leningrad kuşatması

• barbarossa harekatı uyarınca sovyet sınırını hız kesmeden geçen ritter von leeb komutasındaki mihver devletleri kuzey ordular grubunun kuzeyden gelen fin kuvvetlerinin desteği ile 22 haziran 1941 tarihinde başlattığı taarruz, sert sovyet direnişi sebebiyle kuşatmaya dönüşmüştür. 8 eylül 1941 tarihinde leningrad'ın etrafındaki son toprak parçasının da kontrole alınmasıyla kuşatma fiilen tamamlanmıştır.
  
  temmuz ayında alman ilerleyişine hazırlıksız yakalanan sovyet birlikleri, ilerleyen mihver güçlerine karşı koyacak güce ulaşamadığı için general georgi jukov'un emriyle acil olarak kuzeye kaydırıldı. kaydırılan ordulardan bir kısmı moskova savunması için daha iç kısımlara gönderilirken bir kısmı da general markian popov komutasında leningrad şehrini savunmak için pozisyonun aldı. temmuz sonlarına doğru hitler şehrin ele geçirilmesi emrini verdi. fakat general jukov'un sovyet birliklerine verdiği çekilin emri sayesinde, harekete geçip şehrin dış bölgelerinde sert sovyet direnci ile karşılaşan ve tutunamayan alman birlikleri, işgal harekatını bir kuşatma harekatını çevirmek zorunda kaldı ve birkaç bölge dışarıya doğru rahatça çekildi. sovyet kuvvetleri tamamı şehrin içine kaydırıldığından ve savunma pozisyonu aldığından alman birlikleri bu açığı kullanarak ağustos ayında mevzilerine yerleşmiş, taarruz geniş çaplı bir ablukaya döndünce 4. panzer grubu moskova taarruzu için bölgeden ayrılmıştır.
  
  temmuz ayının başlarında güney ve kuzeyden şehrin üzerine inmek üzere olan tehlike üzerine şehir konseyi acil durum ilan ederek tüm sivil vatandaşları savunma hattında çalışmak adına görevlendirdi, sivil halk kısa bir sürede şehrin etrafına 200 kilometre uzunluğunda kereste barikat, 650 kilometre uzunluğunda dikenli tel, 700 kilometre hendek ve 5 bin adet toprak top mevzisi inşa etti. etraf bölgelerden yapılabilecek her türlü destek ağustos ayı bitmeden trenlerle şehre ulaştırıldı.
  
  6 ağustos 1941 tarihinde hitler ilk hedef olarak leningrad şehrinin ele geçirilmesi gerektiği emrini tekrarladı. mevzilenen alman birlikleri öncelikle stratejik önem taşıyan bütün bölgelere yoğun bir bombardıman gerçekleştirdi. böylece leningrad'ı yıldırım hızıyla ele geçirmek için taarruza kalkan fakat sert direniş sebebiyle geri çekilen alman birlikleri ilk organize saldırısına başlıyordu. bu saldırı ile dikkatler güneyden gelen almanlar'a çevrilecek, böylece kuzeyden gelen fin orduları da rahatça kuzey kanadını kapatacaktı. bu kapatma gerçekleşince de bu sefer fin kuvvetleri dikkatleri üzerine alacak saldırılar yapacak ve sovyet birliklerini şehrin kuzeyine çekecekti, bu da güneydeki kuvvetli alman birliklerinin her bombardımandan sonra bir bölge daha ilerlemesini sağlayacaktı. kısacası kuşatmada fin kuvvetlerinin görevi, hitler'e istihbarat sağlamak ve kuzey kanadını kapatarak sovyet ordularını meşgul etmekti.
  
  hazırlanan plan ekim ayı sonuna kadar düzgün işleyecekti, 30 ağustos tarihinde neva nehrine kadar ulaşan alman birlikleri, kentin son demiryolu bağlantısını da kesmişti. bombardıman eşliğinde ilerleyen alman orduları 8 eylül tarihinde lagoda gölüne ulaşarak kuşatmayı tamamladı. bu sırada fin kuvvetleri de şehrin kuzey banliyölerine 20 kilometre kadar yaklaşmış ayrıca lagoda gölünü geçerek şehre doğu yönünden yaklaşmak için pozisyon almıştı. kent kuzey ve doğudan da tamamen kapanmıştı. ekim ayına kadar yaklaşık bir ay kadar tam kuşatmada kalan şehir dış banliyölerde sert direniş göstererek mihver ordularını şehre sokmamıştı. savunma boşluğundan yararlanan sovyet şok ordusu son bir güçle kuşatmayı kırmak için kuşatmanın zayıf kanadı olan fin doğu taarruz hattını hedef alarak karelyan kıstağı'nda fin ordusuna karşı taarruza geçti ve fin ordusunu 150 kilometre uzaklıktaki svir nehrine kadar sürdü. bu hattın açılması çok önemliydi çünkü bu zamana kadar şehre herhangi bir ikmal doğru düzgün ulaştırılamamıştı ve şehirde kıtlık başlamıştı. kuşatmanın yarılması ve sovyetlerin takviye almasını engellemek için güneydeki alman birlikleri doğudaki tikhin'i ele geçirerek kuşatma hattını fin ordusu ile birleşecek şekilde ilerletmek istedi. ancak general markian popov komutasındaki sovyet ordusu aralık ayında taarruzunu ilerleterek kuşatmayı tamamen kırdı ve alman birliklerini tikhin'den sürdü. kuşatmanın bu kanadı kış aylarında gölün donması sebebiyle kısıtlı sevkiyata izin verdi ve halk bu yolu "yaşam yolu" olarak adlandırdı. bu yol 1942 baharına kadar kısıtlı da olsa açık kalacak böylece leningrad'a az da olsa takviye gönderilecekti.
  
