üst paleolitik çağ

• yoruma yer yok cok acik bir ifade:
  
  ''ilk hiyerarşik örgütlenmelerin, ilk toplumsal bölünmelerin yaşanmaya başlandığı çağ.''
  
  boyle buyrulmus. vitesi buyutup bir baska entaride ise su zikredilmis:
  
  ''bununla birlikte, eşyalar ile birlikte ölü gömme geleneği, ilk dinsel ritüeller, ilk mağara resimleri, taşınabilir süs eşyaları gibi sembolik kültüre örnek teşkil edebilecek gelenek, ritüel ve ürünler de ilk kez üst-paleolitikte veya -en iyimser ihtimalle- "üst-paleolitiğin şafağında" ortaya çıkmıştır.''
  
  yorum yapmadan evvel datayi iyice karistirmamiz icap eder. birincisi, bireysel esya ile birlikte olu gomme gelenegi ust paleolitik'te yahut da bazilarinin ''en iyimser ihtimaliyle'' üst paleolitik'in safaginda ortaya cikmiyor. simdinin modern insaninda da gorulen bu davranis seklinin mazisi daha eski. bunlar arasinda en su goturmez olani, en x2 en su goturmez orneklerinden biri, isgal altindaki filistin topraklarinda bulunan qafzeh magarasi'nda ortaya cikarilmistir. buradaki gomu birkac yetiskin ve onlardan sayica az olan birkac cocuk bireyden olusmakta.
  
  bireylerin kasitli bir sekilde gomuldugu ve isbu gomme fiiliyatinin arkasinda farkli, sinirlari varolan dunyayi asan dusunce sistemi bariz. yanlarina (gomu sinirlarinda) alet cantalarinda tasidiklari levolloisen-mousterien tipi tas aletler ve yoreye ait olmayan deniz kabugundan islenme takilar birakilmis. bu materyalin (bireylere ait kemik kalintilari da dahil) yasi 100 bin yili geckin. tarihlendirmeyi ben yapmadim. goreli bir tarihlendirme degil halis muhlis electron spin resonance ve thermoluminescence tipi lab teknikleri ile elde edilmis sonuclar (iyimser ihtimaliniz olan ''ust paleolitikin safagi''ni sakiz gibi uzatip 60 bin yil geriye goturebiliyorsiniz bu sizin becerinizdir derim).
  
  magarada gomu icinde bulunmus islenmis deniz kabuklulari ayni zamanda tasinabilir sus esyalarina ornek ve ust paleolitik cag'a ait degiller. benzer diger ornek -baslik icinde yazdigim icin tekrar ediyorum- blombos magarasi'nda bulunan primitif boya takimi (100 bin yil). bu her iki buluntu toplulugu da toplum ici statunun, hiyerarsinin ve orgutlenme modelinin bir sekilde isletildigine kanit. kazilardan elde edilen sus esyalarinin sayisi toplam nufusun oldukca altinda. bu da demek oluyor ki deniz kabugundan yapilma sus esyasi herkes tarafindan kullanilamayan ozel bir obje. toplulukta belli bir statuye, makama sahip kisiler bunlari kullanabiliyordu. ''yahu ben toplumsal hiyerarsi diyom galagulu galagulu'' seklinde isin sinifsal boyutuna daha cok basanlar icin ozel bir ornek vermek istedim.
  taki olarak kullanilmak uzre uygun bir denizkabugunu bulmak, bunu yerlesim yerine transfer etmek, islenmesi ve bu islem sonrasinda kimin takacagina karar vermek oldukca karmasik ve uzun bir is bolumu ve hiyerarsik orgutlenmeye ihtiyac duyar. hammadde 40 km uzaklikta. oyle sabah uyandim su derede yuzumu yikayim hani gelmisken de iki kabuk alayim basitliginde degildir olan-biten. topluluk (hani su bireylerden olusma) gunluk faaliyetine, yasamaya devam ederken, birilerinin deniz kabugu toplamak icin akdeniz kiyilarina gitmesi ve gelmesi, eger kabugu islemeden cakmiyorlarsa, bu genc jenerasyona isleme methodunu ogretmemis, yasliliktan oturu de dizleri tutulan kabuk isleme uzmanina teslim etmeleri gerekiyor. beri yandan tum bunlar olurken yontma ustasi (donem muhendisi) hammadde kaynagina gidecek ve uygun olanlari secip -taslari- yontmaya baslayacak. bilmem ne toplama grubu ise -daha cok- icinde bulunduklari mevsimde yetisen ve de ufak ve orta capli yaralanmalara iyi gelen bilmem ne bitkisini toplamak uzre 2 km otedeki kaynaga gidecek. bakin bunlarin hepsi bir is bolumu ve bunlarin orgutlenmesi gerekmekte. yani liderlik, yani otorite, yani hiyerarsi (tum bu seyler x arkeolojik dolgusunda bu sekliyle bulunuyorsa tek bir bireyin isvicre cakisi tadinda takilmasi olanaksiz). made in middle paleo. socie.
  
