nizam-ı cedid

• 16.ve 17.yüzyıllarda avrupa coğrafi keşiflerle,rönesans ve reformla tarihsel bir devrim yarattı. akıl ve bilimin öne çıktığı bu devrimin osmanlı devletine etkisi korkunç oldu.akdeniz ticareti ve ipek yolunun çökmesi osmanlı ekonomisini de göçertti. bunun sonucu oluşan tutuculuk ve ahlaksızlık en başta ordu olarak tüm kurumları kemirmeye başladı.devlet cebini doldurmaktan başka şey düşünmeyen devşirme paşaların ve yozlaşmış,haydut çetesine dönmüş yeniçerilerin elinde gitgide eridi. ard arda çıkan isyanlar ticareti ve tarımı bitirdi.kötü gidiş daha 17.yüzyıl başlarında ileriyi gören kişilere malumdu. ancak padişah ii. (genç) osman gibi vatansever nice yöneticiler uygulamaya çalıştıkları reformların sonucu yeniçeriler elinde feci şekilde can verdiler. 1683 viyana yenilgisi osmanlı sisteminin bozulduğunu tüm dünyaya gösterdi.1774-75 rus savaşı da sistemin iflasının kesin göstergesi oldu. i.abdülhamit ve i.mahmut döneminde orduda bazı sınırlı reformlar yapıldıysa da bunlar yeterli olmamıştı. nihayet padişah iii.selim (1789-1807) döneminde ilk köklü reform,nizam-cedit uygulamaya konuldu.
  
  nizam-cedit'in temelinde ise avrupa sistemine göre örgütlenmiş,eğitilmiş ve merkezi otorite emrinde bir ordu bulunuyordu. nizam-ı cedit ordusu iki bölümlüydü.1.orta denilen bölüm düzenli birliklerdi.dönemin en iyi ordusu olan fransız ordusu modelinde örgütlenmişlerdi. dizden aşağısı dar şalvar,kırmızı macar ceketi ve bostancı kalpaklarıyla osmanlı tarihinin birörnek üniforma giyen ilk birlikleriydiler. bu askerler yozlaşmış devşirme yeniçerilerin aksine anadolunun kanı sağlam türk köylüsünden kura usülüyle seçiliyor. kışlalarında yaşıyor,düzenli talim yapıyor ve askerlikten başka işle uğraşmıyorlardı. nizam-ı cedit'in 2.ortası ise anadolu ve rumeli eyaletlerinde milis gücü olarak kurulmuştu. 1.ortadan mavi ünformasıyla ayrılırdı.
  
  nizam-ı cedit ilk kez napolyon'un mısırı işgalinde geçen 1799 akka savunmasıyla ne denli etkin olduğunu gösterdi. 1804 1.sırp isyanında da önemli rol oynadı. ancak bu başarıları merkezi otoritenin yeniden güçlenmesinden korkan derebeyleri ile defterlerinin her an dürülebileceğini gören yeniçerileri telaşlandırdı. bunun yanında yeni 'kafir' talimleri ve batı metotları aynı derecede rezilleşmiş softa ulema takımını da ürküttü. nihayet bu üç şer cephesi padişaha karşı birleştiler. 1807 yılında kabakçı mustafa adlı bir yeniçeri haydudunun başına geçtiği bu ittifak istanbulda halkı da kışkırtarak bir ayaklanma çıkarttı. neticede iii.selim tahttan indirildi ve nizam-ı cedit dağıtıldı.
  
  (bkz: asakiri mansurei muhammediye)