amerikan iç savaşı

• bugünün amerika' sını anlamak için önemli olduğunu düşündüğüm savaş. ken burns'ün the civil war belgeselini paralel internet araştırması eşliğinde izleyerek cephe cephe neden sonuç ilişkileri ile savaşı ve amerikan toplumunda neden olduğu değişimi büyük ölçüde anlamak mümkün.
  
  terimler ve kişiler;
  birlik ordusu: kuzey ordusu
  konfederasyon ordusu: güney ordusu
  stonewall jackson: savaşın öne çıkan güneyli komutanı
  george mcclellan: savaşın büyük bölümünde birlik ordusunun liderliğini yapan general.
  ulysses s. grant: birlik ordusunu galibiyete taşıyan komutanlar içinde öne çıkan isim.
  robert e. lee: savaşın büyük bölümünde güney ordusunun lideri.
  
  ***savaşın nedeni***
  köleliğin yasaklanma fikrinin kuzeyde yayılması ve bu uygulamanın federal hükümet tarafından benimseneceğine dair emareler güney eyaletlerinde endişeye neden oldu. federal bir yasanın çıkmasından çekindiler ve bağımsızlıklarını ilan ederek kendi aralarında konfederasyon kurdular. jefferson davis'i konfederasyon başkanı seçtiler. başkan lincoln'ün birçok kez açıkladığı üzere burada temel sorun "vatan bir bütündür parçalanamaz" sorunu. daha küçük bir ülke daha savunmasız olacak ve ayrılmanın önünün açılması bir sonraki aşamada ülkenin dağılması ihtimalini güçlendirecek. kuzeyliler yani federasyon kendilerini union ^* olarak isimlendiriyorlar.
  
  bugünün federal devletlerinde böyle bir olay yaşansa, eyaletler ayrılmak isteseler merkezi ordu devreye girer. ancak 1861 amerika'sında federal ordu 20 binden az asker sayısı ile son derece mütevazi bir durumda. elbette bu da savaşı mümkün kılıyor.
  
  güneyliler daha çok taşralı iken kuzeyliler görece şehirli eğitimli bir nüfus ve taşralılar fiziksel olarak şehirlilerden kendilerini daha kuvvetli görüyorlar. savaşta üstün geleceklerini düşünüyorlar. tüm savaş boyunca bu fikrin doğruluğuna işaret eden bir çok örnek yaşanıyor. ancak savaş başlamadan önce sık sık dile getirilen, bir güneyli 10 yankee ^* haklayabilir fikrinin abartı olduğu da malum.
  
  ***savaşın seyri***
  
  her ne kadar muharebe muharebe yazacak olsam da savaşın seyri, ortaya çıkan denklem hakkında genel birkaç söz söylemek konunun anlaşılması için önemli. denklemin en önemli parametresi güney ordularının generali robert e. lee gibi duruyor. ortaya koyduğu başarılı muharebe yönetimine, kuzey ordusunca cevap verilemiyor. kuzey ordusundaki muharebe alanındaki panik, aptalca stratejiler, robert e. lee komutasındaki güney'de genel olarak görülmüyor.
  
  sanıldığının aksine bu tip savaşlarda iyi generaller savaş kazanmak için tek önemli kriter değil. zaten generallerin komutasındaki diğer subayların insiyatif almasıyla kazanılan birçok muharebeden de bahsetmek mümkün. bunun dışında asker kalitesi çoğu kez galibiyeti bir taraftan alıp diğerine verebilen çok önemli diğer parametre. güney ordusundaki askerler ve subaylar bu anlamda net olarak daha becerikli olduklarını defalarca gösteriyorlar. bütün bu avantajlara rağmen güney ordusu savaşın sonunda neden yeniliyor. keza güney daha fazla sayıda muharebede başarılı olmasına rağmen... bu sorunun aslında net bir cevabı var; kuzey ordusu muharebelerde kaybettiği teçhizat ve askerin yerine yenilerini koyabilirken güneyde bu imkanlar çok daha kısıtlı. yani aslında savaşı güneyin kazanma ihtimali hiçbir zaman yoktu şeklinde yorumlayan tarihçilerin haklılık payı yok değil..
  
