aztekler

• azteklerin yıkılışında ispanyol conquistadorlarını ciddiye almamaları değil, askeri ekipman bakımından onlarla karşılaştırılamaz olmaları etkin olmuştur. azteklerin merkez ve güney mexikayı kapsayacak bir şekilde, geniş bir imparatorluk kurdukları zaman (15. ve 16. yüzyıllar) "eski dünyada", özellikle avrupada, ülkeler arası hem askeri hem de ticari etkileşim o kadar fazlaydı ki, bu ülkelerin sürekli olarak yine hem askeri hem de ticari alanda gelişimlerini bir gereklilik haline getiriyordu, diğerleri arasında yok olmamak için. eski dünyadaki (özellikle avrupa topraklarında) nüfus, yeni dünyaya göre çok çok fazlaydı, bu da etkileşimin fazla olması gerekliliğini, ve dolayısıyla da teknolojik gelişimin her alanda daha fazla olması gerekliliğini doğuruyordu. sonuç olarak ispanyollar ve aztekler ilk kez karşılaştıklarında (ki yanılmıyorsam aztekler ilk kez atların bir savaş unsuru olarak kullanıldığını da bu şekilde gördüler. bir çoğu atların üzerinde kendilerine doğru dört nala gelmekte olan ispanyol askerlerine şaşkınlıkla bakarken atların altında ezildi) ispanyollarda ateşli silahlar, vücudun neredeyse tamamını kaplayacak zırhlar, çelikten dövülmüş kılıç, mızrak vsler varken, azteklerde club adı verilen, ucuna keskin,sivri taşlar yerleştirilmiş sopalar vardı. daha kötüsü bunları öldürücü şekilde kullanmak için kafalarının tepesine kadar kaldırmaları ve bütün güçleriyle düşmanın kafasına indirmeleri gerekiyordu, ama rakip ispanyollar olunca club ı havaya kaldırıp indirinceye kadar aztekli, ispanyol onu muhtemelen mızrak manyağı yapıyordu. üstelik aztekli başarılı bir vuruş yapsa bile, ispanyol askerinin çelik zırhları vuruşu etkisizleştiriyordu. askeri hezimetin, bir avuç ispanyol askerinin binlerce aztecliyi tek kayıp vermeden yok etmesinin temel nedeni budur.
  
  ama asıl kıyım (resmen toplu katliam) ispanyolların eski dünyadan beraberlerinde getirdiği mikroplar olmuştur. yine aynı etkileşim mantığı burada da geçerlidir. avrupada yine azteclere görece olarak nüfus yoğunluğu çok daha fazla olduğundan mikrop kültürü ve bunlara bağışıklık kazanma, çok daha yoğun yaşanırken, nüfus yoğunluğu az olan meksikada (farklı toplumların, farklı coğrafi bölgelerden beraberinde taşıdığı mikroplar eski dünyada savaşla veya ticaretle tüm dünyayı gezerdi zamanla, ve bunlara karşı yine zamanla bağışıklık oluşurdu, fakat yeni dünyada, amerikada bu yoktu) bu özelliğe rastlayamayız. bunun sonucunda, azteclerin binlercesi, avrupalının getirdiği ama bağışıklığı da olduğu, mikroplarla, hastalıklarla ölmüştür.