilin ulaşımda çığır açacağı tartışmasız bir gerçek. gelin şimdi bu otomobile ve tarihçesine bir göz atalım.
  
  tesla model s
  
  tesla model s bugüne kadar alışageldiğimiz otomobillere hiç benzemiyor. şimdi gelin otomobilin ilk bakışta dikkati çeken belli başlı bileşenlerine bir göz atalım.
  
  akü/motor: tesla elektrikli otomobillerinde bildiğimiz türden bir motor yok. otomobilin aküsü aynı zamanda motoru. akünün garanti süresi 8 yıl (ayrıca tesla sahipleri tesla dolum istasyonlarında arabayı yani arabalarının akülerini ücretsiz olarak doldurma imkânına sahip). tesla’da bildiğimiz anlamda motor bulunmadığı için otomobil en yüksek süratte bile oldukça sessiz hareket ediyor, fakat bu sessizlik akünün gücü konusunda sizi yanıltmasın zira otomobilin hızı sıfırdan neredeyse bir anda 100 km/s’e fırlarken tesla’nın gücüne bir defa daha şahit oluyorsunuz. otomobilin başka bir özelliği de motor bulunmadığı için ön tarafının da bagaj olarak kullanılması.
  
  kokpit: tesla model s’nin cam kokpit olarak da adlandırılan kokpitinde sürüşle ilgili hemen hemen her ayrıntı bilgisayarlar tarafından düzenlenip yönetiliyor (bir cam kokpitte yedekte bulunan göstergeler hariç tüm ana göstergeler dijital ekranlar üzerinden görüntülenir. günümüzde üretilen modern uçakların çoğunda cam kokpit teknolojisi kullanılmaktadır). bu nedenle göstergeler (sürat, devir vb.) sürücünün önünde yer alan bilgisayar ekranında yer alıyor. sürüş için gerekli ayarlar sürücü tarafından sürücü mahallinin hemen sağ tarafında bulunan dikdörtgen ekran üzerinden yapılıyor. bu ekran aynı zamanda bir navigasyon aleti. ekranda aracın o andaki konumu, güzergâh ile ilgili gerekli bilgiler ve çevre bölge kuşbakışı olarak görüntülenebiliyor.
  
  vites kutusu: belki inanılması biraz güç gelecek ama tesla’da vites kutusu yok. otomobili hareket ettirmek icin öngörülen sadece iki vites var: ileri ve geri vites. her iki vites de direksiyonun sağ tarafındaki kol üzerinden sadece tek bir çevirimle ayarlanıyor. söz konusu koldaki bir diğer tuş ise el freni görevi görüyor yani o tuşa basıldığında el freni devreye giriyor. geri vitesin seçilmesi durumunda sağ tarafta bulunan ekranın bir bölümüne otomobilin gerisinde bulunan alanın görüntüsü yansıtılarak sürücünün arkasına bakmasına bile gerek kalmadan manevra yapmasına olanak tanınıyor (aynı anda söz konusu ekranda beliren çizgiler de geriye doğru yapılmakta olan manevranın olası sonucunu göstererek sürücüye yardımcı oluyor). vites otomatik olduğu için aynı diğer otomatik vitesli otomobillerde olduğu gibi tesla’da da sadece gaz ve fren pedalı var.
  
  tesla roadster
  
  tesla motors’un ingiliz spor otomobil üreticisi lotus ile ortaklaşa ürettiği tesla roadster iki kişilik bir spor modeldi ve 215 kw (292 ps) gücünde bir elektromotoru vardı. 3,7 saniyede 0 km/s’den 100 km/s’lik bir sürate ulaşan tesla roadster ilk defa 24 temmuz 2006’da kamuoyuna tanıtıldı. hareket etmek için gerekli elektrik enerjisini aynı zamanda dizüstü bilgisayarlarda da kullanılan toplam 6831 adet lityum iyon pilden oluşan bir aküden alan roadster’in menzili yaklaşık 350 km’yi buluyordu. plug in america adlı bir kuruluş tarafından yapılan bir araştırmaya göre tesla roadster modelinde kullanılan bu aküler -hangi iklim şartlarında kullanılmış olurlarsa olsunlar- 160.000 km kullanıldıktan sonra bile beklenenden hayli az yıpranıyor ve kapasitelerinin %80-85’ini korumaya devam ediyorlardı. mart 2008’de seri üretimine başlanan, fiyatı yaklaşık 110.000 dolar civarında olan ve aralık 2011’e kadar toplam 2250 adet üretildiği bildirilen tesla roadster’in üretimine aralık 2012’de son verilerek tesla s model’in üretimine başlandı.
  