  not: bu noktada cephe cephe okumak sıkıcı gelebilir. muharebelerle gidişatı anlamak pek ilginizi çekmiyorsa sonuç bölümüne de bakabilirsiniz.
  
  savaş fort sumter muharebesi ile başlıyor. ilk kurşun güney ordusundan geliyor. muharebe dediysek öyle büyük çaplı değil. artık konfederasyon toprağı olarak kabul edilen charleston'ın yakınlarındaki sumter kalesinde bulunan kuzey birliklerinin bölgeyi terk etmeleri talep ediliyor. ancak bu talep olumlu yanıtlanmayınca 12 nisan 1861'de kale bombalanıyor, neyse ki bu can kaybına neden olmuyor. ertesi gün de kuzey birlikleri beyaz bayrağı çekerek kaleyi boşaltıyorlar.
  
  ilk büyük çaplı zayiatın yaşandığı muharebe ise 21 temmuz 1861'deki birinci bull run muharebesi veya savaşın yaşandığı bölgenin adı olan manassas muharebesi. (konunun daha iyi anlaşılması için sık sık haritaya bakmakta fayda var.) washington'a 40km mesafede bu bölgede yaşanan muharebenin başında birlik ordusunun başarılı hücumundan bahsedilse de stonewall jackson komutasındaki güney birliğinin direnişi sonuç veriyor ve muharebenin galibi konfederasyon ordusu oluyor. ancak birlik ordusu tamamen imha olmuyor. washington'a doğru geri çekiliyorlar. konfederasyon ordusu ise verdikleri zayiat veya başka nedenlerden birlik ordusunu takip etmiyor. burada genel tablonun aksine endüstriyel kuzey savaş alanına askerlerini yürüterek geliyorken, tarım toplumu güney ordusu trenlerle manassas'a geliyor. bu savaşın sonucunda birlik ordusunun başına george mcclellan getiriliyor. savaş boyunca mcclellan'ın cesaretsizliği ile ilgili birçok olay yaşanacak. ancak günün sonunda benim şahsi fikrim mcclellan aslında ne olduğunu bilen ve ne olmadığını da bilen tedbirli bir general. başkasının komutasında ordunun imha olması ve savaşı güneylilerin kazanması mümkün iken mcclellan galibiyetten emin olmadıkça kaçarak savaşın kaderinde ciddi pay sahibi.
  
  donanma anlamında savaş boyunca kuzeylilerin net üstünlüğü var. birlik ordusu günün sonunda öyle veya böyle savaş başlamadan önce var olan devlet imkanlarına sahip taraf. konfederasyon virginia bölgesinde denizden abluka altına alınmış durumda. bu ablukayı kırmak için ahşap gemiler çağında ^* css virginia (uss merrimack) adında güvertesini zırh ile kapladıkları bir gemi yapıyorlar. buna cevap olarak kuzey tarafı ise dönen silindir şeklinde topçu kulesine sahip zırhlı uss monitor'ü inşa ediyor. 8-9 mart 1862'de gerçekleşen hampton roads deniz muharebesi sonucunda, uss virginia karaya oturunca savaş sonuna kadar devam edecek olan denizlerin hakimiyeti birlik ordusunun oluyor.
  
  6-7 nisan 1862 shiloh muharebesi ile savaş devam ediyor. shiloh yakınlarındaki ulysses s. grant'in birlik ordusuna, sidney johnston ve beauregard komutasındaki konfederasyon ordusu ani bir saldırı gerçekleştiriyor. ilk aşamada birlik ordusu başarılı şekilde karşı koysa da sonrasında geri çekiliyor ve owl creek bataklığı içinde sıkışıyor. stratejik nokta olan horn nest'e saldırıya geçen johnston vuruluyor. ve konfederasyon ordusunun komutası böylelikle beauregard'a geçmiş oluyor. horn nest'in top ateşi ile dövülmesi ve bir miktar birlik askerinin teslim olması sonucunda konfederasyon başkanı jefferson davis'a savaşı kazandıkları bildiriliyor. ancak ertesi sabah carlos buell'in getirdiği takviye birliklerle savaşın seyri tersine dönüyor.
  
