kutsal demlik

• russell'ın demliği, kutsal demlik, ingilizcede russell's teapot veya celestial teapot olarak geçen kavram. bertrand russell'ın ortaya attığı bir analojidir. şuna benzer bir şekilde açıklamıştır:
  
  dünya ve mars arasında, en güçlü teleskoplarımızla bile göremeyeceğimiz, bu nedenle de var olmadığını kanıtlayamayacağımız bir demliğin bulunduğunu ve dünya çevresinde döndüğünü iddia etseydim herkes saçmaladığımı söyleyecekti ve kaale almayacaktı. fakat bu bilgi eski kitaplarda bulunsaydı, çocukların beyinlerine en küçük ve savunmasız yaşlarında empoze edilseydi ve her pazar bu demliğe dair hikayeler anlatılmış olsaydı, onun varlığından şüphe etmek bile tuhaflık ve bir psikoloğa görünme nedeni sayılacaktı.
• bertrand russell tarafından, tanrının ispatlanmasının bilimin değil, böyle bir fikri ileri sürenlerin yükümlülüğü olduğunu göstermek için gösterilen bir örnektir. şöyle der kendisi:
  
  if i were to suggest that between the earth and mars there is a china teapot revolving about the sun in an elliptical orbit, nobody would be able to disprove my assertion provided i were careful to add that the teapot is too small to be revealed even by our most powerful telescopes. but if i were to go on to say that, since my assertion cannot be disproved, it is an intolerable presumption on the part of human reason to doubt it, i should rightly be thought to be talking nonsense. if, however, the existence of such a teapot were affirmed in ancient books, taught as the sacred truth every sunday, and instilled into the minds of children at school, hesitation to believe in its existence would become a mark of eccentricity and entitle the doubter to the attentions of the psychiatrist in an enlightened age or of the inquisitor in an earlier time.
  kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/russell's_teapot
  
  özetle diyor ki, eğer ben dünyayla mars arasında, güneşin etrafında dönen ama en gelişmiş teleskoplarımızla bile farkına varılamayacak bir çaydanlığın olduğunu söyleseydim, kimse bu önermemin yanlış olduğunu ispatlayamazdı. ama eğer ben aksi kanıtlanamayacağından yola çıkarak insanların bu çaydanlığın varlığından şüphe duymalarının kabul edilemez olduğunu ileri sürseydim, herkes haklı olarak saçmaladığımı düşünürdü. ama eğer bu çaydanlık antik kitaplarda "kutsal bir gerçeklik" olarak geçerse ve insanların beyinlerine sürekli empoze edilirse, bu sefer onun varlığından şüphe duyanları ya engizisyon mahkemesine veriririz, ya da psikiyatristlere.
  
  edit: linkle ilgili uyarısı ve düzeltmesi için blu'ya teşekkürler.
• ifadenin ingilizce orijinali: celestial teapot
  
  türkçedeki semavi kelimesi, ingilizcedeki "celestial"ı (hem de tam olarak) karşılar! zira, her iki kelime de, hem semaya/gökyüzüne, hem de göklere atfedilen manevi manalara atıfta bulunur.
  
  dolayısıyla, "semavi demlik" demek gerekli. "kutsal demlik" şeklindeki çeviri hatalı. zira, russell'ın (aşağıdaki alıntıda izah ettiğim) analojisindeki demlik hiçbir şekilde kutsal değil. sadece gökyüzünde bulunuyor; yani önemli olan lokasyonu. bu nedenle de, "sacred" ya da "holy" değil, "celestial teapot" demişler. böylelikle, hem demliğin bulunduğu mekana, hem de analojinin maneviyat imasına aynı anda atıfta bulunmaları mümkün olmuş.
  
  özetle: ortada bir holy grail yok.
  
  --- alıntı ---
  
  filozof bertrand russell, 1952 yılında yazdığı bir makalede, yanlışlanması zor konulara dair bir örnek verir: bir insanın çıkıp da, dünya ile mars arasında bir yerde bir çaydanlık bulunduğunu, bu çaydanlığın tıpkı diğer gezegenler gibi güneşin yörüngesinde dönmekte olduğunu, ancak teleskoplarımızla görünemeyecek kadar küçük olduğu için yerini tespit etmemizin mümkün olmadığını söylemesi durumunda, bu argümanı çürütmek mümkün olmaz. zira, sırf varlığını tespit edemiyor olmamızdan hareketle, güneş sisteminde küçük bir çaydanlığın bulunmadığı sonucuna varamayız. ama bu sonuca varamıyor olmamız, güneşin yörüngesinde böyle bir çaydanlığın bulunduğu anlamına gelmez.
  
  kaynak: türk solunun bilgi kavramına yabancılığı / serdar kaya / taraf / 13 mayıs 2012
  
  --- alıntı sonu ---
  
  tema:
  (bkz: mantık hataları/@derinsular)
  
  diğer ilgili tema:
  (bkz: ingilizce/@derinsular)
• russell'in, 1952'de illustrated dergisinin içeriğine kattığı ama daha sonra yayımlamadığı "bir tanri var mi?" makalesinde sözü geçen demliktir. çin seramiğindendir.
• yanlış anlaşılabileceği gibi, bu kavram tanrı'nın varlığını veya yokluğunu "ispat" etmek üzerine ortaya atılmamıştır. hatta tam aksine sadece tanrı veya ruh gibi şeylerin var olup olmadıklarının mantık yoluyla ispatlanamayacağını söyler.
  
  kısaca,eğer bir şeyin var olup olmadığını kanıtlayamıyorsak bu şey hakkında herhangi bir varsayımda bulunmak bilimsel açıdan mantıklı olmayacaktır. tabi ki "tanrı var. " veya "tanrı yok." gibi varsayımlarda bulunabiliriz ama bu tür varsayımların bilimsel dayanağı olmadığından sadece sözde kalacaklardır. bence elimizdeki en iyi seçenek, kanıt olmadan varsayımlarda bulunmaktansa, herhangi bir varsayımda bulunmamaktır.
  
  daha da kısaca kanıtın yokluğu yokluğun kanıtı değildir
• mars ve dünya arası bir yerde güneşin yörüngesinde dönmeye devam eden çaydanlık. olmadığını ispatlayan beri gelsin. bulana bertrand russell çay demlesin. (bkz: bilinemezcilik)
• çaylarımızın demli olabilmesini sağlayan ilahi, göksel, öncesiz ve sonrasız çaydanlık. bugün çaylarımızı demli olarak içebiliyorsak onun sayesinde. yalnız çin malı olması biraz şey gibi.
• felsefeci bertrand russel’in tanrının olmadığını ispatlamasını isteyen kişilere karşı söylediği felsefi örneklemesi.
  (bkz: russelin çaydanlığı)
• (bkz: agnostisizm)
• aşağıdaki link'te kendisine bir nevi gönderme yapılmış bir çalışmayı bulabilirsiniz.
  
  edit: vimeo linki ucmus, calisan link; https://www.youtube.com/watch?v=e30zr7fv9ua