  otomatik pilot
  
  tesla s model’in farklı farklı alt modelleri var. kısa bir zaman önce tesla motors tarafından bildirildiğine göre yakın bir gelecekte tüm tesla s model’lerde otopilot sistemi de olacak. bu da model s’nin tüm yeni alt modellerinde mesafeleri algılayan ultrasonik sensörlerin, otomobillerin her türlü hava koşulunda görmesini ve işitmesini sağlayan farklı menzillere ve görüş açılarına sahip radar sensörlerinin, yolun gerçek zamanlı ve üç boyutlu görüntüsünü oluşturarak yol üzerindeki engelleri tanıyan kameraların, kablosuz internet bağlantısının, lazer tarayıcıların ve kızılötesi kameraların bulunması demek (bkz. ege, b., “sürücüsüz otomobiller”, bilim ve teknik, s.30-35, ocak 2014.)
  
  tasarlanan diğer modeller
  
  tesla motors, 2015’in sonbaharında model x olarak adlandırılan ve 480 km menzile sahip dört kapılı bir arazi aracını, 2016-2018 yılları arasında da tesla model 3 olarak adlandırılan başka bir modeli piyasaya sürmeyi planlıyor. tesla model 3’ün fiyatının sadece 35.000 dolar civarında olacağı söyleniyor.
  
  tesla’nın önündeki zorluklar
  
  tüm bu olumlu gelişmelere rağmen her yenilikçi projede olduğu gibi tesla’nın da önünde belirli sürede aşılması gereken bazı engeller var. bunların başında akü üretim maliyetinin hâlâ çok yüksek olması, akülerin kapasitesi dolayısıyla bir otomobilin tam dolu bir aküyle aldığı mesafenin nispeten kısa olması ve boş bir akünün şarj süresi geliyor. akü dolum tesislerinin sayısının azlığı ise ikincil bir problem olarak görülüyor, zira aynı zamanda tesla supercharger olarak adlandırılan hayli süratli akü dolum tesislerinin abd’deki ve avrupa’daki sayısı tesla ekipleri tarafından her geçen gün hızla artırılıyor. zamanla bu tesislerin üzerinin güneş panelleriyle örtülerek hem dolumdaki otomobiller için bir gölgelik oluşturulması hem de tesislerin kendi elektrik enerjisini üretmesi planlanıyor.
  
  tesla projesinin başarılı olması için yakın bir gelecekte hem otomobil üretim kapasitesinin hem de satışların artması gerekiyor. aynı zamanda elektrikli otomobillerin kalbi olan akülerin üretim maliyetinin düşmesi de gerekiyor, aksi halde projenin duraklaması hatta tamamen başarısızlığa uğraması bile söz konusu. çünkü tesla müthiş teknolojisine rağmen hâlâ bir defa bile kâra geçmiş değil. doğal olarak tüm bu kritik faktörlerin herkesten daha fazla bilincinde olan tesla, o yöndeki atılımlarını da planlamaya ve gerçekleştirmeye çok önceden başlamış. bu atılımların en kritik aşamasını aynı zamanda dünyanın en büyük üretim tesislerinden biri olacak bir akü fabrikasının kurulması oluşturuyor: tesla mega fabrika.
  
  tesla mega fabrika
  
  tesla, bu mega fabrikayı nevada çölünde (abd) hayli büyük bir alanda panasonic’le beraber kuruyor. mega fabrikanın en geç 2020’den itibaren yılda 500.000 adet elektrikle çalışan otomobil için lityum iyon pillerden oluşan akü üretmesi planlanıyor. toplam 4-5 milyar dolara mal olacak ve yaklaşık 2-4 milyon m²’lik dev bir alana kurulacak fabrikada 6500 kişi çalışacak. akülerde saklanacak enerji miktarının toplam 35 milyon kilovat saat civarında olacağı fabrikaya gereken elektrik enerjisinin güneş ve rüzgâr enerjisinden elde edilmesi planlanıyor. fabrika 2020’de tam kapasite üretime geçince dünyadaki tüm lityum iyon pilli akü üreticilerinin toplamından daha fazla akü üretecek. bu sayede lityum iyon pilli akü üretim maliyetlerinin, dolayısıyla da elektrikli otomobil fiyatlarının çok düşmesi ve böylece elektrikli otomobillerin dünya çapında yaygınlaşması bekleniyor.
  