  sonraki önemli muharebe 31 mayıs - 1 haziran 1862 arasında gerçekleşen seven pines muharebesi. birlik merkezi nasıl washington ise, konfederasyon merkezi de richmond. birlik ordusu komutanı george mcclellan kuvvetlerini richmond yakınlarına konuşlandırıyor. fair oaks'taki muharebelerde karşılıklı kayıplar yaşansa da savunma pozisyonunda konfederasyon tarafı hattı büyük ölçüde tutmayı başarıyor. bu savaş sonunda konfederasyon ordusunun liderliğine efsanevi general robert e. lee getirilir. ve lee o kadar becerikli o kadar iyi bir general ki savaş sonuna kadar neredeyse hiç tartışılmadan ordu lideri olarak kalacak.
  
  richmond yakınlarında konuşlanmış birlik ordusu konfederasyon için sıkıntılı bir durum oluşturuyor. 25 haziran -1 temmuz arasında yaşanan yedi gün muharebeleri lee'nin taarruzu ile başlar. mcclellan geri çekilmek zorunda kalır. richmond yakınlarından başlayan geri çekiliş. yarımadanın ucuna kadar devam eder. birlik ordusu james nehrindeki gemilere sığınır. bu muharebeden sonra mcclellan birlik ordusu liderliği görevini john pope'a teslim eder. ancak mcclellan hikayesi burada bitmez.
  
  john pope , mcclellan'ın aksine, sürekli daha çok asker istemeden gerekli noktalardan taarruz etmesi beklentisi ile göreve getirilmiştir. çünkü savaş uzuyordur ve güney ordusu imha edilerek artık nihayetlendirilmesi istenmektedir. pope ordusunu kuzey virginia'ya getirir. yine manassas'ta 28-30 ağustos 1862'de gerçekleşen ikinci bull run muharebesinde birlik ordusunun uğradığı bozgun birinci bull run'ın çok ötesinde olur. pope görevden alınır, ordu liderliği tekrar mclellan'a teslim edilir.
  
  lee ikinci bull run zaferinden aldığı cesaret ile ordusunu kuzey'e taşır. 17 eylül 1862'de maryland yakınlarında antietam çayı civarında konuşlanan ordulardan, önce mccellan liderliğindeki birlik ordusunun ihtiyatlı bir saldırıya geçmesi ile antietam muharebesi başlar. ancak taraflar anlamlı bir üstünlük sağlayamazlar. aslında sharpsburg da stratejik bir köprü ele geçiren birlik ordusu askerleri galibiyete yakın taraftır ancak ambrose powell hill komutasındaki konfederasyon kuvvetleri yetişirler ve köprüyü geri alırlar. lee ertesi sabah ordusunu savaş alanından uzaklaştırıp, güneye geri döner. mcellan'dan lee 'yi kovalaması istenir ancak o bunu ihtiyatsız bularak kabul etmez. ve yeniden görevden alınır.
  
  antietam stratejik bir muharebedir. kuzey güney savaşı zaman zaman hollywood filmlerini andırır. o son darbe vurulamaz bir türlü. tam kazandık, savaş bitti derken yenilir taraflar. ilk yumruk ile rakibin sendelemesini sağlayan taraf ikinci yumruğu atmaya giderken ağır bir darbe alır kendi köşesine geri döner.
  
  lincoln 22 eylül 1862'de 1 ocak 1863'ten itibaren geçerli olmak üzere konfederasyon topraklarındaki tüm kölelerin ^* sonsuza kadar özgür olduklarını ilan eder. bu hamle güneydeki kölelerin efendilerine karşı koyması ve güneyi zayıflatmayı hedefliyor ama bununla birlikte birlik ordusunun kendilerini özgürlük savaşçıları gibi hissetmelerini sağlıyor. erdemli tarafın kendileri olduklarına inanıyorlar. avrupa kamuoyunda da benzer bir görüş oluşuyor..
  
