missa

• mes. missa'nın sözcük olarak kökü 6. yy.'da sevil kardinali ermiş isidor zamanında kateşizm taraftarlarının kentten çıkarılmasını tanımlayan, latince "yenileniş, dönüş, atılış" anlamanındaki misilis'in litürjide missa'ya dönüşmesinden kaynaklanmıştır.
  
  11. yy.'da yalnızca tek sesin okuduğu, 13. yy.'da 1-2 bölümün müziklendirildiği, 14. ve 15. yy.'da tümü bestelenmeye başlanan, sonra da gregoryen şarkılardan başka diğer dinsel ya da dindışı motet'lerden bölümleri de içeren, duaların yalnızca rahip tarafından okunduğu (missa privata) ya da bestelenmiş (missa cantata) tarzları olan, katolik kilisesi'nin en önemli ayin müziği.
  
  missa, mes, beş bölümden oluşur:
  
  a) kyrie (tanrı'm bana acı): tanrı ve isa için giriş duası.
  
  b) gloria (yücelik): aslında bir sabah ilahisi olan övgü.
  
  c) credo (inanış): tanrı'ya inanışı duyuran en uzun ve kapsamlı dua.
  
  d) sanctus (kutsallık): işaya'nın naklettiği, meleklerin tanrı önündeki şarkısı; benedictus (kutsama) ve isa'nın kudüs'e girişindeki osanna (tanrı'ya şükür) çağrıları.
  
  e) agnus dei (tanrı'nın kuzusu): dünya'ya barış dileyen "dona nobis pacem" ile sona erer.
  
  önceleri gregoryen tarzı tek sesli, çalgı eşliksiz, partilerin imitation ile iç içe işlendiği bölümleri aynı makamda (mod) olan missa, 14. yy.'da beş bölümlü ordinarium missae şeklini almış; çok sesliliği, üç sesli olarak 14. yy.'ın ilk yarısında m. von turnai, 1364'te dört sesli olarak g. de machaut uygulamış; 1400'lerde bu biçim, çeşitli tarzlarda (örneğin motet tarzı tenor cantus firmus ve iki tiz ses için; tüm sesler için aynı metinle; bir koral ezgi üzerine; diskant şarkı tekniğiyle) değerlendirilmiştir.
  
  15. yy.'ın ilk yarısında fransa'da dufay beş bölümlü, ingiltere'de dunstable dört bölümlü (gloria, credo, sanctus, agnus) missa'lar yazmış; dufay'ın 1440'ta bestelediği, 1463'te kyrie'yi eklediği missa caput'u bir dönüm noktası olmuştur. 1450'lerden sonra, verilen bir tenor ses üzerine kontrpuanlı tarz missa formu, ockegheim (özgür polifonili missa mi-mi), obrecht, josquin (benzetimli missa pange lingua), de la rue, isaac (lied tarzında missa carminum) ile gelişmiştir. dufay, missa ave regina caelorum ile tüm partilere eşitlik ve dolayısıyla bütünlük sağlamıştır.
  
  16. yy.'da 4-6 sesli tarzda mouton, brumel, senfl, agricola, clemens non papa, gombert, willaert, lassus (53 missa) seçkinleşmiş, bu arada çok sesli missa'lara karşı çıkan trento konsili'ni palestrina (104 missa) 1555'te olağanüstü bestesi ile ikna etmiştir. g. gabrieli 1597'de venedik'in çifte koro kullanımını, çalgı eşlikli solo sesi, dolayısıyla konçertant tarzı uygulamış, 1641'de monteverdi, messa a 4 da capella ile motet stilinden madrigal'a yönelmiş, eski ve yeni stillerin karışımı 18. yy. içlerine dek sürmüştür. viadana (ilk solistli ve konçertant - missa dominicalis, 1607), grandi (çok korolu missa'lar, 1636), merula, carissimi, frescobaldi'den sonra 17. yy.'da karışık stillerde missa'lar birlikte yayımlanmıştır.
  
  durante, zelenka, m. haydn, pastoral missa'lar yazmış, a. scarlatti missa'ya aria'yı sokmuştur. bach, dört kısa ve dört sanctus missa'sı yanında iki saati aşan uzunlukta kantat tarzındaki dev yapıtı si minör missa (1738) ile doruğa ulaşmıştır. operanın etkisi de pergolesi, jommelli, lotti ve caldara'da (60 missa) görülmüş; j. haydn orkestral missa'ları yanında kantat tarzı (cecilian missa, 1782) yazmış, son altı missa'sında aria yerine solo kuartet tarzını kullanmıştır.
  
  mozart, 1768-1780 arasında 19 missa bestelemiş, koroları ve solistleri korolatur tarzda büyük çapta işlemiştir. beethoven bu türde iki büyük eser (do majör missa, 1807; missa solemnis, 1823) vermiş; cherubini (14 missa), weber, schubert (6 missa: d105, 167, 324, 452, 678, 950), liszt (3 missa), bruckner (1842-1868 arasında 6 missa), gounod (1855 ve 1883), saint-saens (1856), franck (1858 ve 1860), rossini (piyano-harmonium eşlikli petite messe solonnelle, 1864) eserleriyle bu türe katkıda bulunmuşlardır.
  
  20. yy.'da vaughan williams (1921), janacek (glagolitik missa, 1926), messiaen (8 soprano ve 4 keman için missa, 1933), poulene (1937), casella (missa solemnis, 1944), kodaly (missa brevis, 1947), stravinsky (koro ve 10 üfleme çalgı için missa, 1948), e. rubbra (1945 ve 1949), j.n. david (1952), britten (missa brevis, 1959), hindemith (1946'daki sevdiklerimiz için requiem'den sonra, 1963), bernstein (şarkıcılar, oyuncular ve dansçlılar için tiyatro parçası, 1971) sayılabilir.
  
  bunun yanında arjantinli ariel ramirez'in ispanyolca metinler üzerine, güney amerika halk müziğini değerlendirdiği misa criolla'sı (1960), belçikalı papaz guido haazen'in 1950'lerde kongo'dan topladığı bantu ezgileri üzerine afrika missa'sı, missa luba; r. fernandez de latorre ve gitarist paco pena'nın 1988'de flamenko müzikten uyguladıkları misa flamenca, folklorik müzik missa'larına örnek gösterilebilir.