komedi

• türler hakkında kafa karışıklığı var. zaten bizim bir komedi geleneğimiz olduğunu söylemek zor, tiyatro, sinema ve yazın bağlamında. maalesef daha çok şu popülerliğini hiç yitirmeyen doğu şiveli (hepsi birbirinden rezil), söz de karakter eksenli (recep ivedik ve türevi olan karton tipler) rezil komedi girişimleri dışında kişisel, yaratıcı komediler hiç ama hiç çıkmıyor ülkemizde.
  
  ha diyeceksiniz ki dünyada farklı mı? e tabi farklı diyeceğim. hiç saymaya girişmeyeceğim. zira woody allen, monty python, mel brooks, coupling falan girersem liste bitmez.
  
  tabi bahsettiğim şey komedi de kendi kişisel tarzını, bakışını yaratmak. türk sinemasında nispeten rahmetli kemal sunal ve doğal olarak dönemin dinamiklerikleriyle (o muhteşem hababam sınıfı kadroları) tiyatro'da bir dönem zeki, metin'li devekuşu kabareler, rahmetli nejat uygur gibi, yazında aziz nesin gibi spesifik örnekler var elbet. ama tümden başka kültürlere örnek olacak bir komedi geleneğimiz hiç olmadı. osmanlı'dan gelen meddah, karagöz hacivat gibi kültürümüze has geleneksel karakter ve türleri de maalesef hiçbir zaman gereğince kullanamadık ve modernleştiremedik. zira komedi zor iş arkadaşlar.
  
  şimdi basit bir şey söyleyeceğim. daha önce dizi yazdığımı söylemiştim. dünyanın hiçbir yerinde bir sezonda 44-46 hafta arası 100-110 dakika dizi çekilmiyor, asla çekmezler. şimdi dramatik yapının tüm dünyada kabul gören ortak bir paydası vardır. acının, kederin, derdin tasanın karşılığı aşağı yukarı dünyanın her yerinde herkes için aynıdır. ölüm, yaralanma, tecavüz, aladatılmak, darp edilmek, dayak yemek, hastalık vs vs. tüm bunlar aşağı yukarı ayın kişisel ve toplumsal tepkiye tekabül eder. ama komedi öyle değildir. komedi tüm türler arasında en subjektif olan türdür. komedi kültürden kültüre, kişiden kişiye değişiklikler gösteren, kolay kolay ortak bir kanaate indirgenemeyen bir türdür.
  
  bazı türler tamaman o kültüre o coğrafyaya hakimiyet ister, bazı türler başka konularda bilgi birikim ister, bazıları fazlasıyla snobdur bu sebepten entelektüel bir donanım ister, bazıları tamamen çevre koşulları, yetişme biçiminizle ilgilidir. kısacası komedi nasıl bir insan olduğunuza göre değişiklik gösteren türlerin başındadır.
  
  sokakta yürürken düşen insana herkes güler gibi bir önermeden söz etmiyorum. zira herkes gülmez. komedi kendi içinde epey zahmetli bir türdür. sinemada da, tiyatroda da, yazında da.
  
  o sebepten 100-110 dakika dram çekilebilse bile (ki kesinlikle çekilmemeli, yoksa sonuç ortada) 30 dakikayı aşan komedi asla ve kata çekilmemeli. komedi 100 dakika dizi kaldıracak bir tür değildir. mümkünü yoktur bunun. çünkü bir insanı 100 dakika boyunca güldürmenin imkanı yoktur. gülmek, gülümsemek farklı şeylerdir. 100 dakika boyunca komedi diye satılan şeyler maalesef yaratıcılıktan yoksun, tamamen oyuncunun doğaçlama yoluyla ortaya koyduğu, neredeyse yüzde sekseni oyuncunun kabiliyetlerine dayanan kötü performanlardan ibarettir. özellikle sinema ve tv de komedinin tarihini bilen, iyi komedileri izlemiş insanlar ne demek istediğimi anlıyor sanırım.
  
