aldus manutius

• makul boyda kitaplar, italik harfler, noktalı virgül; manutius icadıdır..
  
  önceleri papirüs, sonra parşömen ve en son kağıt, üç aşağı beş yukarı standart ölçülere (papirüsün elde edildiği bitkinin lifleri, hayvan derisinin sınırlı boyutları gibi teknik kısıtlamalar var) sahip. bu standart boyu ikiye katladığımızda, ‘folio’ denen boyut (en büyük kitap, 30 cm x 45 cm gibi kabaca) ortaya çıkıyor. gutenberg’in bastığı ilk kitaplar hep bu boy. eğer ‘folio’yu da ikiye katlarsak, (tek parça papirüs ya da kağıttan 4 sayfa çıkıyor yani) bunun adı ‘quarto’ oluyor. neyse efendim, işte kitaplar uzun süre bu iki boyda, yani büyük — folio, küçük — ‘quarto’ olarak basılıyor.
  
  aldus manutius, kafayı hesaplı kitap yapmakla bozuyor. haksız da değil, o dönemlerde (1500’lerde) ortalama bir kitap, bir işçinin üç aylık maaşına eşit. (gutenberg öncesi 1 yıllık maaşına eşit) aldus, matbaası aldine press'i kuruyor. diyor ki “aslında bu kitapları yarı boyunda yapsam, hem kitaplar taşınabilir olsa, hem kağıttan tasarruf yapsam… sonra ‘quarto’ kitapların yarı boyundaki ‘octavo’ kitapları yapıyor. octavo, bugün kullandığımız endüstri standardı kitap boyutlarında. kindle ve ipad mini’yle de aynı boyda.
  
  bir de aldus’un bir tipograficisi var. tabi o zamanlarda tipografici değil punchcutter (harf kalıbı olan ‘punch’ları kesiyorlar) deniyor. beyefendinin adı francesco griffo. birlikte çok iş yapıyorlar. ama birkaç tanesi çok önemli.
  
  aldus ve griffo; kitaplarda az yer kaplayan, sade, süssüz, kolay okunur harfler elde etmek istiyorlar. gutenberg’in ve o dönemki birçok matbaacının aksine, gothic harfler (gutenberg’in gothic harf kullanmasın temel nedeni, dönemin el yazmalarını taklit etmeye çalışması) kullanmıyorlar. griffo, antik roma’dan etkilendiği harflerle “roman” harfleri oluşturuyor.
  
  griffo, aldus’a özel birçok yazıtıpı üretiyor. bunlardan biri de aldine. (aldine, aldus’un matbaasının adı) aldus, bastığı taşınabilir kitaplarda en çok bu yazıtıpını kullanıyor. temel nedeni, bir satıra daha fazla harf sıkıştırabilmesi ve okunaklı olması. aldine, bugün birçok fontun da sahip olduğu “italik” versiyonların babası, tamamı eğik yazıdan oluşturulmuş bir yazıtıpı. bu nedenle griffo ve aldus, italik yazının mucidi olarak tanınıyor. ve evet; italik, italya’ya gönderme.
  
  aldus, antik yunan ve roma kitaplarını ‘octava’ boyunda, ‘aldine’ yazıtipiyle basıyor. deli gibi satıyor. o dönemde korsanları çıkıyor, onun logosuyla kitap basıp satıyorlar.
  
  birkaç bilgi kırıntısı daha:
  
  • aldus, noktalı virgülü icad ediyor, virgülü de bugün kullandığımız haline getiriyor. önceleri virgülün adı “virgula suspensiva” ve işareti de şu: “ / ”. (türkçe virgül sözcüğü oradan mı geliyor bilmiyorum.)
  
  • aldus’un torunu (onun da adı aldus), dedesinin noktalama işaretleri üzerine olan çalışmalarını devam ettiriyor, dünyanın ilk noktalama işaretleri kitabını (orthographıae ratio) yapıyor, noktalama işaretlerinin standartlaşmasına büyük katkı sağlıyor.
  
  • aldus’un siparişiyle griffo tarafından üretilen harf kalıplarını temel alarak geliştirilen bazı fontlar şunlarmış: “bembo, poliphilus, garamond, aldus ve hermann zapf's palatino”.
  
  • konuyla çok ilgisi yok, ama aldus’un kayınpederi, (daha kayınpederi değilken) nicholas jenson’un matbaasını satın alıyor. (evet, o jenson fontundan —ve başka fontlardan— tanıdığımız jenson, gutenberg’in çırağı jenson.) böylece aldus'un evliliği, ıtalya'daki iki büyük matbaanın da evliliği oluyor.
  
  • ölümünden yüzyıllar sonra, seattle’da masaüstü yayıncılık üzerine programlar yapan bir şirket kuruluyor. şirket adı aldus, logosu aldus’un profili. aldus, aralarında pagemaker ve freehand’ın de bulunduğu (öngörü: freehandciler basar bu postu) programlar ve tıff formatını geliştiriyor. 1994’te adobe tarafından alınıyor.