ubıhça

• (bkz: ubıhlar)
• ölü bir dil.ubihca bilen son kişi (tevfik esenç) türkiyede yaşayan bir ubih'tı.hakkında "son sesler" adlı belgesel çekildi.ölene kadar ubihca için çalıştı.fransa sorbounne üniversitesinde bu dille ilgili dersler verdi.sadece iki tane sesli harf bulunur.dünyada; dogadaki seslerin en yakın taklit edildiği dil olarak bilinir.
• türkiye'de çerkes olarak anılan ırklardan biri de ubıhlardır. ubıhça da haliyle ubıhların ana dilidir.
  
  karadeniz kıyılarında binlerce yıl önce doğmuş, insanlık tarihinin en eski dillerinden biridir. bu dil sadece eski sovyetler birliği'nin yazları oturulan yüksek yerleşim alanı soçi bölgesinde konuşulurdu.
  
  bükümlü diller ailesindendir; yani sözcüklerin her küçük parçası bir anlam taşır. sessiz harfler açısından dünyanın en zengin dilidir. 80 sessiz harf ve 2 sesli harften oluşan ubıhçayı dil bilimci george dumezil, doğadaki seslerin en yakın taklit edildiği dil olarak tanımlar. bu dilde aşağı yukarı 3000 civarında da sözcük vardır, bu sayı yazılı belgesi bulunmayan bir dil için fazla sayılabilir.
  
  georges charachidze ve george dumezilbirlikte bir ubıhça sözlük yazmış ve ubıhçayı ölmekten kurtarmıştır. bugün tevfik esenç'in ölümüyle ubıhça konuşan kalmamıştır ama ubıhça dumezil ve charachidze sayesinde artık yazılı bir dildir.
  
  ayrıca dumezil tevfik esenç'i bulduğunda esenç'in köyünde isimleri geçmese de en genci 60 yaşlarında, ubıhça konuşan 10 kişi daha vardır.
• manyas'ın hacı osmanlar köyünde hâlâ yaşayan kafkasya kökenli lisan. muhtar tevfik esenç ve fransız dil bilimci dumezil, 30 yıl süren bir çalışma neticesinde "ubıhça'nın fiilleri" isimli eseri miras bıraktılar. dumezil, ubıhça dahil 40 lisanı anadili gibi konuşabilmekteydi. 82 sessiz, 3 sesli toplam 85 harf bulunan ubıhçanın fonem bakımından dünyanın en zengin ve en zor dili olduğu söylenmektedir. tevfik esenç, vefat etmeden önce, ubıhçayı dünyaca ünlü kafkasolog georges charachidzé'e de öğretmiş. norveçli dil bilimci hans voght da esenç yardımıyla bir sözlük hazırlamış. ayrıca doksanlı yılların başında boğaziçi üniversitesi'nde hocalık yapan dil bilimci sumru özsoy'un da bu dili tevfik esenç'ten öğrendiği söylenmektedir.
• her iki entry'de bir sesli sayısının bir arttığı bir dildir kendisi..
• ubihcadaki 80 sessiz harfin günlük kullanımda 3 farklı uzantı kazanması ise bu dilin niye bu kadar tezcanlı olduğuna ışık tutuyor bir yerde;
  
  örn: (k) -> hk -> xk -> ^*x... böylece en asgari; 80 x 3 = 240 opsiyonel sessiz harf.
  
  sonuç; dilimi kullanamıyorum ^*
• ubıhça öğrenmesi oldukça zor olan bir dildir, dili son konuşan manyas hacıosman'lı tevfik esenç, dilinin devamlılığını sağlamak için inanılmaz bir çaba sarfetmiştir. dünyanın farklı yerlerinden dil profesörleriyle iletişime geçmiş, ubıhçadan bir kelimeyi daha dünyaya bırakmak için elinden geleni yapmıştır. tevfik esenç dil profesörü dumezil ile yaklaşık 30 yıl çalışmıştır, hazırlamış oldukları ubıhça-fransızca sözlük fransa'nın sorbourne üniversitesindedir. bunun dışında norveçli hans voght ile ubıh dili üzerine çalışmaları olmuştur. tevfik esenç yaşamının son yıllarında kafkasolog georges charachidze ile çalışmıştır. tüm çabalarına rağmen tevfik esenç'in ölümüyle dil tarihe karışmıştır. an itibariyle dünyada ubıhçayı en iyi konuşan insan tevfik esenç'in oğlu rahmi esenç'tir.ubıhça ile ilgili son sesler isimli belgesel mutlaka izlenmesi gereken bir yapıttır.
  