  yoksa şu an garip isimlerle, birkaç oyuncunun skeçler şeklinde ortaya koyup, sözde seyircinin kahkadan kırıldığı şeylere komedi demeye benim dilim varmıyor. komedi bir kültürdür arkadaşlar. mizah kültür yoluyla aktarıldığında işte ingilizler gibi efsane olursunuz. komedi biraz zeka ve donanım talep eder kabul edelim. bizim ortalama insanımız woody allen filmini izlemez, izlerse de 'bok gibi film, bunu nesi komik'' gibi tepkiler verecektir. bunda hem fikiriz sanırım. ama recep ivedik gibi bu ülkenin ortalama kaba, kıro, tahakkümkar, aşağılık kompleksiyle boğuşan karton tiplerine 7 milyon bilet sattırır. çünkü orada kendinden bir parça bulur insanlar. çünkü ivedik ortalama bir tipolojinin ete, kemiğe bürünmüş halidir. ivedik'in osurması, geğirmesi, küfürleri, şiddet yollu el kol hareketleri, kendi gerçekliğine tekabül eder o insanların. bu bir anlamda kendi davranışlarının toplumsal, kültürel kabulüdür. kendinden olanın resmiyete kavuşmasından keyif almaktır. işte bu yüzden 7 milyon satar ivedik. iyi sanat filmleri 50 bin bilet ancak satar. (tabi lütfen hemen celallenip bütün recep ivedik izleyenler cahildir, kabadır gibi bir sonuca varmayın. elbette öyle demek istemiyorum. ben sadece çoğunluğun piskolojisinden bahsediyorum. zira ben de recep ivedik'in ilk filmini evde izlemiştim.)
  
  bizim komediye bakışımızda ciddi bir sıkıntı yatıyor. zira bizler komediyi gül geç, unut sanıyoruz. oysa antik yunan'da ki komedya geleneğinden beri komedi aslında tüm insanlığa ve insanlık durumlarına yönelik bir eleştiriyi şiar edinmiştir kendine. antik yunan komedyaları neredeyse kendi çinde 15-20 farklı türe ayrılır. ve bu türlerin hepsi bir amaca yoneliktir.
  
  komedyadaki duygu kendinden aşağıda olanı izlemek ve ona gülmektir. aslında bir bakıma burada da bir tersinleme yatar. zira kendinden soyutladığın yine sensin. (eşek arıları, lysistrata, çömlek, kurbağalar cimri gibi oyunları mutlaka okumanızı tavsiye ederim bu arada)
  
  aslında konu çok çok uzun ve çetrefilli. ne yazarsam eksik, yarım kalacak. çünkü komedyayı tanımlamaya çalışacaksak tarihsel süreçleri bu süreçlerin yarattığı koşulları da açıklamamız gerek.
  
  ben ise size sinema ve tvde izleyip aslında hagi türe ait olduğunu bilmediğiniz türlerden örnekler vermek istiyorum. tabi edebiyat ve tiyatro da var işin içinde
  
  1- parodi
  
  bir üslubun çok yakın taklidine girişmekle ortaya çıkan türdür. hicivle akarabadır.
  örnekleri: monty python, zaz ekibinden airplane, top secret, scary movie vs
  
  2-fars
  
  sıradışı durumların, beklenmedik olayların, bol bol hazır cevap, esprili repliğin hareketli öykülerle buluştuğu türdür. (türün yazın alanında ki gelmiş geçmiş en büyük yaratıcısı tabi ki dario fo üstattır. düşünün ki bu adam yazdığı oyunlarla nobel adı. kalemi inanılmaz kıvrak ve güçlüdür. hala bir dario fo metni alıp okumdıysan daha komedi adına birşey okumamışsın arkadaşım.)
  
  meet the parents, meet the fockers, there's something about mary gibi filmler iyi örneklerdendir.
  
  3- hiciv
  
  sadece komedi değil bir edebi tekniktir aynı zamanda. alay yoluyla yermeyi kapsar. parodinin aksine bir kaynağı taklit etmez. edebiyatta gulliver'in seyahatlari en önemli eserlerdendir.
  
  modern times, dr. strangelove, a clockwork orange , brazil gibi filmler türün başyapıtlarıdır.
  
  4-pastiş(pastiche)
  
  parodiyle benzeşen bu tür parodi gibi dalga geçmke yerine, saygı duruşunda bulunur, selam çakar. örneğin de palma sineması, hitchcock filmleriyle hep böyle bir bağ kurmuştur.
  
  aynı zamanda bir filmi, eser, taklit etmektir. tarantino abimizin yaptığı gibi. sinemasını sinema üstüne kurmuştur tarantino. o sebepten hastası olduğu 70'lerin sineması üstüne inşa eder sinemasını. yine cohen'lerin filleri bir çok komedi türüne dahildir. pastiş dahil.
  
  blood simple bunun en iyi örneğidir. hem kara film, hem kara komedi, hem pastiş hem de neredeyse fars noktasında.
  
  5- slapstick
  
  abartılı bedensel akisyon, özellikle karikatürize edilmiş fiziksel tehlike ve şiddet üzerine kurulu tür. hepinizin tahmin edeceği üzre hollywood'un sessiz film dönemi türün başyapıtlarına gebe.
  
  buster keanton, harold lloyd ve tabi ki charlie chaplin türün en iyi oyuncuları. o filmleri yazmaya bile gerek görmüyorum.
  
