pers imparatorluğu

• persler dünyanın en eski ve en büyük imparatorluklarından biridir. hint-avrupa ırkından gelirler. perslerin kökeni i.ö 1000 yıllarında güney batı iran'da kurulan med krallarına bağlı olarak yaşayan ahamenid hanedanıdır. ahamenid hanedanının siyasi birliği ve yapılanması ilk kez i.ö vıı. ve vı. yüzyıllarda büyük kiros tarafından gerçekleştirilmiştir. kiros, i.ö 553 yılında medleri yenilgiye uğratmıştır ve bunun sonucunda güney asya'da güçlü bir pers imparatorluğu kurmuş oldu. ardından kiros babil imparatorluğuna saldırdı ve kendi topraklarına kattı. ( i.ö 539). kiros 529'da öldüğünde yerine oğlu ıı. kambisos geçti. devletin sınırları bu dönem kafkasya dan hint okyanusuna, iyonya'dan orta asya'ya kadar genişlemişti. ıı. kambisos mısırı işgal ederek aldı. ıı. kambisos öldükten sonra ı. darius başa geçti. bu dönemde imparatorluk en parlak dönemini yaşadı. darius, ülkenin bayındırlaşmasına önem verdi. yollar yapıldı. (bkz: kral yolu). ülkeyi yirmi bölgeye ayırdı ve bunların başına satrap denen yöneticiler atadı ve bunların denetimi için polis teşkilatı kurdu. ne yazık ki bu imparatorluğa en altın çağını yaşatan bu imparator, aynı zamanda ülkenin gerileyiş ve çöküşüne de zemin hazırlamıştır. ağır kayıplar vereceği yunan seferi düzenledi. i.ö 492'de yunanlıları dizgine getirmek için yaptığı sefer, maraton denen yerde yunanlılaraca durduruldu. 50.000 kişilik pers ordusu ağır kayıplar verdi. 10 yıl kadar sonra oğlu ı. kserkses yunanlılara saldırdı. persler yine başarısız oldu ve geri çekildiler.
  persler ile yunanlılar arasında devam eden çekişme i.ö 331'de büyük iskenderin ııı. darius'u yenilgiye uğratmasıyla son buldu. persler makedonya egemenliğine girmek zorunda kaldı. büyük iskender, ııı. darius'un kızıyla evlenerek kendisini pers imparatoru ilan etti.
  iskender öldükten sonra ülke selevkos'a bırakıldı. selevkos burada bir krallık kurdu. (i.ö 3. yüzyıl). selevkos, afganistan'dan mezopotamya'ya kadar olan bu imparatorluğu tekrardan diriltti. bu arada arsekses tarafından kurulan part krallığı perslerin devamı sayıldı. 224 ile 226 (i.s) yılları arasında partların yerini sasaniler aldı. bu dönemde pers kültürü tekrardan canlandı. ülkenin resmi dini zerdüştlük kabul edildi.
  sasaniler döneminde romalılar ile eskiden beri süre gelen mücadele devam etti. bizanslıların pers ülkesine yaptıkları saldırılar durduruldu ve geri püskürtüldü. sasaniler, 611 ve 616 yılları arasında halep, kudüs ve mısır'a kadar ilerledi. ancak son hükümdarı ııı. yedzgerd 651 yılında araplarla yapılan savaşı kaybetti ve pers imparatorluğunun bağımsızlığı sona ererek arap kültürünün etkisi altına girdi.
  sanat ve kültür
  pers hükümdarları egemenlikleri altına aldıkları halklara hoşgörülü ve iyi davranmışlardır. ahamenid ailesi sanata büyük önem vermiştir. imparatorluğun sınırları içerisinde yer alan sanatçılar saraya davet edilmiştir.
  sarayın içi, bekçi hayvanlarıyla süslenmesi, duvarların alt bölümlerinin kabartma levhalarla kaplanması geleneği babil, asur ve hititlerden gelme bir mimaridir. yapıların içinde ve uzun dış kemerlerde kullanılan sütunlar ise ege - yunan kültüründen gelmektedir. evlerin dış görünüşü ve terasları ise anadolu urartu sanatının etkisinde gelişmiştir. hayvanlar ise bir süsleme öğesi olarak kullanılmıştır. sanatçılar hayvanları gerçek ya da gerçek dışı biçimlerinde ustaca işlemiştir.
  
  ordu: pers askeri güçleri hakkında çok az yazılı bilgi var . bildiğimiz şey, kara ordusu ve donanma olarak ayrıldılar. ordu söz konusu olduğunda, düzenli (daimi) bir ordu ve bir yedek orduya bölündü. ilki , piyadeyi oluşturan 10.000 süvari ve 10.000 ölümsüzden oluşuyordu. "ölümsüzler" adı, her savaştan sonra sayıları hemen yeni askerlerle doldurulduğu için, güçlerinin 10.000 kişide sabit kalmasından kaynaklandı. ayrıca, 1.000 asker ("akrabalar" olarak adlandırılır) içeren ve genellikle kralın korumaları olarak görev yapan özel bir ölümsüz birlik de vardı.
  
  kaynakça
  büyük ansiklopedi cilt 3, s.756,757
  dünya tarihi ansiklopedisi s.16,17