hesabın var mı? giriş yap

  • hollandalıları bugün oldukları millet yapan birçok etmen var. bunlardan en önemlisi de 17.yy'da avrupa çapında tanınmaya başlanan güvenilir finans sistemleridir.

    kurdukları "voc", "wic" gibi şirketlerin hisselerini satmış, büyük finansörlerden krediler çekmiş, elde ettikleri gelirlerle gemiler inşa etmiş, bunlarla da güneydoğu asya'ya, kuzey amerika'ya seyahatler gerçekleştirmişlerdir. buralarda yer yer ticaret, yer yer de sömürgeci faaliyetlerde bulunmuşlar, yeni ticaret yolları geliştirmiş veya var olanları perçinlemişlerdir. bu sebeptendir ki rotterdam hala daha dünya'nın en önemli limanlarından ve aktarma merkezlerinden biridir. (hatta hollandalıların bu "aktarma merkezi olma" sıfat ve tecrübeleri, havacılık devrimleri gerçekleşip de havayolu yolcu taşımacılığı ortaya çıktığında kendilerini bu alanda da güvenilir kılmış, bugün schiphol havalimanı'nı dünya'nın en büyük aktarma merkezlerinden biri yapmıştır. yani çok büyük havalimanları yapmadan önce bu havalimanlarının neden yapıldığının altını uluslararası arenada iyi doldurmak gerekir. neyse efendim, konuya dönelim.)

    bu şirketlerden biri olan wic (dutch west indies company) atlantik'te yağmaladığı birçok yerden biri olan hudson nehri'ndeki ticaretini kolaylaştırmak için bir ada satın aldı ve buraya "new amsterdam" adında bir koloni kurdu. fakat bu bölgeden çıkar sağlamak isteyen ingilizler ve yerini yurdunu koruma telaşındaki kızılderililerle mücadele etmek zorunda kaldı. "wic" bu mücadeleler sırasında koloninin güvenliğini sağlamak için ingilizler ve kızılderililerle aralarına bir "duvar" inşa etti. eskiden o duvarın bulunduğu yerden, bugün dünyanın en ünlü caddelerinden biri geçer: wall street.*

    takvimler 1664'ü gösterdiğinde ise bölgedeki ingiliz ve flemenk delegeler, bugünün manhattan'ına tekabül eden new amsterdam'ı ingilizlerin alması; karşılığında da ingilizlerin bugünkü surinam'ı ve değerli spice adaları üstünde büyük bir kontrol kabiliyeti kazandıracak run adaları'nı hollandalılara terk etmeleri konusunda anlaştılar*. daha sonra ingilizler bu bölgenin adını new york olarak değiştirdi.

    anlattığımız şeyleri işe yarar bir kıvama sokalım; hollandalılar bundan sonra ne yaptılar?

    güneydoğu asya'dan, atlantik kıyılarından birçok bölgeyi sömürdüler; kurdukları şirketler silahlı kuruluşlardı, bunlarla birçok ölüme neden oldular; gittikleri yerlerde köprüler, demiryolu ağları, tren garları, limanlar, hastaneler, okullar inşa ettiler. en nihayetinde "kazandıkları" zenginliklerle ülkelerine dönüp hisse sahiplerine söz verdikleri ödemelerini yaptılar, kredi aldıkları kuruluşlara borçlarını zamanında ve eksiksiz ödediler. ayrıca bağımsız hukuk sistemleri, şahsi mülkiyeti güvence altına aldı, alacağını tahsil edemeyen yatırımcılar için hukuk organlarını devreye soktu. bu adımların her biri hollandalıların finansal sistemini güvenilir kıldı. bir hollandalıya borç veren bir avrupalı, parasının yanmayacağından emin olabildi, bu da her defasında parasını hollanda'ya yatırmasını sağladı. yatırımlar "bireyi ve bireysel mülkiyeti korumayı garantilemeyen diktatörlüklerden uzaklaşırken, hukukun üstünlüğünü el üstünde tutan topraklara kayıyordu."

