nabi

• "bende yok sabr u sükût, sende vefadan zerre
  iki yoktan ne çıkar, fikredelim bir kerre."
  der. fikredilip başarısız olunması halinde, iki yoktan ne çıktığına dair örnekler görmek için nâbî'nin divanına bakmak icap eder.
• şöyle bir şiiri vardır ki yemede yanında yat cinsinden
  
  vermezdi kimse kimseye ekmek minnet olmasa
  hiçbir iş görülmez idi rüşvet olmasa
  
  yok karşılıksız muamele ehli zamanede
  kimse ibadet etmez idi cennet olmasa.
• çorlulu ali paşa'nın emriyle evi yıktırılan şair, o meşhur gazelini yazmıştır:
  
  bâğ-ı dehrin hem hazânın hem bahârın görmüşüz
  biz neşâtın da gâmın da rûzgârın görmüşüz
  
  çok da mağrûr olma kim meyhâne-i ikbâlde
  biz hezârân mest-i mağrûrun humârın görmüşüz
  
  top-ı âh-ı inkisâra pây-dâr olmaz yine
  kişver-i câhın nice sengîn hisârın görmüşüz
  
  bir hurûşiyle eder bin hâne-i ikbâli pest
  ehl-i derdin seyl-i eşk-i inkisârın görmüşüz
  
  bir hadeng-i cân-güdâz-ı âhdır sermâyesi
  biz bu meydânın nice çâbük-süvârın görmüşüz
  
  bir gün eyler dest-beste pây-gâhı cây-gâh
  bî-aded mağrûrun sadr-ı i’tibârın görmüşüz
  
  kâse-i deryûzeye tebdîl olur câm-ı murâd
  biz bu bezmin nâbîyâ çok bâde-hârın görmüşüz
• didaktik gazelleriyle toplumcu bir sanat anlayışının erken dönem simgelerindendir:
  
  bir devlet içün çarha temennâdan usandık
  bir vasl içün ağyâra müdârâdan usandık
  
  hicrân çekerek zevk-i mülâkâtı unutduk
  mahmûr olarak lezzet-i sahbâdan usandık
  
  düştük katı çokdan heves-i devlete ammâ
  ol dâ’iye-i dağdağa-fermâdan usandık
  
  dil gamla dahi dest ü girîbândan usanmaz
  bir yâr içün ağyâr ile gavgâdan usandık
  
  nâbî ile ol âfetin ahvâlini nakl et
  efsâne-i mecnûn ile leylâ’dan usandık
  
  (bkz: mef’ûlü mefâ’îlü mefâ’îlü fa’ûlün)
• "hünerin var ise bir şehrde bir ârif bul
  yoksa her karyede bir nice bahâdır bulunur" nabi
• bende yok sabr-ü sukûn sende vefâdan zerre
  iki yoktan ne çıkar fikr edelim bir kerre -nâbi
  
  beyitteki "iki yok", farsça ön ekleri olan "nâ" ve "bi" ön ekleridir. "nâ" ve "bi" yanyana gelince nâbi adı ortaya çıkıyor.
• zamanında osmanlıcadan türkçemize kazandırdığımız, kelime önlerine gelebilen iki olumsuzluk ekinin birle$mesinden olu$an erkek ismidir.
  nabi adlı tanıdıklarımızın olumsuz, uyumsuz insanlar olu$ları bundan kaynaklanıyor olabilir.
• nabi'nin oğluna verdiği öğütler:
  
  eyleme kimseye ‘arz-ı hâcet
  olma ham-geşte-i bâr-ı minnet
  
  şhsiyet sahibi insanlarda bulunması gereken özelliklerden biri de tokgözlülüktür. nâbî de oğlu hayri’nin hiç kimseye ihtiyacını arz etmemesini, minnet yükü altında kalmamasını öğütler
  
  hayri bir istek için ağzını sakın açmamalı; dilenme sözlerine kendini bulaştırmamalıdır. çünkü bir insana ayrılmış olan rızık elbette onu bulur. öyleyse açgözlülükten ele geçen yalnızca yüzsuyu dökmektir. üstelik şurası muhakkak ki bir insana takdir edilen rızık başkasına geçmez; sana ayrılmış ne varsa asla başkasına gitmez.
  
