nomic

• peter suber tarafından 1982 yılında yaratılmış oyun. oyun, kendi kurallarının oyuncular tarafından değiştirilerek sürdürülmesine dayanmaktadır. standart bir kurallar seti ile başlayan oyunda her bir oyuncu sırasıyla bir değişiklik önerisi getirecek, bu öneri oylanacak ve kabul edilirse kural değişmiş olacaktır. (bkz: daha gider bu).
• başlangıç kural seti tarafımdan türkçeye çevrilmiştir. oynamak isteyen kişiler tarafından serbestçe kullanılabilir.
  
  i. değişmez kurallar
  
  101. bütün oyuncular her zaman an itibariyle yürürlükte bulunan kurallara, yürürlükte bulundukları şekilde itaat etmekle yükümlüdürler. başlangıç seti’ndeki kurallar bir oyun başladığı anda yürürlükte sayılır. başlangıç seti 101-116 sayılı (değişmez) kurallar ile 201-216 sayılı (değişken) kurallardan oluşur.
  
  102. başlangıç itibariyle 100’lü numaralara sahip kurallar değişmez, 200’lü numaralara sahip kurallar ile değişken kurallardır. sonradan kabul edilen veya dönüştürülen (yani, değişmez statüsünden değişken statüsüne indirilen veya değişken statüsünden değişmez statüsüne çıkarılan) kurallar, numarasına bakılmaksızın değişmez veya değişken kurallar olabilir, ve başlangıç seti’ndeki kurallar numarasına bakılmaksızın dönüştürülebilir.
  
  103. kural değişikliği, aşağıdaki hallerden ibarettir:
  (1) değişken bir kuralın kabulü, ilgası veya böyle bir kuralda değişiklik yapılması;
  (2) değişken bir kuralda yapılan bir değişikliğin kabulü, ilgası veya değiştirilmesi;
  (3) değişken bir kuralın değişmez kurala veya değişmez bir kuralın değişken kurala dönüştürülmesi.
  (not: bu kural, en azından başlangıç itibariyle, bütün yeni kuralların değişken olacağını ifade eder; değişmez kurallar, değişmez statüsünde oldukları sürece, değiştirilemez ve ilga edilemezler; herhangi bir statüdeki her kural dönüştürülebilir, hiçbir kuralın değiştirilmesi mutlak surette imkansız değildir).
  
  104. usulüne uygun olarak önerilen bütün kural değişiklikleri oylanır. önerge ancak ve ancak gereken sayıda oy aldığı takdirde kabul edilmiş olacaktır.
  
  105. her oyuncunun oy kullanma hakkı vardır. oy kullanma hakkına sahip bulunan herkesin kural değişikliklerine ilişkin her oylamaya katılması şarttır.
  
  106. kural değişikliklerine ilişkin bütün önergeler, oylanmadan önce yazılı olarak sunulur. kabul edildikleri takdirde, oylamanın yapıldığı halleri ile oyunu yönlendirirler.
  
  107. hiçbir kural değişikliği, açıkça bu kurala aykırı bir hüküm içerse dahi, kabul edildiği oylamanın yapıldığı andan geriye etkili olarak yürürlükte sayılamaz. hiçbir kural değişikliği geçmişe şamil olamaz.
  
  108. her kural değişikliği önergesi bir referans numarası ile numaralandırılır. bu numaralar 301 ile başlar ve usulüne uygun olarak sunulan sonraki her kural değişikliği önergesi, kabul edilip edilmediğine bakılmaksızın, bunu izleyen bir sonraki tam sayı ile numaralandırılır.
  bir kural ilga edilir ve yeniden yürürlüğe konur ise, onu yeniden yürürlüğe koyan önergenin numarasını alır. bir kural değiştirilir veya dönüştürülür ise, onu değiştiren veya dönüştüren önergenin numarasını alır. bir değişiklik değiştirilir veya ilga edilir ise, bu değişikliğin dahil olduğu kuralın tamamı, değişikliği değiştiren veya ilga eden önergenin numarasını alır.
  
  109. değişmez kuralları değişken kural haline getiren dönüştürme önergeleri, ancak oy hakkı sahibi olan kimselerin oybirliği ile kabul edilebilir. dönüştürme hükmü zımni olamaz, ancak önergede açıkça ifade edilmiş ise geçerli olur.
  
  110. değişmez bir kural ile değişken kural arasında uyuşmazlık söz konusu olduğunda, değişmez kural uygulanır ve değişken kural yok hükmünde kabul edilir. bu kural bağlamında, değişmez bir kuralın dönüştürülmesine ilişkin önerge, uyuşmazlık olarak kabul edilmez.
  