    finansal sistemlere güven, bugün de bundan çok farklı değildir. bugün de parası olan bir insan parasını hukuk sistemine güvendiği ülkelere yatırır. hukuk sistemlerine güvenin tesisi ve rekabeti eşit kılan kurumlar, sağlam bir ekonominin yapıtaşlarıdır.

    kaynakça ve ileri okuma
    1 - harari, yuval noah, "hayvanlardan tanrılara: sapiens", kolektif kitap, 51. baskı, sf: 317-320
    2 - wikipedia.com.en/new-amsterdam

    edit: gallifreyfallsnomore'un katkılarıyla 2. madde eklendi.

  • kuzen antalyada polis asayişten trafiğe geçti. bu yeni geçtiği zamanlar yoğun bir işim var bu mesaj attı plakanı ver diye ben de niye diye sorgulamadan verdim. bu piç tut sen arabanın nesi var nesi yok diye bakmaya gir. arabanın da muayene yok aradı beni arabanın muayenesi yok diye eee dedim ceza yazmam lazım diyor. lan ben kayserideyim sen antalyadasın bu nasıl saçmalık daşşak mı geçiyon falan dedim ama yok sisteme düştü bir kere yazmam lazım dedi yazdı. sen esnaf adamsın her şeyin tam olur diye sorgulayım bir sistemi çözmeye çalışıyordum diyerek açıkladı bunu.

  • en azindan yakin gelecekte gercek olmayacagini dusundugum onerme.

    halen bilgisayar ile goru* alaninda doktora yapiyorum, elektrik-elektronik muhendisiyim. tum bu alan, 2012 yilindan bu yana, kamuoyu nezdinde yapay zeka adi altinda parlatilan derin ogrenme* adi verilen teknik tarafindan domine edilmis durumda, ben de yalnizca derin ogrenme calisiyorum. cikan neredeyse her yeni algoritma derin ogrenme tabanli ve derin ogrenme tabanli olmayan algoritmalardan cok daha iyi performans gosteriyor. once isterseniz "yapay zeka" olarak nitelendirilen metodun ne oldugundan kisaca bahsedeyim devaminda neden bunun tip doktorlugunun alternatifi olamayacagini dusundugumu aciklayacagim.

    derin ogrenme, lineer ve lineer-olmayan donusumlerin birbirini izledigi kompleks bir matematiksel fonksiyon. bu fonksiyona ait parametreler* var. bu parametreler, daha onceden insan eli ile isaretlenmis veriler kullanilarak "ogreniliyor". ornek uzerinden anlatayim: elimizde yuz adet hayvan olsun. bu hayvanlar ya kedi, ya da kopek olsun. her bir hayvanin boyunu, kilosunu ve yasini olcelim, olcerken de hangisinin kediye, hangisinin kopege ait oldugunu bir kenara not edelim. daha sonra, bir kompleks matematiksel fonksiyon uyduralim (tabii ki matematiksel olarak anlamli dizayn oruntuleri var). bu fonksiyona ait ayarlanabilir parametreler olsun. ıste "ogrenme" fazinda, biz bu fonksiyona bu boy-kilo-yas verisini gosterecegiz ve bu fonksiyon bize rastgele bir cikti verecek. daha sonra da, parametreleri ayarlayarak, istedigimiz ciktiyi vermesini saglayacagiz. diyelim ki, kopek icin 1, kedi icin 0 sayilarini cikti vermesini istiyoruz. gosterdigimiz ornekler ile, olmasi gereken ciktiyi bildigimiz icin matematiksel optimizasyon metotlarini kullanarak uygun parametreleri belirliyoruz. daha sonra, kediye mi kopege mi ait oldugunu bilmedigimiz bir boy-kilo-yas verisi geldiginde, elimizdeki fonksiyonu, ogrenilmis parametreler ile calistiyoruz ve algoritma bize bir cikti veriyor. bu cikti, 0.5'in altinda ise, bilinmeyen ornegin bir kediye, ustunde ise kopege ait olduguna isaret ediyor. ıste, yapay zeka olarak adlandirilan derin ogrenme bu sekilde calisiyor.