  abd destinde ne var ki isteyesin
  her gördüğüne istek duyma, kulun elinde ne var ki isteyesin?
  
  birine, şunu yahut bunu bana ver, deme çünkü o kul da allah’ın ihsanına muhtaçtır ve allah’ın bağışına bağlanıp kalmıştır.
  
  allah, lütfunu herkese karşılık beklemeden verir. kulun mülkiyeti ise arada yalnızca vasıtadır. sana rızık olarak verilen şeyin seni bulması için bir kimseden istemeye ihtiyacın yoktur. başkasından isteyip de boş yere mihnet ve sıkıntı çekme. allah’ın sana ihsanda bulunacağına güven ki rızkın gelsin.
  
  allah’ın verdiği ile yetinip evinin köşesinde rahat yaşamak hoştur.hakkın olmayan bir mala el uzatma. halini bilecek olan, büyük ve bilgili olan allah’tır:
  
  bî-icâzet el uzatma mâla
  sen degülsün odur a’lem hâle
  
  rızkı veren allah’ın sana ayırdığına gönlünü bağla, razı ol ve her ne verdiyse ona kanaat et.
  
  insan ancak rızkında bulunan şeyi yiyebilir. dünya kadar altının gümüşün olsa, eğer rızkın yoksa bir lokma bile boğazından geçmez. minnet ile olan nimeti yeme, hatta kokusunda minnet olan gülü bile koklama. ey babasının canı! eğer sana birisi bir şey verirse sakın alma, tokgözlü ol:
  
  yime minnetle olursa ni’met
  koklama gül ki ola bûy-ı minnet
  
  sana bir şey birisi virse eğer
  alma müstağni ol iy cân-ı peder
  
  gözünü ve gönlünü zengin tut. lütfen açgözlü ve aşağılık olma:
  
  çeşmüni hâtırunı eyle ganî
  kerem it olma gedâ-çeşm ü denî
  
  ancak sana ikram eden sadık dostun olursa ve külfetsiz karşılıksız ikramda bulunursa kabul et. ama sen de o dostuna karşılık ver ve onu ikram ile mükâfatlandır.
  
  sözünde dur. kime bir vaadde bulunursan yerine getir. vadettiğinden geri dönmeyi kişilik zaafı kabul et.
• isminin ilk ve son hecelerinden varlığa çağıran bir yolculuk vehmi çıkaran her yazıcı gibi,yokluğun vaad ettiği varlık zenginliğine dair muammayı yakalar. ''na'' olumsuzluk edatıdır isminin ilk hecesinde,''bi'' 'de aynı işlevde.öyleyse sorar:''iki yoktan ne çıkar fikredelim bir kere''
• (1642-1712).. aslen urfa'lıdır.. istanbul'a gelip iyi bir eğitim alıp talim terbiye görmesinden sonra iyi bir $air olarak adını duyurur ve nabi bu dönemde padi$ahın güvenini kazanır.. sonrasında urfa'dan bir tanıdığı istanbul'a gelir.. ve padi$ahın huzuruna giderken kendisini de götürmesini ister.. bunun üzerine nabi kendisini görgü kurallarına riayet etmesi konusunda uyardıktan sonra padi$ahın huzuruna çıkarlar.. nabi kendilerine lokum ikram ettirir.. ve yanında bulunan köylüsü lokumu alır cebine koyar, çıkı$ta da lokum lekesi elleri ile padi$ahın elini öper.. bunun üzerine nabi $u beyti söyler :
  
  nabi'yi nabi yapan hüsn-i nazar
  urfa'nın köylüsünde nezaket ne gezer!