vahdet-i şuhud

• imam rabbani tarafından geliştirilen, 'allah'tan başka müşahede edilen, görülen bir şey yoktur, görülen her şey o'dur' şeklinde izah edilen felsefi görüş.
  
  buna göre; her şeyde allah'ı görmek, varlığı bir bilmek değil bir görmek, o'ndan başkasını görmemek lazımdır. böyle görmekle 'fena' meydana gelir ve allah'tan başka her şey (masiva) unutulur.
  
  vahdeti vücuttan özde bir farkı yoktur. ikisi de aynı kapıya çıkmakta ve islam'ın tevhid inancına yani allah'ın bütün varlıklardan ayrı ve yaratan yaratılan ilişkisi dışında yaratılanlarla organik bir ilişkisi olmadığı anlayışına ters düşer.
  
  vahdeti şuhut, bir olan allah'ı görmek, o'nun dışında bir varlığın olduğunu idrak etmemektir. 'bu idrak diğer şeylerin olmadığı anlamına gelmez. gündüz süresince yalnızca güneşi görüp yıldızları görmeyiz ama yıldızların orada bulunmadıkları anlamına gelmez.' derken,
  vahdeti vücut, 'yalnızca bir olanı görmek değil onun yanısıra yalnızca bir olanın var olduğuna, başka da bir şeyin olmadığına inanmaktır. bu başka şeylerin varlığını inkar değildir. yalnızca o şeylerin (diğer) şeyler olarak var olmadığıdır. var olan şeyler bir olan allah'ın tezahürleridir.' der.
  vahdeti vücut çokluğu başta redderken, şuhut, sonda reddeder.