kruvazör

• kruvazör sözcüğü, batı dillerinde "to cruise" "croiser" vb. gibi birbirine yakın telaffuzlarda söylenilen, "seyrüsefer etmek" anlamına gelir fiilden türemiştir. bu sözcük denizcilik tarihi boyunca esas görevi açık denizde bağımsız olarak dolaşmak, yerine göre karakol ve himaye yerine göre ise guerre de course yapmak üzere uzmanlaşmış tipte gemiler için genel bir isim olarak kullanılmıştır.
  
  yelken çağında kruvazör sınıfı firkateyn, korvet ve brik tipi gemileri belirtirdi. uss constitution yelken devri kruvazörlerinin mükemmel bir örneğidir. 1850'lerden '80'lere dek 4-5 tane obüs topu ile silahlı, yelken-buhar karma tahrik sistemine sahip ahşap gemiler kolektif olarak kruvazör adıyla anılıyordu ki mesela css alabama bu geçiş dönemi kruvazörlerinin arketipik temsilcisidir. 1881 yılında vickers-armstrong fabrikasının baş gemi mühendisi george rendel, şili donanması için sadece buharla yürüyen, çelik gövdeli, seri atışlı toplarla silahlı ve güvertesi hafif bir zırhla takviye edilmiş "esmeralda" isimli gemiyi inşa etti. esmeralda günümüz anlamındaki kruvazörün ilk örneği sayılmaktadır. 1888 senesinde fransız donanması bordaları da zırhla takviye edilmiş "dupuy de lôme" adlı gemiyi inşa ederek ilk zırhlı kruvazörü dünyaya tanıttı. bundan sonra sadece güvertesi zırh takviyeli kruvazörlere muhafazalı kruvazör, hem bordadan hem güverteden zırhlı kruvazörlere zırhlı kruvazör denildi.
  
  1906 yılında, dretnot tipinin bir alt türü olan muharebe kruvazörü ingiliz donanmasında hizmete girerek zırhlı kruvazör tipini etkisiz kıldı. muharebe kruvazörü tıpkı dretnot gibi yüksek kalibre (280 mm ve üstü) toplarla donatılmıştı ama makine kuvvetini takviye için zırhı hafif tutulmuştu. dretnotlardan bile pahalıya malolan muharebe kruvazörlerinin deniz ticaret yollarını karakol yanında filo muharebelerinde dretnotlarla beraber savaşmaları amaçlanmıştı ama jutland deniz savaşı ince derili muharebe kruvazörlerinin bu iş için ne denli zayıf olduğunu ortaya koyunca bir sınıf olarak ömürleri kısa oldu, yerlerine dretnotların süratlerinin akaryakıt ve yüksek basınçlı kazanlar sayesinde arttırılması yoluna gidildi. birinci dünya savaşından sonra yeni bir muharebe kruvazörü inşa edilmemiş, hizmetten çıkarılmayanlar ise tadilat görerek dretnot sınıfına dahil edilmişlerdir.. buna mukabil, muhafazalı kruvazörlere gözcü, akıncı veya refakatçi olarak her yerde ve her zaman ihtiyaç vardı. birinci dünya savaşından hemen önce küçük kalibreli mermileri durdurmaya kafi bir borda zırhı muhafazalı kruvazörlerde standart hale geldi.
  
  1922 yılında toplanan washington deniz silahları konferansında kruvazör yeniden tanımlandı. buna göre 15 cm veya altındaki çaplarda toplarla silahlı kruvazörlere hafif kruvazör, 15 ile 20.3 cm arasındaki toplarla silahlı kruvazörlere ise ağır kruvazör denilecekti. washington anlaşmaları sonucu dünyadaki toplam dretnot tonajının neredeyse %80'i hurdacılar tarafından söküldü ve 10 yıl boyunca yeni dretnot inşa edilmedi. böylece kruvazörler de facto hakim su üstü savaş gemisi konumuna geldiler. ne var ki uçak ve uçak gemisinin ikinci dünya savaşında donanmaların esas silahı haline gelişiyle kruvazör de büyük ağabeyi zırhlı muharebe gemisiyle aynı kaderi paylaştı ve ismini hava savunma amaçlı muhriplere miras bırakarak 1960'lar itibarıyla tarihteki yerini aldı.
  
  günümüzde gerçek kruvazörlerden müze olarak yadigar efsanevi rus muhafazalı kruvazörü avrora, yunan donanmasının sancak gemisi zırhlı kruvazör averof ve ingiliz kraliyet donanmasından hafif kruvazör hms belfast kalmıştır. osmanlı donanmasının en şanlı gemisi olan hamidiye ve yavuz'un^* yol arkadaşı midilli^* de kruvazör sınıfı gemilerdi.