    simdi gelelim neden derin ogrenmenin tip doktorlugunu neden yok edemeyecegine. bunun sebeplerini su sekilde siralayabilirim:

    1) derin ogrenmenin verdigi kararlar aciklanamaz. bu kisim oldukca onemli. derin ogrenme, bazi tip ile ilgili gorevlerde gercekten iyi bir performans sergiliyor. kimi zaman, deneyimsiz doktorlardan daha basarili patolojik tani koyabilmekte. ancak, mevcut hali ile, verdigi bir karari neden verdigi bilgisine ulasilamiyor. bir insana soruldugunda, burada bir ben* var ve ben bu benin seklinin yuvarlak olmamasindan ve icinde ton degisimleri olmasindan dolayi bunu supheli goruyorum aciklamasini alabilirsiniz. bir derin ogrenme algoritmasi ise size sadece suphelilik olasiligi gibi bir sayi verecektir. ıste bu yuzden halen, dunyanin ileri gelen saglik kuruluslari, derin ogrenme algoritmalarinin direkt olarak tibbi cihazlarda kullanimasina karsi cikiyor. tip temkinli yaklasilmasi gereken bir alan. yapilmasi muhtemel hatalarin bile neden yapildigina dair aciklama getirmenin onemli oldugu bir alan. daha aciklanabilir sonuclar alinana degin, derin ogrenme muhtemelen size tani koymayacak.

    2) suclanabilirlik. diyelim ki hastaneye gittiniz ve radyolojik muayene neticesinde riskli bir kitle tespit edildi. derhal biyopsi alindi ve patoloji laboratuvarina gonderildi. makroskopik incelemeden sonra patolog bu biyopsiyi mikroskopta incelenecek sekilde hazirladi ve boyadi. devaminda dunyanin en iyisi olan bir derin ogrenme algoritmasi mikroskopik fotograflari inceledi ve bu kitlenin iyi huylu olduguna karar verdi. diyelim ki, yanildi ve siz oldunuz. bu durumda kimi suclayacagiz? biyopsiyi hazirlayan doktoru mu, algoritmayi hazirlayan muhendisi mi, yoksa ogrenme icin kullanilan veri setini olusturan kisileri mi? cevap bunlarin hicbirisi, cunku bu sorunun bir cevabi yok. benzer bir durum surucusuz araba icin de gecerli. bu arac hatali bir karar verip, aslinda onlenebilecek bir kazayi yaptiginda, aracin icindeki yolcuyu suclayamazsiniz. bu hukuki cikmaz onemlidir ve derin ogrenme tabanli algoritmalarin gundelik hayatimiza girisini onemli olcude yavaslatmaktadir.

    3) derin ogrenme insanin isaretledigi veriden ogrenir. ınsanin isaretledigi veri hangi bilgiyi isaret ediyorsa, derin ogrenme onu ogrenir, dogru veya yanlis olmasi fark etmez. ornegin bir radyologun kolayca yakalayabilecegi bir kist, ogrenme datasinda yanlis isaretlenmis ise, derin ogrenme bu yanlisi ogrenebilir. ogrenmeyebilir de. aciklayamiyoruz (bkz: madde 1). ayrica, insanin isaretledigi veriden ogrenen bir algoritmanin, insandan daha basarili sonuc vermesi beklenmez. verse bile bunu tespit edemeyiz, cunku test icin kullanacagimiz veriler de bir insan tarafindan isaretlenmis olacak.