  1941 aralığından 1942 baharına kadar koşulların sertleşmesi sebebiyle direnişi kıramayan ve sovyet baltık filosu hava desteği sebebiyle fazla ilerleyemeyen almanlar, gölün güneyinde açılan kanadı ikmali kesmek için yoğun bombardımana tutmuştur. almanlar bu dönemde "yaşam yolu" adlı yolu "ölüm yolu"na çevirmiştir, ellerindeki cephane ve imkansızlıklar yüzünden sovyet orduları da almanlar'a karşı herhangi bir üstünlük kuramamıştır. sovyetlerin ocak 1942'de giriştiği lyuban taarruzu iki ay sürmüş, sovyet şok ordusunun etrafının çevrilip yok edilmesiyle son bulmuştur. 1942 yazında karada başarı sağlayamayan fin ordusu, ladoga gölü'ne alman ve italyan gemilerinden oluşan bir filo göndererek gölü kontrol altına almış ve göl üzerinden şehre gelen yardımı kesmiştir. 1942 yazında, şehir tekrardan ablukaya alınmıştır.
  
  kurduğu planın gerisinde kalan ve şehri ele geçiremeyen hitler, 1942 yazında hedef gözetmeksizin kuşatma altındaki leningrad'a saldırı emri vermiştir, bu zamana kadar genellikle stratejik bölgeleri bombalanan şehir, uzun bir süre topyekün bombardımana tutulmuş, fin orduları kuzey ve kuzeydoğu kanadını tutarken, alman orduları yoğun savunma ateşi altında bombardıman desteği ile ilerleyemeye başlamıştır.
  
  şehrin dış banliyölerine kadar giren almanlar'a karşı sovyet ordusu ve sivil halk, kısıtlı imkanları kullanarak savunma yapmıştır. bataklığa kurulan şehirde yüksek binalara izin verilmediği için, genel binaların enine, uzun ve maksimum dört katlı olması şehrin savunmasında avantaj sağlamış, kısıtlı güce sahip olan sovyet ordusu ve sivil halk genellikle bombardımandan etkilenmemek için binaların 2. ve 3. katlarına yayılarak alman kuvvetlerine karşılık vermiştir. almanlar bu esnada ele geçirdikleri dış mahallelere yerleşmiş, ve işe yarar binaları yağmalamıştır.
  
  1942 sonbaharına kadar kentin çevresinde çok şiddetli çatışmalar yaşanmış, almanlar kentin merkezi sayılabilecek sınırlara kadar ilerlemiş, ikmal yetersizliği çeken sovyet birlikleri ve halk sadece havadan gönderilen yardımlarla tutunmaya çalışmıştır. iki taraf için de durumun iyiye gitmediği bu dönemde hem almanlar hem de sovyetler birbirinden habersiz olarak mevcut koşulları değiştirecek bir operasyon yapmaya karar vermiştir.
  
  şehrin artık düşeceğini anlayan kızıl ordu, sinyavin harekatı adı altında bir operasyona kalkışırken, almanlar da şehri düşürecek olan kutup ışıkları operasyonunu devreye sokuyordu. kızıl ordu, 2. şok ordusunu ileriye sürerken doğudan da bu operasyon için 8. orduyu getiriyordu. almanlar da sivastopol kuşatmasından boşa çıkan birliklerini bölgeye sevk ediyordu.
  
