pietizm

• johann wolfgang von goethe, hermann hesse gibi yazarları etkilemiş olan; özellikle almanya'da güçlü olan protestanlık kökenli din akımı.
  
  şöyle bir giriş yapalım. efendim bildiğimiz üzere çoğu insan hayatta bir amacının bulunduğuna inanır ya da amacı doğrultusunda yaşaması gerektiğine. örneğin inançlı bir protestan olan birey için yaşamın amacı zengin olmak değil; zengin olmak için çok çalışması gerektiği ve bu sayede kötü alışkanlıklardan da uzak duracağını düşünmesidir. pietizm kelimesi latince kökenli bir sözcük, orijinali latin dilinde pius; yani görev bilinci.
  
  http://en.wiktionary.org/wiki/pietas
  
  otuz yıl savaşları'nın getirdiği süreç çatırdamakta olan hıristiyan dünyasında mezhep fark etmeksizin insanları sofuluk aramaya yönlendirdi. misalen katolik olmasına rağmen fransızların protestanlar yanında savaşa girmesi dönem avrupa'sında teolojik olarak bir çıkış noktası arayan halka siyasi emellerin dini çıkarlardan kimi zaman daha üstün olduğunu gösterdi. savaşların ardından geçen süreç zarfında aydınlanma çağı'nın da etkisiyle beraber dini inançlar toplum nezdinde zayıflamaya başladıkça çeşitli mezheplerin oluşumu da ona göre şekillendi, tıpkı pietizm gibi ya da pietizmin esinlendiği ve etkilendiği püritenizm gibi.
  
  calvinist görüşten esinlenen püritenizm ingiltere'de güç kazanırken ve hatta bir dönem siyasi erki de ele geçirmişken^*, lutherci görüşten esinlenen pietizm püritenizm'in aksine daha kişiye yönelik bir akımdı. püritenizm daha çok doktrine sahip "ne yapmalı?" sorusuna cevap ararken pietizm ise "nasıl olmalı?" sorusuna yoğunlaşmıştı. bu duruma ek olarak şunu da belirtelim, pietizmin etkin olduğu almanya, isviçre, hollanda coğrafyalarında o dönem katolik-reforme edilmiş ve protestan kiliseler iç içe bulunurlarken, püritenizm ingiltere'de etkindi; bir bakıma daha izole bir coğrafyada. almanya, isviçre, hollanda vs gibi ülkelerde yaygınlaşmaya başlamış olan luthercilik kendini katolik ve reforme edilmiş kiliselerden soyutlar iken pietistler luthercilerden, reforme edilmiş kilise yanlılarından ve katolik kilisesinden etkilendiler, belki de bu sebepten ötürü ruha yöneldiler.
  
  püritenlerin açığa çıkması aslında protestan reformların istedikleri etkiyi bırakmamasından da kaynaklanan bir durumdu, kalvinist kökenliydi. püritenlerin amaçları kiliseyi daha da reforme etmek idi. piyetisler ise ruhen kurtuluş arayan insanlardı, onlar göre saflığa ulaşmak için kilisenin reforme edilmesi ya da edilmemesi çok önemli bir nokta değil; bireyin gönülden inanması ve bu sayede saflığa ulaşması idi. tıpkı alman romantilerine karşı ingiliz deneycileri gibi.