le cygne

• charles baudelaire'in var böyle bir şiiri. en güzellerindendir. "sürgün", "yabancılaşma", "nostalji" temalıdır... "andromakhe, sizi düşünüyorum" diye başlar, truvalı hektor'un dul karısı andromakhe... hem ülkesini hem de kocasını kaybetmiş andromakhe... yastadır.
  
  andromakhe'yi baudelaire'e düşündürten ise baron haussman'ın dönüştürdüğü paris şehridir. nasıl ki yunanlılar troya'yı alt üst etmiştir, renovasyon da paris'i alt üst etmektedir. tanıdık sokaklar, kiosklar hep yokolmuş, yerine geniş bulvarlar, taş yapılar gelmiştir...
  
  işte bu yeni paris'te dolaşırken, bizim ayı oynatmaya benzeyen eski bir fransız adeti sebebiyle meydanlarda sergilenen bir kuğu'nun kafesinden kaçtığını görür.. kuğu da tanıdık bir şey aramaktadır, bir miktar su. ancak uzun süredir yağmur yağmadığından taş olukların arasında bir damla bile su yoktur. büyük bir nehrin kenarında, bu şehir çölünde susuzluktan ölen kuğu, ayaklarıyla tozlu sokakları su için eşeler ve yağmur için tanrı'ya seslenir, başını yukarı kaldırır ki gadarca mavi bir gökyüzü vardır.
  
  baudelaire umutsuzdur, paris değişmekte ancak kendi melankolisi olduğu gibi yerinde durmaktadır,. paris'i yeniden inşa eden iskleleler gözüne darağaçaları gibi görünür. ama baudelaire bunlar karşısında anılarına sığınır, onun gözünde eski paris hala yerindedir. böyle düşünürek yürüyüşüne devam eder ve louvre'un önüne varır. işte louvre'un önünde tekrar kuğu'yu hatırlar, görkemli ve komik... sürgünler gibi. sonra andromakhe'yi anar yine, akhilleus'un oğluna savaş ganimeti olarak verilen esir andromakhe, sonra helenus'a eş olmak zorunda kalan.. sonra siyahi bir kadın gelir gözünün önüne, boynunda bir zincirle köle olarak getirilmiş, çamurdan bir kulübede bir daha hiçbir zaman göremeyeceği afrika'yı, palmiyelerini, mavi gökyüzünü hayal ederken... baudelaire'in kendisi de onlardan biridir aslında, nasıl ki andromakhe kocası hektor'dan ayrılmış ve başkalarına eş olarak verilmiştir, nasıl ki kuğu eşelediği kuru oluklarda yaşadığı gölü bulamayacak, nasıl ki siyah kadın bir daha afrika'yı göremeyecektir, işte şair de kaybettiği şeyi asla ve asla bulamayacaktır. ne zamanda ne mekanda...
  
  şiir o vakitler guernsey adasında sürgünde olan victor hugo'ya ithaf edilmiştir:
  
  i
  
  andromaque, je pense à vous! ce petit fleuve,
  pauvre et triste miroir où jadis resplendit
  l'immense majesté de vos douleurs de veuve,
  ce simoïs menteur qui par vos pleurs grandit,
  
  a fécondé soudain ma mémoire fertile,
  comme je traversais le nouveau carrousel.
  le vieux paris n'est plus (la forme d'une ville
  change plus vite, hélas! que le coeur d'un mortel);
  
  je ne vois qu'en esprit tout ce camp de baraques,
  ces tas de chapiteaux ébauchés et de fûts,
  les herbes, les gros blocs verdis par l'eau des flaques,
  et, brillant aux carreaux, le bric-à-brac confus.
  
  là s'étalait jadis une ménagerie;
  là je vis, un matin, à l'heure où sous les cieux
  froids et clairs le travail s'éveille, où la voirie
  pousse un sombre ouragan dans l'air silencieux,
  
  un cygne qui s'était évadé de sa cage,
  et, de ses pieds palmés frottant le pavé sec,
  sur le sol raboteux traînait son blanc plumage.
  près d'un ruisseau sans eau la bête ouvrant le bec
  
  baignait nerveusement ses ailes dans la poudre,
  et disait, le coeur plein de son beau lac natal:
  «eau, quand donc pleuvras-tu? quand tonneras-tu, foudre?»
  je vois ce malheureux, mythe étrange et fatal,
  
  vers le ciel quelquefois, comme l'homme d'ovide,
  vers le ciel ironique et cruellement bleu,
  sur son cou convulsif tendant sa tête avide
  comme s'il adressait des reproches à dieu!
  
  ii
  
  paris change! mais rien dans ma mélancolie
  n'a bougé! palais neufs, échafaudages, blocs,
  vieux faubourgs, tout pour moi devient allégorie
  et mes chers souvenirs sont plus lourds que des rocs.
  
  aussi devant ce louvre une image m'opprime:
  je pense à mon grand cygne, avec ses gestes fous,
  comme les exilés, ridicule et sublime
  et rongé d'un désir sans trêve! et puis à vous,
  
  andromaque, des bras d'un grand époux tombée,
  vil bétail, sous la main du superbe pyrrhus,
  auprès d'un tombeau vide en extase courbée
  veuve d'hector, hélas! et femme d'hélénus!
  
  je pense à la négresse, amaigrie et phtisique
  piétinant dans la boue, et cherchant, l'oeil hagard,
  les cocotiers absents de la superbe afrique
  derrière la muraille immense du brouillard;
  
  à quiconque a perdu ce qui ne se retrouve
  jamais, jamais! à ceux qui s'abreuvent de pleurs
  et tètent la douleur comme une bonne louve!
  aux maigres orphelins séchant comme des fleurs!
  
  ainsi dans la forêt où mon esprit s'exile
  un vieux souvenir sonne à plein souffle du cor!
  je pense aux matelots oubliés dans une île,
  aux captifs, aux vaincus!... à bien d'autres encor!