  kızıl ordu başladığı ani taarruz ile alman hatlarını bir bir yarmaya başladı, taarruzdan ancak iki gün sonra üzerine gelen ordunun direniş olmadığını anlayan almanlar, kutup ışıkları operasyonu için hazırladığı birlikleri sovyet taarruzu karşısına sürmek zorunda kaldı, karşılıklı yüksek kayıplar sonrasında takviye alman birlikleri ile karşılaşan kızıl ordu çekilmek zorunda kaldı. sonuç açısından sovyet birlikleri yarma harekatını gerçekleştirememiş olsa da, kutup ışıkları operasyonunu farkında olmadan engellemişti. operasyonlar sırasında iki tarafın herhangi net bir başarısı olmamasına rağmen, kızıl ordu 40.000 civarında kayıp vermiştir, almanlar sadece 7.000 kayıp vermelerine rağmen, herhangi bir üstünlük kuramamıştır çünkü kızıl ordu'nun asıl kayıpları çekilme esnasında yaşanmış, etrafı çevrilen ordu alman orduları tarafından imha edilmiştir. bu operasyonlarda almanlar tiger tanklarını cepheye sürmüş fakat onlardan teknik arızalar yüzünden gereken verimi alamamıştır. operasyonun almanlar üzerindeki en büyük kaybı ise, henüz sovyetler tarafından bilinmeyen tiger tanklarından bir tanesinin sovyet ordusunun eline geçmiş olmasıdır.
  
  kızıl ordu'nun yarma harekatı karşısında şaşıran almanlar tüm güçlerini son bir leningrad saldırısı için bölgeye toplarken, sovyet kanadı da sinyavin harekatı sayesinde karşılarındaki ablukayı kırabilecekleri inancına kapılır. kızıl ordu'nun ikinci bir harekatından çekinen almanlar leningrad'ı yeni nesil topları ile tekrardan bombardımana tutar, artık hedef gözetmeksizin top atışları yapılmaktadır. çünkü hitler leningrad'ın ne pahasına olursa olsun 1942 yılı bitmeden alınması kararını vermiştir. aralık ayına kadar alman birlikleri tekrar taarruza başlar ve şehrin iç sınırlarına kadar ilerler. ikmal desteği ile hızlı bir ilerleme kaydeden almanlar, kuşatma çemberini daraltıp şehri tekrardan ablukaya alır. tüm ihtimaller artık leningrad'ın düşeceğini göstermektedir. almanlar, son saldırıyı gerçekleştirmek için geri plandaki tüm top bataryalarını ateşleyerek cephanelerini bitirir. luftwaffe şehrin üzerinde aralıksız bombardımana başlar. amaç şehri tamamen zayıflatıp daha az zaiyatla şehri ele geçirmektedir. ocak ayının başında alman birlikleri son hazırlıklarını tamamlamış bir şekilde beklemektedir.
  
  bu hazırlıkların bir kısmından haberdar olan sovyet güçleri, acil olarak iskra harekatını planlar. plan basit bir kumardan ibarettir, kuşatmanın kalkması ve desteğin gelmesi için son bir yarma harekatı planlanır. leningrad savunmasıyla görevli kızıl ordu, volkhov cephe birlikleri ile birleştirilerek hazırlanır. kara kuvvetlerinin arkasına baltık hava filosu eklenir. 12 ocak günü ladoga gölünün güneyine doğru başlayan kızıl ordu taarruzu, karşı saldırı beklemeyen alman ordusunun ablukasını iki hafta içerisinde kırar ve cephede 10 kilometrelik bir hattı sağlama alır. alman birlikleri yarılan hattı kapatamaz ve geri alana mevzilenmek zorunda kalır. böylelikle "hayat yolu" olarak adlandırılan alan tekrardan geçerlilik kazanır. bölgeye hızlı bir şekilde yapılan demiryolu ile leningrad ikmal hattı güçlendirilir.
  
  kuşatmanın kırılmasının ardından şehrin dış kesimlerinden çekilen alman birlikleri, aldıkları takviyeler ile şehri bombardımana tutsa da ikmal hatları güçlenen leningrad'a herhangi bir taarruz başlatamamıştır. iskra harekatından sonra yaklaşık bir yıl süren saldırılar da kızıl ordu karşısında başarı gösteremez, sovyet birlikleri 14 ocak 1944 tarihinden itibaren alman ve fin birliklerine karşı taarruza geçer ve mihver ordularını hatlarının 80 kilometre gerisine sürer direniş karşısında pes eden almanlar hattın gerisine mevzilenmek zorunda kalır ve böylece 27 ocak 1944 yılında fiilen 872 gün süren leningrad kuşatması sonlanmış olur.
  
  kayıplar resmi olmasa da bir kuşatmaya göre iki taraf için de ciddi derecede ağırdır. sovyet birlikleri 400.000 civarında asker, 1 milyon civarında sivil kayıp vermiştir. sivil kayıpların 350.000 kadarı "hayat yolu" adı verilen bölgede gerçekleşen tahliye sırasında meydana gelmiştir. alman birlikleri, 150.000 üzerinde asker kaybetmiştir. fin kayıpları da çeşitli kaynaklarda 10.000 civarında gözükmektedir.