sebük tegin

• tahmini 943 yılında doğmuş, pendname'ye göre türkler'in barshan boyundan olan kumandan.
  
  böri tegin'in tahtan indirilmesi ile o dönemki beyler tarafından gazne hükümdarı olarak seçilmiştir. görevi kabul ederken "eğer çare yoksa şu şartla görevi alırım; sizlerden her kim bana muhalefette bulunur veya isyan eder, benim vereceğim hükümde ihmal gösterirse hepiniz benim ile bir olunuz ve onu öldürünüz." dediği rivayet olunur.
  
  997 yılında belh yakınlarındaki bir köyde hayata gözlerini yummuştur.
• bağımsız bir gazne devletinin temellerini atan gazne sultanı.
  
  bilge tegin'in 975'te ölmesi üzerine tahta böri tegin geçmiştir ancak böri tegin halkla ters düşünce tahttan indirilmiş ve yerine aslında bir köle olan sebük tegin seçilmiştir. gazne topraklarını genişletmiş ve müslümanlığın yayılmasını kolaylaştırmıştır. bir sefer sırasında hastalanıp 997 yılında ölmüştür. vasiyeti üzerine yerine oğlu gazneli ismail geçmiştir. ancak büyük oğlu gazneli mahmut bu duruma karşı çıkmış ve iki kardeş arasında savaş patlak vermiştir. savaşın kazananı gazneli mahmut olmuştur ve onun hükümdarlığında gazne devleti bağımsızlığına kavuşmuştur.
• gazneli mahmut'un babası, gazneliler devleti'nin beşinci hükümdarıdır.
  
  959 yılında alp tegin tarafından köle olarak satın alınmıştır. alp tegin'in himayesi altında samaniler sarayında hızla yükselmiştir. alp tegin'in kızıyla evlenmiştir. onun ölümünden sonra ebu ishak ibrahim dönemi ve sonrasında ülkedeki en etkin kişi olmuştur. 977 yılında da böri tegin tahttan indirilince, gazne tahtına çıkmayı başarmıştır.
  
  978 senesinde büst şehrine sefer düzenleyip, ele geçirmiştir. daha sonra toharistan, zemindaver, kuzdar bölgelerini de hakimiyeti altına almayı başarmıştır.
  
  980'li yıllarda sebük tigin, hindistan'la meşgul olmuştur. o bölgedeki hint racalarını ve hinduşahiler hanedanının hakimiyetini kırmayı başarmıştır. ülkesinin sınırlarını doğu afganistan'a kadar genişletmiştir.
  
  sebük tegin saltanatında devlet sözde de olsa samaniler devleti'ne tabi durumdaydı. sebük tegin döneminde gazneliler yükselişe geçmeye başladığı gibi, samaniler de çökmeye başlamıştır. 994 senesinde samaniler'de hükümdar ii. nuh'a karşı iki güçlü komutan ebu ali simcuri ve faik birleşmiş, tahtı ele geçirmeye kalkışmıştır. buna karşılık ii. nuh, sebük tegin'den yardım istemiştir. sebük tegin ve oğlu gazneli mahmut hemen harekete geçmiş, herat'ta isyancı komutanları mağlup etmiştir. isyancılar büveyhoğulları'na sığınmıştır.
  
  bu olaydan sonra ii. nuh, sebük tegin'e ''nasıreddin ve'd-dünya'' lakabı vermiş, ayrıca belh, toharistan, bamyan, gur ve garcistan'ın yönetimini vermiştir. gazneli mahmut'a da ''seyfü'd-devle'' lakabı vermiş ve horasan ordu komutanı görevi vermiştir. 995 senesinde tus şehri yakınlarında sebük tegin, ebu ali sumcuri ile tekrar savaşıp, onu mağlup etmiştir.
  
  995 yılı itibariyle samaniler devleti'nde ii. nuh sadece ismen hükümdardır. devleti sebük tegin ve ailesi idare etmektedir; belh civarında sebük tegin, horasan'da oğlu gazneli mahmut, herat'ta da kardeşi buğracuk bulunmaktadır. devlet içindeki tayin ve azilleri kendisi yapabiliyordu. hatta samaniler devleti adına karahanlılar'la bir antlaşma bile yapmıştır.
  
  997 senesinde hayatını kaybetmiştir. geride 4 oğul bırakmıştır. ayrıca oğullarına iyi bir hükümdar olmaları için bir pendname yazmıştır. ölümünden sonra alp tegin'in kızından olma oğlu gazneli ismail tahta geçtiyse de fazla tutunamayıp tahta meşhur gazneli mahmut çıkmıştır.
  
  kaynaklar
  + hakkı dursun yıldız - doğuştan günümüze büyük islam tarihi - cilt: 7 - çağ yayınları - 1989.
  + erdoğan merçil - gazneliler devleti tarihi - türk tarih kurumu basımevi - ankara - 1989.