demirbaş karl

• büyük kuzey savaşı’nın (1700-1721) ilk sekiz yılında üç saldırgan düşmanının; danimarka, saksonya-polonya ve moskova’nın (rusya) ittifak halindeki ordularını başarıyla yenilgiye uğratan isveç kralı. asıl adı xii. karldır. rusların başkentine yürümeye karar vermişti. gün, deli petro’nun “yenile yenile yenmeyi öğreneceğiz” dediği günlerdi... rusların büyük çarı, aldığı yenilgilerden sonra yenmeyi, doğu ukrayna’da poltava kasabası yakınlarındaki ovada öğrenecekti.
  
  27 haziran 1709’da, poltava’da ordusu yok olan xii. karl için tek açık yol, güneye doğru uzayıp giden topraklardı. kılıç artığı 1.000 kadar askeriyle birlikte güney topraklarının hâkimi osmanlı imparatorluğu’na iltica eden isveç kralı, osmanlı-rus sınırındaki bender kentine sığınmak zorunda kalmıştı. osmanlı’nın ağırlamak zorunda kaldığı bir konuğu vardı artık. yenik isveç kralı xii. karl...
  
  başlangıçta, sadece beş gün kalacağını açıklayan xii. karl’ın osmanlı topraklarındaki konukluğu tam beş yıl sürdü! öyle ki, “devlet-i âli” tarafından ağırlanan isveç kralının masraflarının bütçenin hangi kaleminden karşılanacağı konusunda osmanlı maliyesinde sorun çıkmış, sonunda bu harcamaların bütçedeki “demirbaş” kaleminden karşılanmasına karar verilince, kralın lakabı “demirbaş şarl” kalmıştı!
  
  isveç kralının bender’de başlayan konukluğu sırasında hoş olmayan olaylar da yaşanmıştı. karl ordusunu kaybettikten sonra, siyasi bir mülteci, daha doğrusu “sürgündeki kral” olmuştu. poltava’dan sonra ukrayna bozkırlarına dağılan isveç ordusundan arta kalanlar, savaştan sonraki altı ay boyunca bender’e akın edince, başlangıçta 1.000 askerle bender’in hemen dışında kamp kuran xii. karl’ın çevresindeki isveçliler 10.000 kişiye ulaşmıştı!
  
  bu zorunlu ziyaretin öyle çok da “geçici” olmadığını anlaşılmış; “demirbaş şarl”ın, bender’in hemen dışında karlstad adıyla kurduğu yerleşim birimi zamanla giderek kalabalıklaşmıştı. bunda, padişah iii. ahmet’in, krala jest yapmak amacıyla, rusların esir alıp pazarlarda köle olarak sattıkları isveçli kadınlarla çocukları satın alıp azat etmesi de büyük rol oynamıştı. sadece bu kadar mı? kralın karlstad’daki kampının çevresinde müstahkem mevkiler istihkâmlar yapılmış, evinden kıyıdaki “kançılarya”sına kadar da bir tünel kazılmıştı. isveçliler yerleşiyordu!
  
  isveç kralının uzayan konukluğu ve “devlet içinde devlet” kurması, osmanlı’yı kızdırmaya başlarken, isveç cemaatinin bender esnafına ciddi bir borç takması da ortamı fena halde gerginleştirmişti. sonuçta, isveç kralına karşı ayaklanan “kızgın kalabalık”, kent dışında bekleyen yeniçerilerle de birleşerek, isveçlilere “temiz bir sopa” attı. demirbaş şarl’ın da ağır yaralandığı bu “kent savaşı”, isveç tarihinde “kalabaliken-i bender” adıyla geçiyor. duruma el koyan osmanlı, bender’den aldığı xii. karl’ı önce dimetoka’da ev hapsinde tutmuş, ardından da istanbul’a getirtmişti.