neoteni

• insanin evriminde de onemli bir rol oynamis olabilecegi dusunulen surec. bu sureci soyle aciklamaya calisalim:
  
  neoteny gezimize insanin evrimi ile devam edelim. elbette bu insanin evriminin bir hikayesi olmayacak. sadece insanin bu kadar kisa surede nasil olup da sempanzeyle ve sempanze uzerinden diger primatlarla olan ortak atalarindan farkli evrimlesebildigine getirilen aciklamalarin yine sadece birisine bakacagiz.
  
  bir onceki zihin egzersizimizde ne demistik: neoteny organizmanin cinsel olgunluga cok erken ulasmasiyla, henuz daha yetiskin bir bedene sahip olmadan cinsel olgunluga ulasmasiyla ortaya cikar demistik. bu iki yolla olabilir: ya vucudun geri kalani yavaslar ya da cinsel gelisim hizlanir. sonucta elimizde kalacak olan cinsel olarak olgun bir cocuk olsa da hangi surecin gerceklestigi evrim ascisindan onemli cunku bize turlerin ortak atalari hakkinda ipuclari verir.
  
  gecen sefer ornek olarak axolotlin yasam hikayesini anlatmistik. axolotl aslinda bir semenderin asla larvaliktan ya da iribasliktan yetiskinlige gecmeyen haliydi. yani genetik olarak bir semender olmasina ragmen fiziksel goruntusu bir iribasi daha cok andiriyordu. gercekte olan cinsel gelisimin yetiskinlik safhasinda degil de iribaslik safhasinda gelmesinden kaynaklaniyordu. bu elbette axolotlin sadece cinsel olgunluga erismis bir semender iribasi oldugu anlamina gelmiyor. milyonlarca yil suren dogal secilim sonunda bu erken olgunlasmis iribas tamamen farkli bir tur haline gelmis durumda. (yine de hatirlamak lazim ki dogru hormonlar enjekte edilince axolotl yetiskin bir semendere donusturulebilinir. sonucta yeryuzunde bir baskasi daha olmayan bir canli turu yaratmis oluruz. bunu alman zoolog vilem laufberger almanyada, ondan bagimsiz olarak da julian huxley ingilterede gerceklestirip axolotl hayvaninin aslinda cok gelismis bir iribas, ya da az gelismis bir semender oldugunu kanitladilar)
  
  simdi insane evrimine gelelim. butun bu neoteny hikayesinin insanla ne alakasi var? simdi efendim insanin evrimi ile ilgili hararetli tartismalardan birisi (insanin yuce bir varlik tarafindan yaratilmis kutsal ve ayricalikli bir varlik oldugu sasmaz ve tartisilmaz gercegi haricinde elbette) insanin beyin buyuklugu. aslinda beyin buyuklugunden ziyade insane beyninin gosterdi nerdeyse balon gibi sismek deyimine uygun bicimdeki hizli buyumesi. adeta sisip patlayacak hale gelmesi. modern insanin kafatasi diger primatlara gore bir balona benzer. simdi efendim, getirilen aciklamalardan birisi aslinda beynin sisip buyumedigi, insanin maymunlarla olan ortak atasindan ayrilmasina yol acan gelismenin cinsel olgunluga erken ulasmasi oldugu, ve bunun sonucunda da cocukluga hatta bebeklige ozgu iri bir beyine sahip oldugudur. beyin buyutmesi zor bir organ. beyin hucrelerinin yapimi da erken vakitlerde sona eriyor. dolayisiyla normal gelisme cizgisi surduren bir ortak atanin normal gelisme sureci icerisinde insaninki buyuklugunde bir beyin gelistirmesinin zor olmasi lazim. burada beynin kilogram olarak buyuklugunden degil beynin govdeye gore buyuklugunden bahsediyoruz, yoksa kilogram cinsinden beyin uretmek o kadar da zor degil. zor olsa beyni bir tondan fazla ceken mavi balina diye bir sey olmazdi. teori diyor ki, homo turlerinin sempanzeyle oaln ortak atadan ayrilmalarini tetikelyen sey erken olgunlasma olabilir. doalyisiyla sempanze ile olan ortak atamiz belki de iki ayak ustunde yuruyen, modern insana sempanzeden cok daha fazla benzeyen bir canliydi. biz neoteny vasitasiyla daha buyuk beyinli olarak gelisimimizi surdurduk sempanzeler ise olgunalsma surecini tamamlayarak daha kostak, daha kisa bacakli ve nispeten daha ufak beyinli oldular. bu teoriyi destekleyen bazi (tartismali da olsa) fosil buluntular da yok degil.
  
  son olarak soyleyelim ki bu teori pek cok evrim biyologu tarafindan kabul gorse de neotenynin insanin evrimindeki rolunun derecesi hakkinda anlasmazlik buyuk. neoteny buyuk beyin dahil bir cok homo sapiens ozelliginin neotenyye basvurmadan cozulebilecegini soyleyenler de az degil. kisacasi insanin evrimi konusunda pek cok noktada oldugu gibi neoteny hakkinda da anlasmazlik konsensustan daha yaygin. yine de temel olarak insanin hizli evriminin bir nevi erken olgunlasma oldugu konusunda az bucuk bir anlasma var gibi. bu konudaki destekleyici olgulardan birisi de insane yavrularinin, yani yeni dogmus bebeklerin en yakin akrabamiz olan sempanze yavruialrina oranla bile cok premature doguyor olmalari. yeni dogmus bir bebek gelisimini tamamlamamis bir genin aslinda. memeliler arasinda en premature dogum yapan canlilar arasindayiz, ve primat akrabalarimizla da aramizda epeyce bir fark var.