  birlik ordusunda cesaretsizliğinden dolayı yönetim mclellan'dan alındı. yerine cesaretli olması istenilerek ambrose burnside atandı. şimdi hedef kuzeyin başkenti washington ile güneyin merkezi richmond ortasında kalan fredericksburg' dur. 11 aralık 1862 fredericksburg savaşının başlangıcı olsa da asıl olay 2 gün sonra birlik ordusunun nehri geçerek marye tepelerine konuşlanmış ve topları mevzilenmiş güney ordusuna karşı taarruz gerçekleştiğinde yaşanır. burnside cesaret ile aptallığı karıştırmış gibidir. ordusunu tepelere gönderir ve düşman askerlerine ulaşamadan sıra sıra telef oluşlarını izler..
  
  1863 başlarında savaşın neden olduğu ekonomik sıkıntılar çoğunlukla güneyde hissedilir. yiyecek bulmak zorlaşmıştır. konfederasyon karşılıksız para bastığı için enflasyon fırlamıştı.
  
  elbette fredericksburg muharebesi sonrasında birlik ordusunda burnside yerine bir başkası atanacaktı. lincoln joseph hooker'ı seçti. yine aynı talimatı verdi. robert e. lee'nin ordusunu yok et. bu noktada kuzeyin cesaretsizliği üzerinden çözüm fikri üretiliyor. oysa denklemde pek de hesap edilmeyen lee'nin askeri dehası da var.
  
  nisan 1863'te ordular kabaca fredericksburg savaşında oldukları yerde. aralarında şehrin hemen dışındaki james nehri bulunuyor. hooker taarruz edecek ancak burnside'dan daha zekice birşeyler planlaması lazım. ordusunu bölüyor ve kuzeye ilerleyip lee'nin ordusunun arkasına dolanmaya çalışıyor. lee azalan birlik ordusunu fark edip hooker'ın planını anlıyor ve o da ordusunun 1/4'ünü bırakıp geri kalan askerlerle nehir boyunca kuzey'e ilerliyor. chancellorsville muharebesi birlik ordusu ile karşılaştıkları noktada gerçeleşiyor. birbirlerine üstünlük sağlayamazlar. ama hooker'ın ne yaptığını bilmez tavrı lee'nin dikkatini çeker. lee ordusunu tekrar böler ve stonewall jackson liderliğinde birlik güçlerinin arkasından dolanmaları için gönderir. hooker durumu anlamaz ve ertesi gün 6 mayıs 1863'te öğleden sonra birlik ordusu kamp halinde hazırlıksız iken jackson'ın baskınına uğrar ve kesin zafer lee'nin ^* olur..
  
  ancak stonewall jackson öğleden sonra saatlerinde başlayan hücumunu karanlık çöktüğünde de davem ettirmeye çalışırken kendi askerleri tarafından kolundan vurulur. 10 mayıs'ta ölür.
  
  fredericksburg'dan çok uzaklarda, güneyde vicksburg'da başka bir hikaye yaşanmakta. bu sefer birlik ordusunun önde gelen generallerinden ulysess s. grant vicksburg'u kuşatır. lojistiği kesmek için şehrin güneyine ilerler ve nehri geçer, kuzeye yönelerek girdiği çarpışmaları kazanır. ve sonunda 19 mayıs 1863'te vicksburg'a taarruza kalkar ancak şehri alamaz.
  
  bu olay önemlidir, çünkü sonun başlangıcına neden teşkil edecektir. vicksburg'un zor durumu nedeniyle lee'nin buraya yardıma gelmesi istenir. lee ise bu kadar uzak mesafeye gelmek yerine birlik ordusunu kendi tarafına doğru yürütecek başka bir planı tercih eder. washington'dan da kuzeye pensilvanya'ya taarruz edecektir. lee'ye göre grant ise bu durumda vicksburg'u bırakıp savunma için yardıma gelecektir.
  
  chancellorsville hezimetinden sonra birlik ordusu komutanı yeniden değişir. hooker yerine george meade gelmiştir.
  