  bunlarin hepsi bir yana, baslicasi bizim bulabildiklerimiz ile sinirli. sembolik patlamanin yasandigi bir cag de-gil-dir. patlama olan sey: bu kaniya varmamiza neden olan ve gunumuz ile analoji yoluna giderek birtakim anlamlar urettigimiz benzer objelerin-nesnelerin-seylerin ortaya cikarilmasinda yasanan sayisal ustunluktur. anlam verip gecmisi yorumlamak icin herhangi bir koseye oturtugumuz seylerden -belli bir zaman diliminde- cok cok bulunca (patlama?!) o seyler ve o seylerle birlikte dusundugumuz seylerde (sembolizm, soyutlama, inanc vb) de bir patlama olmus ol-mu-yor.
  magara resim sanati?! arkeologlar icin bir sanstir. onlar gecmis zaman kapsulleri. yani simdiye kadar bir fanusun icinde saklanagelmis guzel, tatli ve sansli seyler. chauvet magarasi ornegin. bin 994'e kadar kapali kaliyor ust paleolitik cag'a ait en guzel cizimleri barindiran isbu magara. kapaliyi soyle anlayin: gunes isinlarindan, bol oksijenden vb insan-hayvan etkisinden haric. bu saydiklarimdan etkilenmiyor-du. bilmem su yataginin yer degistirmesi, birtakim tektonik hareketler ile magaranin agzi tekrar aciliyor ve mosye chauvet magarayi fark ediyor. bu tip, doganin yipratici etkisinden uzak kalmayi basarmis kultur nesneleri ile tum bir cagi tanimlayip tanimlanan seylerden daha eski olasi ama bulunamamis seyleri zan altinda birakmak, tum bunlarin ustunden gecmis okumasi yapmak ucuncu sinif bir tarihciliktir ve mevcut bircok universitemizin tarih kursusunde bu yapilmaktadir.
  
  bir tornavidanin yoklugunda tornavida agzina benzer bir baska objeyi (bu bir kalem bile olabilir) kullanirim. o an icinde, yani tornavida olmaksizin baska nesnelerle vida gevsetip siktigim zamanda olsem diyorum ve o olay orgusunde-manzumeler tablosunda topraga gomulsem ve bundan yillar yillar sonra (atiyorum bin yil sonra) beni ve malum olay orgusunu yeniden gunyuzune cikarsa arkeologun teki. ornegimiz bu ya, tornavidaya bakiniyorlar ama bulamiyorlar. arkeolog basliyor kazi raporunu tutmaya. bir yil sonra da bilimsel makalesini tamamlamis olsun. diyor ki, yahu bu adam-adamlar tornavida kullanmamis, bu toplulukta tornavida-tamir kulturune dair bir sey yok. bu seylere (tornavidalara eheh) benden arta kalan seylerin (kemiklerin) 4-5 km otesinde, bilmem x adli arkeolojik yerlesimde daha sik rastlaniyor mesela. donem ozelliklerine gore, her evde bilmem ne marka alet-tamirat cantasina daha-daha sik rastlaniyor olsun (bilmem ne tekeli uretim seysilen tuketim seysini birbirine baglayip bunlari x-y-z reklamlari ve a-b-c- avm'leri ile topluma biguzel yedirdigi icun). arkeolog isbu tornavidaya sik rastlanan topluluk icinse ''yahu burda bir patlama olmus ''yazsin ayni makalesinde. eee? ulan tornavida sadece bir arac be mına kodum. ben o arac olmadan da yapilmak istenen seyi yapmisin. simdi sen bunu bulamiyor-goremiyorsun diye neden ben bu ozelliklerden mahrum bir sekilde yasamis olayim ki ha?
  
  toplumlarin gelisim dinamigini konustugum bir seyle irkciliga nasil giderim. bu elimde tuttugum sey ne. su kafa neyin nesi. bunlar birtakim seyedilmis seyleradadad: not
  
  editos: imla.