istanbul dehlizleri

• giovanni scognamillo sonrasinda haberdar olup uzun sure kafayi taktigim, sarachane parki'nda oldugunu dusundugum bir ornegi ile gecici bir gizem cozucu misyonu edinmemi saglamis,gercekle efsanenin birbirine karistigi istanbul olgusu. efenim bastan soyleyeyim bu yazinin hicbir yerinde kesin aciklama, tarihsel kanit yoktur. tamami acemice arastirmalar ve sahsi gozlemlerin bir sonucudur. bu konu hakkinda gercekten yetkin bir esere basvurmak (tabii varsa ve bulabilirseniz) en guzelidir.
  
  doksanlarin ortasinda haberdar oldugum bu dehlizler artik gozume ne kadar onemli gozuktuyse kafami mesgul eder olmustu. oradan buradan buldugum her bilgiyi okuyor, konustugum her yasli insana hakkinda sorular soruyordum. o donemlerin bos kaldigim bir yaz ayinda capsizligima bakmadan iyice gozumu karartip birseyler bulmaya karar vermistim. sarachane yakinlarinda tesadufen gordugum bir tunelin ilginc yapisi ve icine girdikce devam eden uzunlugu (yememisti devam etmeye, korkak bir yapim var efenim) "aha la buldum buldum" naralari attirsa da, isin o kadar basit olmadigini cok sonra ogrenebildim.
  
  efenim tamamiyle sahsi kanaatime gore bu dehlizler (aslinda tunel de denebilir, ama dehliz diyince daha karizmatik oluyor) iki ayri cesittir. birincisi osmanlinin son doneminde ozellikle savaslarda kullanilmak amaciyla yapilan dehlizler olup ana amaci kacis veya saklanmadir. ozellikle tarihi bir yuzyila dayanan ve hala kullanilmakta olan yapilarin (okul, hastane vesaire) bazilarinda bu tip dehlizlerin bulundugu hep soylenegelir. hicbirine mevzuat geregi girilemediginden hakkinda yorum yapamiyorum. ikincisi ise yine sahsi kanaatime gore osmanli oncesi bizans zamanlarina uzanan tunellerdir ki benim asil ilgimi ceken budur. cok sonralari tapinak sovalyeleri ve bizans arasindaki iliskiler hakkinda birseyler okuyunca daha ciddi ve yetkin bir arastirma yapilmasi gerektigini gostermistir bana.
  
  bu dehlizlerden ivazefendi camii ve tekfur sarayi (fatih de olan) cevresinde oldugu belirtilenleri bizzat gormustum, eski caglardan kaldigini belli ediyorlardi. ama ne yazik ki oyle tek basina bir fener ile kesfedilecek yerler degildi. zaten tekfur sarayi cevresinde olan giristen birkac metre itibaren yagmur suyu (lagim da olabilir) doluydu ve devami kapatilmisti (ne zaman kimin tarafindan kapatildigi hakkinda bir bilgim yok). cevre esnafi ya habersizdi ya da sadece "girmeyin oyle yerlere, basiniza cokecek goreceksiniz" diye gecistiriyordu. zamaninda define avi pesindeki pek cok meraklinin girip oldugunu sonralari bir televizyon programindan ogrendim.
  
  yillar sonra bir televizyon programinda sisme bot (cogu dehliz sular altindaymis) ve bir suru alet edevatla girilmesine ragmen pek fazla ilerlenememesi de iyi ki vazgecmisim dedirtti bana. tabii resmi bir arastirma degildi, sadece bir televizyon programinin (adini hatirlamiyorum) kendi ekibinin cabasiydi. ama itiraf edeyim oncelikle "aha tabii lan, bot yoktu bende bot, olsa kesfetmistim coktan" tepkisi vermistim hasetten. bu tunellerin cogunlugu ve onem arzeden kisminin istanbulun tarihi yarim ada denen kesiminde oldugu soylenir ve yazilir. sarachane parkinda olana daha sonra metal parmaklik yapildi, daha sonra ne oldu bilemiyorum. ayrica galata kulesinden cemberlitasa kadar pek cok bolgede bu tip dehlizlerin kazara bulundugu eski gazete kupurlerinde yer almakta.
  
  benim merak ettigim ozellikle avrupa yakasindaki tarihi yarim adanin altinda ag gibi oruldugu belirtilmesine ragmen neden hala ciddi bir arastirma yapilmadigidir. tamam burokrasi her zamanki gibi "bir deprem olsun cikar meydana nasilsa, yada bir metro kazisi yapariz belese tunelimiz olur" diye isin icinden siyriliyor ama yillardir surekli aramama ragmen ciddi bir tarihsel arastirma yapan ogretim gorevlisi de gormedim. nedir bu ilgisizlik, nedendir merak ediyorum.
  
  efenim kisacasi ne kadar efsaneyle karisik olsa da bir sekilde istanbulun altinda tarihi dehlizlerin olduguna inaniyorum ben de. bir gun yetkin ve uzman kisiler tarafindan arastirilmasini umuyorum. ozellikle ivazefendi camii ve tekfur sarayi cevresindekileri (eger hala tamamen kapatilmadiysa) gormenizi (aman icine gireyim demeyin, gercekten cok tehlikeli. uzman bir ekibe birakmak lazim) tavsiye ederim. (bkz: istanbul gizemleri)