  sonuç
  
  model s ile birlikte tesla ulaşım dünyasında yeni bir çığır açmak üzere. eğer bu teknoloji 10 ya da 20 yıl önce geliştirilmiş olsaydı, tesla’nın ya da genel olarak elektrikli otomobillerin rakipsiz olduğu bile iddia edilebilirdi. fakat kesin olan bir husus varsa, bu da tesla’nın yakın bir gelecekten itibaren daha az maliyetle daha güçlü akülerin geliştirilmesini ve üretimini başarmak zorunda olması. esasında elektrikli otomobillerin tarihçesi en az benzin, dizel gibi fosil yakıtlarla çalışan otomobiller kadar eski, ama zamanla bu yarışı şu ya da bu nedenle fosil yakıtlarla çalışan araçlar kazanmış. tesla teknolojisiyle beraber elektrikli otomobillerin yeniden atağa geçtiği bu günlerde gelecek için kesin bir yargıda bulunmak yine de zor. bunun en önemli sebebi de bu defa aküler değil, örneğin toyota tarafından üretimine başlanan hidrojenle çalışan otomobiller. tabii ki zamanla her iki teknolojiye de alternatif başka teknolojiler çıkabilir. her durumda, her teknolojinin olduğu gibi bu iki teknolojinin de mutlaka kendine göre artıları ve eksileri var. bu yazımızda tesla örneğinde elektrikli otomobil teknolojisini inceledik. gelecek sayımızda hidrojenle çalışan araçlarla ilgili yazımızda buluşmak üzere.
  
  kaynaklar
  • hohensee, m., “mr. 100000 volt”, wirtschaftswoche, s. 76-87, 24 kasım 2014.
  • tesla motors, http://www.teslamotors.com/, 17 ocak 2015.
  
  -börteçin ege / bilim ve teknik
• hoca bu arabayı bir cümle ile anlattı: "..tesla arabasını biliyorsunuzdur, hani şu içinde bir kaç sıra aa tipi pil bulunan elektrikli araba..". adam yüceltti mi, küfür mü etti anlayamadım.
• mevcut yazılımını türkiye'deki hız sınırı tabela sistemine (sistemsizliğine) göre düzenlemeden türkiye'de fsd'nin betasını bile açmaması gereken firma. araç herhangi bir hız tabelasını gördüğünde, tekrardan hız tabelası görene kadar hız limitini onu kabul ediyor.
  
  örneğin yaya geçidi yaklaşımında 30 km/sa tabelasını gördükten sonra, güzide devletimiz yaya geçidinden sonra bir hız tabelası koyup hızı limitini eski haline getirmediği için, araç yeni bir tabela görene kadar 30 limit üzerinden devam ediyor. örneğin sahilyolunda hız sınırı 70 km/sa iken, trafik ışıkları öncesinde araç 50 tabelasını görünce hızını 50'ye düşürüyor ve işin ilginci sizin yükseltmenize de izin vermiyor. mecburen otopilotu kapatmak zorunda kalıyorsunuz... adamlar amerikada hiçbir müdahalesiz onlarca km yol gidiyorlar, biz türkiye'de eeeh eytere bea deyip kapatmak durumunda kalıyoruz.
  
  işin sakat kısmı, otoyol kenarında yaptıkları çalışma için emniyet şeridine 30 km/sa hız sınırı tabelası koyan anlayıştan dolayı, aracın otopilotu 130 km/sa hız sınırı olan otoyolda bir anda 30 km/sa hıza düşmeye çalışıyor. bunu da pek yumuşak bir frenleme ile yapmıyor. böyle bir durumda arkanızdan telefonuyla oynarak gelen bir adamın size gömmesi an meselesi.
• edit: turkiye'ye geliyormus! link
  
  marka degeri umulanin 200 kati olan 25 milyar dolara firlamis sirket.
  ama elon musk, 2025 yilina kadar 700 milyar dolari gececegini iddia ediyor. (apple'in su anki degeri)
  
  bu elon musk, zaten bildiginiz otomobil dunyasinin steve jobs'i. steve jobs firmaya geri dondugunde urun sayisinin cok oldugundan bahsetmisti ve azaltmisti. musk abimiz de su an sadece 1 model (model s) uretiyor, yakinda 2 yeni model daha cikacak (model 3 adiyla 35,000 dolarlik bir aile arabasi ve model x adiyla mukemmel bir suv) ama toplamda en fazla 5 modelde kalacagini tahmin ediyorum.
  
