der letzte mann

• bildiğim kadarıyla birbiri ardına gelen iki alternatif son içeren ilk sinema filmi. filmin iki ayrı isminin olması da bu duruma çok uygun düşüyor. ilk bakışta ikinci son çok zorlama görünse de, öncesinde bu durumun bir ara yazı ile izah edilmiş olması filme başka bir boyut kazandırmış ve onu aynı zamanda kendi içerisinde bir sinema ve sanat eleştirisi yapan ilk filmlerden biri haline getirmiş. elbette bunu son bölüm başlamadan hemen önce ekrana gelen yazıda kullanılan alaycı ancak samimi ifadelerden anlıyoruz.
  
  daha sonraları chaplin ve frank capra gibi yönetmenler sayesinde hollywood filmlerinin temel klişelerinden birisi olacak olan mutlu son kuralı, bu filmde seyircinin gözüne sokularak ve hatta dalga geçercesine uygulanmış. fakat burada asıl dalga geçilen, filmin kahramanını ızdırap içerisinde bırakan sosyal yapının ta kendisi. hatta ben bu filmin son kısmını bunuel filmlerindekine benzer bir burjuva eleştirisinin ilk örneklerinden biri olarak görüyorum. sadece bu yönüyle bile efsane sayılabilecek bir film.
  
  murnau bu filmden 2 yıl sonra hollywooda taşınıp, orada senaryosu yine carl mayer tarafından yazılan sunrise filmini çekmiş ve ne kadar büyük bir deha olduğunu bir kez daha ispat etmiş. fakat yine mutlu son kuralına uygun olarak.