  111. bir kural değişikliği önergesinin muğlak, çok anlamlı, çelişkili veya oyuna zarar veren nitelikte olduğu, ya da gerçekte iki farklı kural değişikliğinden oluşan bileşik bir önerge olduğu, veya herhangi bir farklılık getirmeyen bir değişiklikten ibaret olduğu yahut bunlar dışında bir nedenle tartışmalı bir niteliğe sahip olduğu durumlarda, diğer oyuncuların oylamaya geçilmeden önce değişiklikler önermeleri veya önergeye karşıt düşüncelerini öne sürmeleri mümkündür. tartışma için mantıklı bir zaman ayrılmalıdır. önergeyi sunan, üzerinde oylanmasını istediği son şeklini sunar ve yargıca başvurulduğu durumlar dışında, tartışmanın sona erip oylamaya geçileceği ana da bizzat karar verir.
  
  112. kazanmayı ifade eden nihai amaç, n puan kazanmaktan başka bir amaca tahvil edilemez. n sayısının büyüklüğü ve puan kazanma yöntemleri değiştirilebilir ve oyunun devam etmesinin imkansız olduğu durumlarda belirli bir kişinin kazanmış sayılacağına ilişkin kurallar kabul edilebileceği gibi, (bunlar değişken kural statüsünde oldukları sürece) değiştirilebilir ve ilga edilebilir.
  
  113. her oyuncunun, oyuna devam etmek veya oyun içi bir yaptırım ile karşılaşmak dışında oyundan çekilme hakkı sabittir. yaptırıma uğrayacak oyuncu nezdinde oyunu kaybetmekten daha kötü hiçbir yaptırıma karar verilemez.
  
  114. her zaman en azından bir adet değişken kuralın bulunması zorunludur. kural değişikliklerinin kabulü hiçbir zaman imkansız kılınamaz.
  
  115. kural değişikliklerine izin veren veya bunların uygulama usulünü belirleyen kuralların değiştirilmesi de diğer kural değişiklikleri gibi mümkündür. kendi yetkelerini değiştiren veya ilga eden kural değişiklikleri dahi mümkündür. hiçbir kural değişikliği veya hamle türü, salt bir kuralın kendisini referans alması veya kendi uygulamasına ilişkin olması nedeniyle yasak sayılamaz.
  
  116. bir kural tarafından yasaklanmış veya düzenlenmiş olmayan her şey izin verilmiş veya düzenlenmemiş sayılır; bunun tek istisnası kuralların değiştirilmesidir ki, buna izin verilen haller, bir kural veya kurallar setinin kural değişikliğine açıkça veya zımnen izin verdiği durumlarla sınırlıdır.
  
  ii. değişken kurallar
  
  201. oyun sırası saat yönünde ilerler, her bir oyuncu kendi sırasında hamlesini bütünüyle gerçekleştirir. sıralar atlanamaz ve pas geçilemez, aynı zamanda bir hamlenin bir bölümü dahi ihmal edilemez. her oyuncu oyuna sıfır puan ile başlar.
  posta ve bilgisayar aracılığı ile oynanan oyunlarda oyuncular soyadlarının alfabetik sırasına göre hamlelerini gerçekleştirirler.
  
  202. her hamle, aşağıdaki sırayla gerçekleşecek iki bölümden oluşur: (1) bir kural değişikliğinin önerilmesi ve oylanması, ve (2) bir zar atılarak gelen sayı kadar puanın skora eklenmesi.
  posta ve bilgisayar aracılığı ile oynanan oyunlarda oyuncunun skoruna eklenecek puan, değişikliğin referans numarasından 291 çıkarılmak suretiyle elde edilen sayının, öneri lehindeki oyların bütün oylara oranı ile çarpılması ve bulunan kesrin bir sonraki tam sayıya yuvarlanması suretiyle hesaplanır. (bu durumda ilk oyuncu için 0-10 arasında bir puan elde edilecek ve üst limit her elde bir puan yükselecektir; daha popüler önergeler daha yüksek puanla ödüllendirilmiş olacaktır).
  
  203. bir kural değişikliği ancak ve ancak oy hakkı sahiplerinin oybirliği ile kabul edilmiş sayılır. eğer bu kural ikinci tur hamlelerin sonuna gelindiğinde değiştirilmemiş ise, o andan itibaren kendiliğinden basit çoğunluk yeterli olacak şekilde değiştirilmiş sayılacaktır.
  