    4) derin ogrenme tibba dair bir takim rutin isleri devralabilir, ama bu tip doktorlugunu bitirecegi manasina gelmez. belki istihdam edilmesi gereken doktor sayisi bir miktar azalabilir, ancak her tip ana bilim dalinda arastirma yapacak, ya da hic olmazsa derin ogrenme icin kullanilacak verileri isaretleyecek insanlara ihtiyac olacak.

    5) genelleme yetenegi. halen en iyi algoritmalarin dahi genelleme yetenegi sinirli. ornegin, diyelim ki, bir hastanede calisan radyoloji uzmani bir doktor, kendi hastanesindeki y marka mr cihazinin goruntuleri ile calisiyor. ancak bu doktor baska bir hastanedeki z marka mr cihazinin sonuclarini da, bu markaya ait sonuclara daha once bakmamis olsa dahi anlayabilir ve performansinda ciddi dusus olmadan dogru taniyi koyabilir. aynisini bir derin ogrenme algoritmasi icin soylemek oldukca zor. dunyadaki tum mr cihazlarinin goruntulerini ogretseniz dahi, halen en guclu algoritmalar bile, veri seti spesifik ogretilmis versiyonlarindan kotu calisiyor.

    tum bu etkenler degerlendirilince, yakin gelecekte derin ogrenmenin doktorlugu yok edecegini dusunmuyorum, ki verdigim ornekler ozellikle yok olacagi dusunulen tip alt dallarina ait. eger illa bir doktor grubu issiz kalacaksa bu, teknolojiye ayak uyduramayan, onunla calismayi kaldiramayan grup olacak. cunku derin ogrenmenin avantajlarini kullanmayi bilen bir hekime kiyasla cok daha dusuk verimlilik saglayabilecekler.

  • iş için bi şehirdeyim. ertesi gün saat 15'te toplantı var. otelde gece kendi kendime "öğlene kadar yatarım, sonra kalkar giderim" dedim. uyandığımda saat sabahın 6 sıydı. dön dön uyuyamadım. çıktım dışarıya. şehir merkezinde yürümeye başladım. yürü yürü vakit geçmez. saat 9'a doğru sinemanın önünden geçiyorum. "bi film izleyeyim bari vakit geçer" dedim. köstebek filmi girmiş o ara gösterime. sinema 10'da açılıyormuş, bekledim açılsın diye. açıldı, gişeye yanaştım "köstebek'e bir tane bilet" dedim. "filmi oynatmamız için en az 3 bilet satılmalı" dediler. lan manyak 3 bilet al otur izle filmi işte.

    ben ne yaptım? sinemanın önünden geçenleri çevirdim "çok güzel film buyrun beraber izleyelim" diye. 2 kişi buldum oturduk izledik filmi.

  • sek ürünleri alarak devam ediyorlar. o günden beri bir tane bile pınar ürünü almadım. isterse kar oranı tavan yapsın, isterse benden başka herkes kullanıyor, alıyor olsun, isterse dünyanın en ucuz ve en güvenilir markası olsun ben almayacağım.

    kafanız basmıyor galiba bir şeylere. şirket batsın, pınar yok olsun gibi bir amacım da yok. pınar firması bir tercih koydu ortaya. ben de bireysel olarak bir tercih koydum. benim gibi davranan veya davranmayan bir çok insan var. pınar yanında olanlarla mutlu biz de hayatımızda pınar olmadan mutluyuz.

  • ekşi sözlük'ün, "sizi çok sevmiyoruz. sandığınız kadar umrumuzda da değilsiniz. dün var olan ve yarın da olacak olan biziz neticede. siz en iyisi günü yaşayın." diyen yüzü. moderatörler arasında böyle bir görev dağılımı mı vardır, kendisi mi isteklidir hep merak etmişimdir. sözlüğü sözlük yapan yazarların her fırsatta ne kadar değersiz, bir ayağı çukurda gereksiz canlılar olduklarını kendisinden duymayı yadırgamıyorum artık.