  güney ordusu kuzeyi istilaya başlar, gettysburg'a gelir. meade ise ordusunu gettysburg'un hemen dışında tepelerin de avantajını kullanacak şekilde konuşlandırır. gettysburg meydan savaşı'nın 2. günü 2 temmuz 1863'te önemli bir olay yaşanır. savaş alanında, birlik ordusunun merkezinin biraz uzağında kalan little round top tepesinde çok az birlik askeri vardır. lee bu tepeyi almanın stratejik bir hamle olduğunu düşünür ve oates komutasındaki askerleri 'ı oraya yönlendirir. birlik ordusu komutanı meade durumu fark eder ve tepeyi korumak için acilen destek birliği gönderir. birlik askerleri son anda yetişirler ve tepeyi güney ordusuna karşı savunurlar. ancak bir süre sonra mermilerinin bitmek üzere olduğunu anlarlar ve avantajlı konumlarını kaybetmemek için sivil hayatta profesör olan joshua lawrence chamberlain komutasındaki askerlere süngüleriyle aşağıya doğru yay çizerek güney ordusuna yandan saldırmalarını emreder. güney ordusu bu taarruzu beklememektedir ve bir kısmı silahlarını bırakarak geri çekilirler..
  
  savaşın 3. günü lee'nin taarruzu beklenmektedir. nihayetinde kendi topraklarını bırakıp kuzeye gelen o'dur. lee birlik ordusunu imha etmek ve sonuca varmak istiyor. uzun birlik ordusu hattının tam ortasından taarruz edecek. bu aslında fredericksburg'da tepeye doğru sıra sıra gelen birlik askerlerini imha eden güney komutanı longstreet'in katılmadığı bir karar. böyle bir taarruzda güney ordusunun dezavantajlı olacağı açık. ancak yine de kazanma ihtimaline güveniyor lee. kendisine karşı çıkmayacak ve muharebe tecrübesi olmayan george pickett'ı görevlendiriyor taarruz için. meade ise savunma pozisyonlarının tüm avantajını kullanmak istiyor. güney taarruza geçtiğinde kendilerine çok yaklaşmadan ateş açılmayacak. böylelikle güneyin geri kaçma ihtimalini zayıflatıyor. güney ordusu yaklaştığında top ateşleri başlıyor. bir gün önce kaptırılmayan little round top'tan da desteklenen top ateşleri etkili oluyor. ancak güney birlikleri çok yaklaştıkları için fiziksel mücadelenin, boğuşmaların yaşandığı bir ortam oluşuyor. güneyliler birlik hattını yaramıyorlar. ve gönderilen neredeyse tüm konfederasyon askerleri telef oluyor.
  
  bu durum güney için kırılma noktası. yalnızca bir muharebe için değil, tüm savaş için.. lee askerlerine dönüp hepsi benim hatam diyor. savaşın başından beri neredeyse tek önemli hatası. ancak güneyde telef edilenlerin yerine yenisi konulabilecek asker yok.
  
  meade, mcclellan'ın antietam'da yaptığı gibi kaçan lee'nin ordusuna taarruzu reddediyor. bu durum yine lincoln'ü kızdırmış ancak lincoln'ün meade'i görevden almasına yol açmamıştır.
  
  lee 'nin gettysburg'daki hezimetinden bir gün sonra 4 temmuz 1863'te vicksburg'daki 31.000 güney askeri kuşatmaya teslim oldu. şehri grant'ın yönetimine terk ettiler. bu kararda kötüleşen yaşam koşulları ile birlikte gettysburg nedeniyle oluşan atmosfer de etkili. 4 temmuz bağımsızlık günü , 2. dünya savaşının kazanıldığı 1945'e kadar vicksburg'da kutlanmadı.
  