  eger panasonic'le pil fabrikasi konusunda anlasmasalardi belki de batacaklardi; ama ne yaptilar ettiler 5 milyar dolarlik fabrikayi birlikte kurmayi ikna ettiler. 2020'de senede 50 gwh'lik aku uretmeyi hedefliyorlar; bu da 500,000 tesla'ya yetecek seviyede.
  bu arada toyota mirai ile kiyaslayanlar olsa da; tesla'nin en buyuk avantaji evde de sarj edilebilecek olmasi.
  ayrica yakin zamanda s modellerinde duzenleme yapip butun istasyonlarda sarj edilebilecek duruma getireceklermis.
  (ama eger daha buyuk pilli toyota prius'lar uretilirse o zaman is degisebilir.)
  
  tabi bu istasyonlar bedava degil; ama adamlar ne yapiyor? <mesela japonya'da> satin aldiginizda, tesla'nin olmayan bu diger istasyonlari 1-2 sene bedava kullanabileceginiz kart veriyorlar.
  
  gecen yil en cok satilan elektrikli araba yanilmiyorsam nissan leaf'di. ama tesla'nin bundan sonra korkmasi gereken nissan degil; bmw ve mercedes gibi "dev" sirketler.
  yani bu demek oluyor ki; durmadan daha yeni, daha cilgin, daha dahiyane gelismeler yapmalari gerekiyor.
  
  kendileri ayni zamanda solarcity denilen bir sirkete de sahip.
  bu sirket, yakin zamanda solar paneller uretecek, kendi sarj unitelerinin elektrigini de buradan karsilayacak.
  (bu sirketi basariya ulastiran da kuzeni lyndon rive; sadece gecen sene 195,000 eve satis yapmis.)
  
  kisa kisa:
  - 2003 yilinda kuruldu.
  - 2006 yilinda lotus'la ortaklasa roadster modelini cikardi.
  - 2007 yilinda bundan 100 tane satti.
  - 2008 yilinda ilk retail store'unu los angeles'ta acti. (ikincisi ise menlo park) edit: menlo park kapanmis.
  - 2009 yilinda efsane tesla model s'i duyurdu.
  - 2010 yilinda toyota'yla ortak calismalar yapacaklarini duyurdu.
  - 2011 yilinda roadster'i piyasadan cekti, model x'i duyurdu.
  - 2012 yilinda model s satislari basladi, supercharger station denilen hizli sarj unitelerini uretmeye basladilar.
  - 2013 yilinda time dergisi tarafindan "2012'nin en iyi 25 icadindan 1'i" secildi. musk, tum abd'yi sarj uniteleriyle kaplayacagina soz verdi.
  - 2014 yilinda soz verdikleri gibi model x'i cikaramadilar; ama abd'nin buyuk bir kismina sarj unitesi koydular.
  
  simdilik bu kadar.
  
  (bkz: ekleme)
  
  tamam, elon musk super bir adam ama "patentlerini open source'a cevirmeleri" bence oncelikle kendileri, sonra dunyanin iyiligi icin.
  peki neden mi? cunku su an tesla'nin sarj unitelerinin tanesi 500.000 dolara yakin bir fiyata maloluyor ve ne kadar cok uretirlerse o kadar zarara giriyorlar. ama ayni zamanda bunlari cogaltmadikca urun satmalari da zor.
  patentimizi istedigimiz gibi kullaniniz demek, kendileriyle ayni teknolojiyi kullanan firma sayisini artirarak bir bakima bu sarj istasyonu masraflarini buyuk olcude dusurmek anlamina geliyor.
  bir de isin ilginc bir kismi var; aslinda tam olarak open source yapmamislar, isteyen kullansin demisler. yani kanuni acidan bakarsak eger isterlerse hala dava etme haklari var.
  cunku bir sirketin patent sayisi hayati bir onem tasir ve onlari elden cikarmak sirketin degerini asiri derecede dusurur.
  
  uzun lafin kisasi bu adam bir dahi dostum.
  
  edit:
  volkswagen'e schadenfreude yapmis, hehe.
  
  edit2: dun model s'e bindim, o ne araba arkadas! hayran olmamak elde degil. yalniz navigasyon olayinca sicmislar. 3g baglantiyla google maps!?