  bir kaç ubıhça sözcük örneği vermek gerekirse,
  
  sıb-baba
  lelevuike-gel buraya
  vupes-otur
  apkheduk-kız
  sıpkheduk-benim kızım
  khoa-oğlan
  bzi-su
  lakhhoşa-büyük beyaz tavşan(manyas'ın hacıosman köyünün ubıhça adıdır)
  süvenje-denizin ötesindeki şehir(istanbul'un ubıhça adıdır)
• bugün herhangi bir çerkes derneğinde adigece, kabardeyce ya da abhazca rahatlıkla öğrenilebilirken, öğrenebilmek için sorbonne üniversitesi'ne gitmeniz gereken ve orada muhtemelen sayfalarına bile dokunamayacağınız bir sözlüğün içinde hapsolmuş olan bir dildir. bu dilde yakılmış bir ağıt ya da bir şarkı dinleyebilmeyi çok isterdim.. imkansız gibi gözükse de bir gün öğrenmesi çok keyifli olacak olan güzel dil.. ata dilim..
  
  (bkz: ubihlar)
  
  düzeltme: sevgili kaybolan palya sayesinde bir hayali gerçekleştirme şansına sahip oldum, ata dilimde bir şarkı dinledim, son sesleri duydum, kendisine buradan bir kez daha çok teşekkür ederim.
• 30'a yakın dil konuşabilen fransız georges dumezil, avusturyalı andreas tietze gibi çağlar üstü filologların da belirttiği gibi, yeryüzünde öğrenilmesi en zor dildir. yok efem çince dünyanın en zor diliymiş, bıttırıymış zıttırıymış gibi dilden dile, kıtadan kıtaya yayılan şehir efsanemsi hurafelere aldanmamak gerekiyormuş.
  
  tevfik esenç kayıtları dinlenince niye bu kadar zor olduğu anlaşılabiliyor. epi topu 1 yahut 1,5 sesli harfe sahip bir alfabesi olan dilden kolay olması beklenemezdi zaten.
  
  rivayet odur ki;
  türkçe'yi türk'ten bile daha temiz konuşabilen, kafkas, slav ve bilumum mitolojik dilleri yalayıp yutmuş, yirminci yüzyılın en kabiliyetli filoloğu, ubıhça sözlük çalışmalarına soyunan georges dumezil bile üstün dil ve fonetik yeteneğine rağmen ubıhça'yı bi ucundan kavrayamamış. orada doğup büyümek gerektiği kanaatine varıp üzülmüş.
• henüz yok olan bo dili için saygı duruşunda akla gelen başka bir yok olmuş dildir ubıhça.
  
  1992'de son temsilcilerinin de ölümüyle artık konuşanı kalmayan bir kafkaysa dili; üzerine ismet arasan'nın yaptığı bir belgesel olmasaydı gelecek kuşaklar artık ondan haberli olmayacaktı. her yıl dünyadan yüzlerce dil yok oluyor.
  
  anadolu coğrafyası da dil yönünden zengindir. dillerin yok olmaması için hem bilim adamlarının hem de sorunun farkında olan dil tutkunlarının özenli davranması gerekir. 1992 yılında uıbıhça konuşan son kişinin anadolu'da ölmesiyle, kafkasya kökenli bu dil yeryüzünden silindi. halk desteği ve akademik destek için öncelikle çokkültürlülük fikrinin coğrafyamızda kabul görmesi gerek.
  
  yok olması için elimizden geleni yaptığımız ama şimdi yazıya aktarılan güçlü sözlü edebiyatı ve onu konuşmakta direnen milyonlarca kişinin sayesinde ayakta kalmış, elinden tutmamız ve korumamız gereken kardeş bir dil için: (bkz: kürtçe)
  
  yok olan başka bir dil örneği için: (bkz: eyak dili)
  yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalan dil örneği için: (bkz: zoque)