tasım

• daha türkçe si "tasım". gerçekliği mutlak öngörülen iki varsayımdan yola çıkarak yeni bir gerçeklik elde etme fiili. özellikle teorik fizik ve matematik teorilerinde atıp tutmayı meşrulaştıran bilimsel bir kavramdır.
• iki (veya daha fazla) öncül ve bir sonuçtan oluşan önermeler bütünü.... (bkz: aristoteles)
  benzerleri: (bkz: antilogia), (bkz: argument)
• aristoteles, tasımı, kendisinden hareket edilen öncüllerin bilgisel değerine göre dörde ayırır:
  1- tanıtlayıcı tasım: dayandığı öncüller hem ilk, hem de doğrudur.
  2- diyalektik tasım: itibar edilir kaynaklara dayanan öncüller ve bu öncüllerden yapılan çıkarım.
  3- tartışmacı tasım: dayandığı öncüller, kanı^* olmadığı halde,kanıymış gibi görünen tasımdır.
  4- yanıltıcı tasım: dayandığı öncüller ne doğru, ne ilk ne de kanıdır.
  
  ilk iki tür tasım, doğru, diğer ikisi yanlış akıl yürütme araçları olarak kabul edilir.
• (tasım) felsefede kullanılır, kıyas da denebilir.
• kıyas olarak da bilinen, mantıkta, iki öncül ve bir sonuçtan oluşan tümdengelimli geçerli kanıtlama: " her insan ölümlüdür; hiçbir tanrı ölümlü değildir; o halde hiçbir insan tanrı değildir."
• (bkz: örtük tasım)
• retorik'in, friedrich solmsen'in yazdığı önsözünü okuyarak vardığım çıkarıma göre:
  
  aristoteles’in bulduğu ve retorik sanatını bir anlamda daha anlaşılabilir, analiz edilebilir kılan bir olgu.
  
  işleyişi şöyle:
  
  üç adet öğe var. büyük önerme, küçük önerme ve sonuç. şöyle ki;
  
  ''retorik’i okuyanlar retorik sanatı hakkında fikir edinirler.'' = büyük önerme,
  
  ''ali retorik’i okuyor.''= küçük önerme,
  
  ''ali retorik sanatı hakkında fikir ediniyor.''= ise sonuç.
  
  bu sistemle yapılan konuşmada; amaca uygun, soylu ve adaletli görünme kaygıları da güdüldüğü vakit konuşma etkileyici olabiliyor, diyor solmsen.
• olguları kanıtla bir araya getirme anlamına gelen kavramdır. tasım kavramını ortaya çıkaran aristoteles, retorik adlı eserinde, retoriksel kanıt ile tasım arasındaki koşutluğun üzerinde durur.
• (bkz: tas)
  (bkz: benim tasım)
• büyük önerme, küçük önerme ve vargıdan kurulu üç önermeli kanıt. aristoteles, tasım'ı vargının, öncülerin konuşundan zorunlu olarak çıktığı fikrine göre tanımlamıştır. tasımın, terimler arasındaki içerme (tazammun) ilişkilerine dayanan dolayı bir akıl yürütme olduğunu bu tanıma eklemek gerekir. (mesela "insan", "ölümlü"yü ve "sokrates", "insan"ı içeriyorsa, sokrates'in "ölümlüyü" içerdiği vargısına ulaşmak gerekir) tasım, üç terime dayanılarak kurulur. büyük terim (vargının yüklemi), küçük terim (vargının konusu), orta terim (iki terim arasında ilişki kuran unsur). demek ki tasım üç önermeden meydana gelir. büyük önerme (büyük ve orta terim), küçük önerme (küçük ve orta terim) ve vargı (küçük ve büyük terim). vargı, terimlerin mantıksal ilişkilerinden, şu çift ilkeye göre ortaya çıkar. tümel için geçerli olay şey, türler ve kişiler için de geçerlidir. tümel için geçerli olmayan şey, türlere ve kişilere, doğru ve haklı olarak uygulanamaz.
  
  orta terimin öncüllerdeki yerine bağlı olarak ortaya çıkan tasım tiplerine tasımın şekilleri denir. önermelerin, niteliksel ve niceliksel mahiyetlerine göre veliren tasım biçimlerine ise kip adı verilir. skolastik mantıkçılar, ikinci, üçüncü ve dördüncü şekildeki tasımlarda hangi kiplerin doğru vargıya iletebileceğini, bu şekildeki tasımların kiplerini, birinci şekildeki tasımın doğrudan doğruya ispatlanan kiplerine dönüştürerek ispatlarlardı. bu kipleri belitmek için, önermelerin mahiyetini gösteren ünlü harflerden kurulu kelimeler meydana getiriyordu. bu kelimelerin ilk harfi olan ünsüz ise, önermeyi birinci şekildeki tasımın hangi kipine döndürmek gerektğini gösteriyordu. öbür ünsüzler, gerekli mantık işlemlerini gösteriyordu.
  
  mesela, cesare, ikinci şekilde büyük önerme (e) ve vargı (e), tümel olumsuz, küçük önerme (a), tümel olumlu celarent kipi'ne dnüştürülür ve bu da, büyük önermenin doğrudan doğruya evrilmesi yoluyla gerçekleştirilir. tasımın yalnız başına kullanılışı, bilimsel akıl yürütmede, önemli bir yer tutar.