  6-tuvalet mizahı
  
  adı üstünde işte. her türlü bedensel işlevi malzeme yapar. amerika pastası en yakın taze örneklerden. bok yiyeninden, sperm yiyenine. ah mary vah mary'de türün iyilerinden. yakın dönemden hangover biçok kategoriye olduğunu gibi yer yer bu kategoriye de göz kırpar.
  
  7- sitcom
  
  hepiniz biliyorsunuz ''durum komedisi''. televizyonun en sevdiği tür. ayrıca maliyeti düşük. dıç çekim derdi yok.
  yüzlerce dizi var. o yüzden saymayacağım elbette.
  
  8- screwball komedi
  
  30'lu yılların hollywood'unun en sevdiği türlerden. sürekli birbirleriyle didişen, diline çabuk, bir kadın ve erkeğin merkezde olduğu farsa eğilimi olan türdür. haliyle woody allen türden çok etkilenmiştir. yer yer türe saygı duruşunda bulunmuştur (fars kısmı hariç)
  
  bringing up baby , ıt happened one night gibi sağlam örnekleri var.
  
  9- kara komedi
  
  geleneksel olarak mizah konusu yapılmaması beklenen, ciddi ve üzücü durumlar üzerine kurulu komedi. (ölüm, savaş, hastalık vs) konuların ağırlığını taşımak için hicivde içerir bu türde ki filmler.
  
  en büyük örnekleri: dr. strangelove , a clockwork orange , m.a.s.h , catch-22 , fargo, barton fink
  
  10- vodvil
  
  bizde daha çok diyalogların şarkılarla desteklendiği hareketli, eğlenceli, tiyatro oyunlarını tanımlamak için kullanılır. bu türün spesifik bir filmi yok. daha çok vodvil bir öğe olarak kullanılır filmlerde. özellikle bar kavgalarında, dansa devam eden kadınlar gibi.
  
  11- ironi: ( sözlüğün en büyük eksiği)
  
  tarifi en zor tekniklerden, hatta kelimelerden. kabaca alaycı bir şekilde, bir şeyin aksini ifade etmek. öte yandan illa sözle yapılmaz. görsel ironi, durum ironisi de var.
  
  terry gilliam , tarantino, cohen , allen filmlerinde görsel, sinemasal ironi eksik olmaz.
  
  12- görsel komedi
  
  ingilizce'de ''sight gag'' denen adı üzerinde diyalogsuzdur, sesle pek işi yoktur.
  
  mr. bean en iyi örneklerindendir.
  
  13- söz oyunu
  
  görsel değil, sözsel mizah işte. tamamen kelimeler yoluyla güldürme tekniği. shakespeare oyunlarında sıklıkla vardır. amerikalılar bu kelime oyunlarını airplane, meet the parents (adamın soyadı focker) yakın dönemde knock up gibi filmlerde yapıyor.
  
  biraz tiyatro eksenli gidersek
  
  14-entrika komedi
  
  15- töre komedisi
  
  16-karakter komedisi (bu arada komedyada yukarıda da belirttiğim gibi bir sürü tür var daha. bir ara yazacağım)
  
  türlerin karıştığı filmlerden gidersek
  
  17- romantik komedi
  
  18- aksiyon komedisi
  
  19-spor komedisi
  
  20- korku komedisi(bunlardan örnek vermiyorum. hepinizi biliyorsunuz.)
  
  aslında türleri tanımlayan, ayıran çok ince noktalar var ama ben entrye başlarken hepsini yazabileceğimi düşünürken süreçte gözüm korktu ve açıkçası yoruldum. dikkatli okuyucu bir çok türün birbiriyle olan bağını sezmiştir. örneğin kubrick, cohen allen filmleri bir çok komedi tür ve öğesini barındıran filmler. bunları ayıran, birleştiren bir sürü nüans var. siz kısaca bu türleri bilin. en azından bazen tv ve sinemada film, dizi izlediğinizde ne izlediğinizi bilirsiniz. ya da bilmeseniz de olur . bir ara dönüp bu entryi elden geçireceğim. türleri, örnekleri çoğaltacağım.
• aristoteles'in komedi hakkındaki düşüncelerine dair;
  --
  aristoteles kişilerle alay etmeye, onları küçük düşürmeye karşıdır. bunun yerine genel konuları, yani eylemleri ele almayı, bunların gülünç olanlarını işlemeyi güldürüde bir ilerleme sayar. ona göre mizahın en ileri aşaması olan komedi önce öyküsünü kurar sonra uygun olarak kişileri canlandırır. yani hedef kişiler değil, olay ve davranışlardır. aristoteles'e göre komedyada ortalamadan daha aşağı seviyedeki karakterler görülür, burada amaç gülünç olanı taklit etmektir. çünkü gülünç olanın özü, soylu olmayışa ve kusura dayanır. fakat bu kusur komedyada hiçbir acılı, hiçbir zararlı etkide bulunmaz; nasıl ki komik bir maske çirkin ve kusurludur ama asla acı veren bir ifadesi yoktur.
  