  204. kural değişikliklerinin oybirliği bulunmadan kabul edilebildiği durumlarda, kabul edilen değişikliklere ret oyu veren oyuncuların her biri 10’ar puan alacaktır.
  
  205. kabul edilen bir kural değişikliği, oylama sona erdiği anda yürürlüğe girmiş sayılacaktır.
  
  206. bir kural değişikliği önergesi reddedilirse, önergeyi sunan oyuncu 10 puan kaybedecektir.
  
  207. her oyuncunun her zaman tam olarak bir oy hakkı bulunur.
  
  208. 100 (pozitif) puana ulaşan oyuncu, kazanmış sayılır.
  posta ve bilgisayar aracılığı ile oynanan oyunlarda, 200 (pozitif) puana ulaşan oyuncu kazanmış sayılır.
  
  209. hiçbir durumda 25’ten fazla değişken kural bulunamaz.
  
  210. oyuncular takım arkadaşı olmadıkları sürece, ilerideki kural değişiklikleri konusunda birbirlerine danışamaz ve komplo kuramazlar.
  bu kuralın birinci fıkrası, posta ve bilgisayar aracılığı ile oynanan oyunlarda geçerli değildir.
  
  211. iki veya daha fazla değişken kural yahut iki veya daha fazla değişmez kural arasında uyuşmazlık çıktığı durumlarda, daha düşük referans numarasına sahip olan kural öncelikle uygulanır.
  bir kural, başka bir kuralın (veya kural türünün) uygulanmasına istisna getirdiği veya bir kurala (veya kural türüne) göre öncelikle uygulanacağı konusunda açık bir hüküm içermekte ise, bu gibi hükümler önceliğin saptanmasında numara yöntemine üstün gelecektir.
  iki veya daha fazla kural birbirini istisna eden veya kendilerine öncelik tanıyan hükümler içermekteyse, numara yöntemi yeniden üstünlük kurar.
  
  212. oyuncular bir hamlenin meşruluğu ya da bir kuralın yorumu veya uygulanması konusunda anlaşmazlığa düşerlerse, hamlesini sürdürmekte olan oyuncudan önce gelen oyuncu, yargıç rolünü üstlenerek konuyu karara bağlar. bu kural bağlamında anlaşmazlıklar herhangi bir oyuncunun talebi ile ortaya atılabilir. bu talebe, “yargıya başvurmak” denir.
  yargıya başvurulduğunda, bir sonraki oyuncu, hamlesine oyuncuların salt çoğunluğunun onayı olmadan başlayamaz.
  yargıcın verdiği karar, bir sonraki hamle başlamadan önce, diğer oyuncuların oybirliği ile iptal edilebilir. bir yargıcın kararı iptal edildiğinde, yargıç rolünü üstlenen oyuncudan önce gelen oyuncu konuya ilişkin karar verecek yeni yargıç olur. ancak hiç kimse, kendi hamlesinin sırasında veya bir takım arkadaşının sırasında yargıç olamaz.
  bir yargıç, kararı iptal edilmediği sürece ve bir sonraki hamlenin başladığı ana kadar, kendi yargı yetkisi ve meşruiyeti de dahil olmak üzere, oyundan kaynaklanan bütün anlaşmazlık konularında karar vermeye yetkilidir.
  yeni yargıçlar, kendilerinden önceki yargıçların kararları ile bağlı değildirler. fakat her bir yargıç, ancak o anda oyuncuların uyuşmazlığa düştükleri ve devamı sırasında yargıya başvurulan hamlenin bitirilmesini önleyen konularda karar verme yetkisine sahiptir. yargıçların kararları, o anda yürürlükte bulunan kurallara uygun olmalıdır; fakat kurallarda boşluk veya çelişki bulunduğu veya kuralların muğlak olduğu durumlarda yargıç diğer ilkeleri uygulamadan önce oyun teamülleri ve oyunun ruhu çerçevesinde değerlendirmede bulunacaktır.
  
  213. kuralların değiştirilmesi sonucunda oyunun devamının mümkün görülmediği veya bir hamlenin meşruiyetine kesin surette karar verilemediği durumlarda ya da bir yargıcın iptal edilmemiş bir kararına göre bir hamle bütün mantık kuralları çerçevesinde hem meşru hem de gayrimeşru addedilebilecek durumda ise, hamlesini tamamlayamayan ilk oyuncu kazanmış sayılır.
  bu kural, kazananın belirlenmesine ilişkin diğer bütün kurallara göre öncelikle uygulanır.