  birlik ordusu komutanlarından rosecrans güneye doğru ilerler. bragg komutasındaki güney ordusu chattanooga 'da bulunmaktaydı. rosecrans chattanooga'ya ulaşmadan bragg birliğini biraz daha güneye chickamuaga'ya taşır. ve burada konuşlanır. 19 eylül 1863'te birlik ordusunun chickamauga muharebesi taarruzu başlar ancak başarısız olur, ikinci gün geri çekilmek durumunda kalırlar. chattanooga'ya geri gelip konuşlanırlar. uluysess s grant bölgeye geldiğinde güney birliğini tutarak ordunun geri çekilmesini mümkün kılan george henry thomas'ı rosecrans'in yerine geçirir.
  
  bragg ise chickamauga muharebesindeki başarı sonrasında birlik ordusunun bulunduğu chattanooga'ya doğru yaklaşır. missionary ridge'de konuşlanan güney birliği lookout dağına hakimdir. grant'in 24 kasımda yoğun top ateşi ile başlayan chattanooga seferi muharebesinde 25 kasımda kazanan taraf kuzeydir. güney ordusu askerleri bölgeyi terk eder güneye doğru geri çekilir..
  
  1863 kabaca böyle biter. güney geri çekilmektedir ancak çekilirken de olsa direnç göstermek istiyorlar. kuzey'in ise son bir ağır darbeyi vurması gerekiyor. grant'in karşısında ilk kez lee olacak ve bu "dahi konfederasyon generali" elindeki sınırlı sayıda kuvveti ile belli ki kolay kolay teslim olmayacak. 1864 mayısı ile birlikte chancellorville'in hemen yakınındaki wilderness bölgesinden başlayan bir dizi muharebe yaşanacak. bu muharebelerin hemen hepsi kanlı geçse de hiçbirinde kesin sonuç alınmıyor. her muharebe sonunda ordular yay çizerek güneye ilerliyor ve yolları tekrar kesişiyor.
  
  5-7 mayıs wilderness muharebesi'inden sonra birlik ordusu güneydoğuya doğru ilerleyerek başlayan sonra güneybatıya dönen bir yay çiziyor. konfederasyon ordusu ise güneybatıya doğru ilerleyerek başlayan ve sonrasında güneydoğuya yönelen başka bir yay çiziyor. bu yayların kesiştiği yerde 8-21 mayıs 1864'te spotsylvania court house muharebesi yaşanıyor. burada da kesin bir sonuç alınmamakla birlikte grant sürekli dolanarak lee'ye yandan saldırmaya çalışır. lee de buna yana dönerek cevap verir. böylece görsel cold harbour'a kadar gelirler. konfederasyon ^* başkenti richmond'a çok yakındırlar artık. lee'nin bu geri çekilme sırasında kaybettiği askerleri geri koyma şansı yoktu.
  
  lee sayıca az kalmış ordusunu cold harbour bölgesinde gizledi. aynı zamanda birlik ordusunun muhtemel saldırısı için de pozisyon aldı. 31 mayıs 12 haziran arasında devam eden cold harbor muharebesi grant'in gönderdiği birliklerin telef oluşlarıyla hatırlanıyor. özellikle burada gönderdiği son birlik için grant pişmanlığını itiraf etmiştir.
  
  cold harbour'dan sonra lee grant'in richmond'a saldırabileceğini düşündü. grant geniş bir yay çizerek lee 'nin ordusunun arkasına dolanmakla ilgilendi. görsel bu hamleye lee nin cevabı richmond'un güneyine inerek petersburg'da siperlerle savunma hattı oluşturmak oldu. artık durum petersburg kuşatması şekline büründü. 15 haziran 1864'te başlayan bu kuşatma 2 nisan 1865'e kadar devam ediyor. bu süre için 30 temmuz 1864'te birlik tarafından, kazılan tünel patlatılarak petersburg alınmaya çalışılmış ancak patlatma öncesi yeterli hazırlık yapılmaması ile ilgili olarak başarılamamıştır. burada da karşımıza kuzey adına fredericksburg hezimetinin sembolü burnside çıkar. bu olaydan sonra burnside süresiz izne ayrılmıştır.
  
