fortuna

• çoğu insan fortuna'yı carl orff'un 1930'larda bir 13. yüzyıl şiirine yaptığı beste ile tanır. yunan mitolojisindeki karşılığı tyche olan fortuna, roma mitolojisinde kader tanrıçasıdır.
  
  adalet tanrıçası iustitia ile fortuna'nın önemli bir ortak noktası vardır: ikisi de bağlı gözleri ile kör ve tarafsızdır. lakin iustitia adaletin tecessümü olarak dengeli iken fortuna dengesizdir. adalet tanrıçasının aksine kader tanrıçası, tüm ahlaki motivatörlerden azat ve spontandır.
  
  iustitia
  fortuna
  
  "fortuna caeca est." deyiminden "kör talih" kişileştirmesinin antik medeniyetlere dayandığı anlaşılabilir. laelius de amicitia'da cicero şöyle buyurur: "non enim solum ipsa fortuna caeca est, sed eos etiam plerumque efficit caecos, quos complexa est." (talihin yalnızca kendisi kör değildir, o genel olarak kucakladıklarını da kör eder.")
  
  roma döneminin en eski anıtlarından, gülhane parkında kıymetli bir miras olan gotlar sütunu'nda da fortuna'nın adına rastlanır. gotlara karşı kazanılmış bir zafer sonucunda 3. asırda dikilmiş olan bu anıtın kitabesi;
  
  "fortunae reduci ob devictus gothos"
  "gotların mağlubiyeti nedeniyle dönen fortuna'ya"
  
  ifadesini üzerinde taşır.
  
  kıssadan hisse: tanrıçalar ölür, sözcükler kalır. "fortuna" olarak italyancaya, "fortune" olarak ingilizceye ve fransızcaya geçen bu eski kelime anlamını korurken, nişanyan'a göre piri reis'in kitâb-ı bahriye'sinde:
  
  "fortuna-yile kıble canibine gitdükden sonra..."
  
  şeklinde bir anlatım mevcuttur. anlaşılabileceği üzere pek çok avrupa dilinde "talih" veya "servet" gibi anlamlara sahip olan "fortuna" sözcüğünün türkçeye "fırtına" olarak geçmiş olması muhtemeldir.
• sans ve kader tanrisi. carmina burana bu amcaya yakarmayla ba$lar. oh fortuna, velut luna. yani: aya benzer fortunam..
• homeros'un ilyada'sında bile zeus, achilleus ve hector düellosunu kimin kazanacağını belirlemeyi fortuna'ya bırakmak zorunda kalmıştır. gerçekten de tanrıların üzerindedir.
  peki bu tanrıçanın seçimleirni etkileyen her hangi bir kriter var mıdır? virgilius'a göre vardır. kendisi "audentes fortuna juvat"^* demiştir. önermenin doğruluğu tartışılır, ama içimden bir his buna inanmamı söylüyor.
  unutmadan; virgil'in aklına uyup cesaretiyle tanrıçayı peşinden koşturanların arasında büyük iskender de vardır.
• william shakespeare'in birçok oyununda karşımıza çıkan bir temadır. fortuna, insanın gücünü katbekat aşan; kişiye kimi zaman mutluluk (talih), ama çoğunlukla yıkım (kör talih) getiren bir kuvvettir. mesela:
  
  "i am fortune's fool." (bkz: romeo and juliet)
  
  fakat shakespeare, yaşadıklarımızın ve yaşayamadıklarımızın sorumluluğunu bir başkasında (hatta fortuna'da) değil, kendimizde aramamız gerektiğini de bize sık sık hatırlatır. her şeyi kısmete havale ederek yaşamanın konforu sığ ve aldatıcıdır. ("there must be more to life than fortuna"). mesela:
  
  “the fault, dear brutus, is not in our stars, but in ourselves.” (bkz: julius caesar)
• tezer özlü'nün ilk yayımlanan hikâyesi...
  
  1963 martı... yeni insan dergisi.
• ... latince kader demektir ama aslında, denizcilerin denizde başına gelen kötü şeyler, demektir. şöyle düşün, latinler fırtınaya denizde insanın başına gelen kötü şey diyorlar ve bunu fıtrattan biliyorlar. sonra biz o kelimeyi dilimize alıyoruz ve fırtına diyoruz. yani fırtınanın içinde kader saklı fantom. kader ! denizde ya da karada fark etmiyor. fırtına, bir eser, hepimizin hayatını yerle bir eder.
  
  gergedan -mine söğüt
• vortumna'dan gelir; tahmin edilemeyeni önüne getirir.
• machiavelli'nin siyaset teorisinde` :prince` sıkça atıfta bulunduğu kavram. kendisi kavramı insanoğlunun kontrolü dışındaki herhangi bir durum için kullanıyor ve fortunanın düzeni bozan özelliğinden bahsediyor. ama bunu afirmatif bir biçimde yaptığı için de kendisinden yüzyıllar sonra gelen ve contingency kavramıyla kafayı bozmuş düşünürleri kendisine hayran bırakıyor.
• yunan tanrıçası tykhe'nin roma mitolojisindeki karşılığıdır. tanrı fors'la bir çift olarak düşünülür ve ikisine birlikte tapılırdı.
  
  fortuna tapımının roma'ya servius tullius tarafından getirildiği söylenir. bir hikayeye göre fortuna, kralı o kadar çok severmiş ki geceleri onun evine girermiş. tanrıçanın tapınağında kralın da bir heykeli dikiliymiş.
  
  fortuna helenistik dönemin etkisiyle tykhe'nin yanı sıra mısır tanrıçası isis'le de özdeşleştirilmiştir.
• fortuna, barbie bey'in bir takım şoven tanımına göre (ayarist falan üstelik kendisi bir takım) amca akrabalık eki ile tanımlanamayacak bir tanrica'dır, o fortuna başlığında da incelenmiş olduğu üzere fortuna imperatrix mundi'dir, dünyanın imparatoriçesidir. zira, kader herşeyi kontrol eder, tanrıların bile üstündedir, fortuna ki jupiter bile ağzının içine bakmakta, mercurius selam durmakta, vesta yemeğini pişirmektedir (vesta güzel yemek yapar, evin ve ocağın tanrıçası olarak). latin'lerin^* kader tanrıçası fortuna iskandinav mitolojisinde ise üç kız kardeş olduğu kabul edilmiş bir yüce güçtür. (wyrd sisters ile karşılaştırınız)
  
  vesile ile kendisine ben de yağ çekmek, bir takım işlerim konusunda hayırlı yönde etkilemek istiyorum. (ginger hususunda ise ısrarlıyım)