  (alıntı: temmuzda kar satmak / tunca kortantamer)
• hayattır. bazıları için kapalı gişe oynar. kimileri içinse biletler çok önceden tükenmiştir ve izleyip gülmek olanaksızdır.
• ilhan irem şarkısı, (bkz: hayat öpücüğü)albumünden
  
  gecede bir pervane, yanar döner bir küre
  değişiyorsun günden güne
  tek kişilik bir oyun ve sen hala sahnede
  ve iniyor artık perde
  hoşça kal... hi! hi! goodbye...
  hoşça kal... hi! hi! goodbye...
  oyunlar, senaryo, taktik, reji
  pantomim, melodram ve trajedi
  aramızda eski bir strateji; komedi, komedi, komedi
  oyunlar, senaryo, taktik, reji
  pantomim, melodram ve trajedi
  aramızda eski bir strateji; komedi, komedi, komedi
  eşittir pasif daire, sevgi gelmiş bak ne hale, yo yo yo yok artık
  kurguların şahane, bahane, direkt bahane, yo yo yo yok artık
  gecenin bir yerinde, ellerin ellerimde, gülümseriz geleceğe, haydi
  demir alıp gidelim, dünyayı seyredelim, açılalım bir kez daha
  hoşça kal... hi! hi! goodbye...
  hoşça kal... hi! hi! goodbye...
  oyunlar, senaryo, taktik, reji
  pantomim, melodram ve trajedi
  aramızda eski bir strateji; komedi, komedi, komedi
  eşittir pasif daire, sevgi gelmiş bak ne hale, yo yo yo yok artık
  kurguların şahane, bahane, direkt bahane, yo yo yo yok artık
  oyunlar, senaryo, taktik, reji
  pantomim, melodram ve trajedi
  aramızda eski bir strateji; komedi, komedi, komedi
  oyunlar, senaryo, taktik, reji
  pantomim, melodram ve trajedi
  aramızda eski bir strateji; komedi, komedi, komedi
  komedi ko ko ko komedi
• ilhan irem şarkısı.
  
  gecede bir pervane, yanar döner bir küre
  değişiyorsun günden güne
  tek kişilik bir oyun ve sen hala sahnede
  ve iniyor artık perde
  hoşça kal... hi! hi! goodbye...
  hoşça kal... hi! hi! goodbye...
  oyunlar, senaryo, taktik, reji
  pantomim, melodram ve trajedi
  aramızda eski bir strateji; komedi, komedi, komedi
  oyunlar, senaryo, taktik, reji
  pantomim, melodram ve trajedi
  aramızda eski bir strateji; komedi, komedi, komedi
  eşittir pasif daire, sevgi gelmiş bak ne hale, yo yo yo yok
  artık
  kurguların şahane, bahane, direkt bahane, yo yo yo yok artık
  gecenin bir yerinde, ellerin ellerimde, gülümseriz
  geleceğe, haydi
  demir alıp gidelim, dünyayı seyredelim, açılalım bir kez
  daha
  hoşça kal... hi! hi! goodbye...
  hoşça kal... hi! hi! goodbye...
  oyunlar, senaryo, taktik, reji
  pantomim, melodram ve trajedi
  aramızda eski bir strateji; komedi, komedi, komedi
  eşittir pasif daire, sevgi gelmiş bak ne hale, yo yo yo yok
  artık
  kurguların şahane, bahane, direkt bahane, yo yo yo yok artık
  oyunlar, senaryo, taktik, reji
  pantomim, melodram ve trajedi
  aramızda eski bir strateji; komedi, komedi, komedi
  oyunlar, senaryo, taktik, reji
  pantomim, melodram ve trajedi
  aramızda eski bir strateji; komedi, komedi, komedi
  komedi ko ko ko komedi
  
  eurovision görüntülerini buradan izleyebilirsiniz
• kanal 24'te 'sansursuz' isimli bi program olmasidir.
• ilhan irem'in eurovision türkiye elemelerine de katildigi sarki. bir digeri (bkz: bir yıldız)
• kötülüklerin örneklemelerle gülünç bir biçimde anlatıldığı, soylu kişilerin bulunmadığı, daha çok gündelik hayattan gülünç kahramanların yer aldığı bir tiyatro türü.
• aslında oynanması drama nazaran çok daha zordur.. iyi bi komediden bahsediyorum tabi yoksa hamdi alkan olmak kolay.
• gitgide anlamını yitiren ve günümüzde "birilerinin" iyi yaptığı sanılan drama.