  petersburg'dan çok uzaklara, güney'e gittiğimizde chattanooga muharebesinden sonra güney birliğini dalton'da konuşlandıran joseph e. johnston karşımıza çıkıyor. birlik ordusununu efsanevi komutanı william tecumseh sherman, dalton'a yürüdüğünde güney ordusunu önüne katarak ilerlemeye başlıyor. bu ilerleme johnston'ın kennesaw dağına konuşlanmasıyla sona eriyor. birlik ordusu 27 haziran 1864'te dağdaki konfederasyon askerlerine karşı taarruza geçiyor ama başarısız oluyor. ve durum atlanta kuşatması haline dönüşüyor. konfederasyon ordusuna destek çin bölgeye nathan bedford forrest gönderilir. 1861'de er olarak orduya giren forrest savaşta en çok yükselen kişidir. liderliğini yaptığı süvari birliği taktik şaşırtmalarıyla korku salmıştır. kendisinden sayıca çok üstün birliklere galip gelmesi ile tanınıyor.
  
  konfederasyon lideri jefferson davis atlantadaki güney birliğinin liderliğini, askerlerinin derin bir bağlılık ile yaklaştığı johnston'dan alır. yerine 33 yaşındaki john bell hood atanır. jefferson davis'e göre johnston taarruz edecek cesareti kendinde bulamamıştır. oysa hood daha atak bir general olarak düşünülür..
  
  22 temmuz 1864 atlanta önündeki muharebelerde kesin bir sonuç çıkmaz. hood atlanta'ya yeniden konuşlanır. 31 ağustos'ta sherman geniş bir yay çizerek atlanta'nın güneyine saldırdı ve demir yollarını ele geçirdi. bunun üzerine hood 1 eylül'de atlanta'yı terk etti. 2 eylül 1864'te şehir birlik tarafına geçmiş oldu.
  
  hood ordusunu kaçırmayı başardı ancak franklin muharebesi ve nashville muharebesi yenilerek kayıplar vermeye devam etti.
  
  sherman ise atlanta'nın da güneyine giderek sivilleri rahatsız etmeyi amaçladı. richmond ve petersburg başta olmak üzere güney bölgelerine gıda ve malzeme tedariğine zarar vermek istedi. bölgedeki tren yollarını kullanılamaz hale getirdi, sivillerin yiyeceklerine hayvanlarına el koydu. savannah nehrinin okyanus ile buştuğu savannah şehrine konuşlandı.
  
  bu dönemde güney bölgelerinde yaşam iyice zorlaştı. savaşın kaybedilmekte olduğu anlaşılıyordu. petersburg'de konfederasyon ordusunda ciddi sayıda asker kaçağı vardı. sayı 35.000'e gerilemişti. birlik ordusu 125.000'i buluyordu. grant buradaki cepheyi asker sayısı üstünlüğünü kullanmak amacıyla genişletti. lee'nin hattı böylelikle inceldi. 25 mart 1865'te güney askerleri cephelerinin hemen önündeki steadman kalesini gece saldırısıyla ele geçirince, grant karşı saldırıda bulundu. 2 nisan' da birlik askerleri tüm petersburg cephesine saldırınca, şehre girmeyi başardılar. petersburg düştü.
  
  lee ordusunu kaçırdı ve konfederasyon lideri jefferson davis'e richmond'ı hemen boşaltmaları gerektiği yönünde haber gönderdi. jefferson davis başkenti güneye danville' e taşınması emrini verdi. petersburg'ün düştüğü 2 nisan günü tren'le başkent de richmond'dan taşınmış oldu. lee'nin eşi richmond'ı terk edemedi. şehre giren kuzeyli komutan kendisine zarar gelmemesi için evinin önüne kuzey ordusu süvari askerlerinden yerleştirdi.
  
  lee ordusunu batıya sürdü, grant de arkasından gitti ve konfederasyon ordusunu appomattox'da sıkıştırdı. birlik askerlerinin sayısı konfederasyonun 5 katı idi. askerlerin moralsizliği ve açlığı , lojistik anlamında ortada birşeyin kalmayışı lee'yi teslim olmaya yönlendirdi. 9 nisan 1865'te beyaz bir bayrakla teslim olma talebini grant'e gönderdi.
  
  ***sonuç***
  
  teslim olma buluşması enteresan. benim yorumum bu görüşme, abd'nin kuruluşundan itibaren yöneticilerinin rasyonel kararlar aldığını, ülkenin orta ve uzun vadeli yararını düşünerek hareket ettiklerini gösteren iyi bir örnek. grant konfederasyon ordusu subaylarının tabancalarına, şahsi eşyalarına ve atlarına dokunulmayacağını söyler. askerlerin ise aç olduklarını öğrendikten sonra yemek verilmesini önerir. lee dahil subaylar esir alınmayacaktır. askerler de silahlarını ve flamalarını teslim ettikten sonra gidebileceklerdir.
  
  görüşmeden sonra lee, atına binerek ordusuna doğru uzaklaşırken birlik askerlerinin çoskusunu gören grant askerleri uyarır; güneylilerin yenilgisi ile coşmayacağız, savaş bitti, onlar yine bizim ülkemizin insanı der.
  
  güney ordusu silahlarını ve flamalarını teslim etmeye geldiklerinde ortamda sessizlik hakimdir. gettysburg'da little round top tepesinin ele geçirilmesini önleyen savaştan önce profesör olan joshua lawrence chamberlain birliğini , konfederasyon askerlerine selam durdurur.
  
  5 gün sonra 14 nisan 1865'te güneyli bir sempatizan başkan lincoln'ü tiyatro locasında suikast sonucu öldürür.
  
  konfederasyon lideri jefferon davis af dilemedi ve vatana ihanetten yargılanmadı. 2 yıl hapis yattıktan sonra kefalet ile salıverildi.
  
  robert e. lee savaştan sonra tutuklanmadı, cezalandırılmadı. amerika'nın birliğine bağlılık yemini etti. ekim 1865'te washington college'da başkan olarak çalışmaya başladı. 1870'de ölünceye kadar bu görevde kaldı.
  
  bu savaş bize neyi anlatıyor.. ne gibi dersler çıkarmamızı öneriyor..
  
  abd'nin ulus bilincine giden yolda önemli bir kilometre taşı. savaştan önce "united states are" iken savaştan sonra "united states is" oluyor..
  
  bir tarafta sanayileşmiş kuzeyin , tarım toplumu olarak kalmış güney'e karşı savaşı kazandıktan sonra nasıl olgun ve alttan alıcı davranabildiğini gösteriyor. rövanşist olmamayı ve lincoln'ün suikastinde bile intikam naralarının atılmayışının önemini gösteriyor.
  
  kuzey'in savaş boyunca daha da sanayileştiğini kurulan silah fabrikalarının savaş sonunda başka üretim alanlarına kaydığını gösteriyor. amerikan toplumunun ne gibi derin fay hatlarına sahip olduğunu ve bu hatların aslında hiç kapanmamasına rağmen akıllı davranıldığında ülkenin ilerleyişine ket vuramadığını gösteriyor.
  
  willima faulkner1948'te yayınladığı intruder in the dust (tozun içine giren) adlı romanında; görsel her güneyli 14 yaşındaki çocuğun savaşın dönüm noktası olan gettysburg'daki pickett hücumunun hemen öncesine 3 temmuz 1863 saat 2'ye gelmeden önceki anlara dönmek isteğinden bahseder. çünkü henüz hezimetle sonuçlanacak savaşın kaybedilme hücumu yaşanmamıştır.. ve bu hücumun yapılmama ihtimali vardır.. güneyli biri için üzerinden 80 yıl geçse bile hala savaş bitmemiştir. insanların içinde savaşı kazanma düşüncesi yaşamaktadır.. en azından bir güneyli olan faulkner'ın zihnindeki durum bu..
  
  3 temmuz'da gettysburg'da hezimet yaşanınca bir gün sonra 4 temmuz 1863'te vicksburg grant'ın kuşatmasına teslim oluyor. ve şehir kuzey kontrolüne geçiyor. vicksburg'da 1945'e kadar bir daha 4 temmuz bağımsızlık günü kutlanmıyor.