mehmet altay köymen

• büyük selçuklu imparatorluğu tarihi ile ilgili çalışmalarıyla tanınan tarihçi. 1916 yılında doğmuş, dtcf tarih bölümünü bitirmiştir. fuad köprülü ile doktora çalışmasını tamamlayan köymen'in doktora konusu kirman selçukluları tarihidir. çok iyi derecede almanca, ingilizce, fransızca, arapça ve farsça bilen köymen, tarih camiasındaki ününü büyük selçuklu araştırmalarına borçludur. çok kısa süre yayımlanan selçuklu araştırmaları dergisinde yer alan araştırmaları, daha sonra büyük selçuklu imparatorluğu tarihi adlı kitapta toplanmıştır. nizamülmülk'ün siyasetname adlı eserini türkçe'ye kazandırmıştır. selçuklulardaki beslenme alışkanlıklarından giyim kuşam kültürüne kadar pek çok sosyal konuyu araştırıp yayımlayan köymen, 1993 yılında vefat etmiştir.
• en buyuk eseri olan buyuk selcuklu imparatorlugu tarihinin tum ciltlerini yazamadan vefat eden selcuklu tarihcisi. bu muhtesem eserin nadir bulunan birinci basimini geri getirmeyen arkadasima hala sovuyorum. yatacak yerin yok oglum.
• türk tarihinin selçuklular devri konusundaki en büyük otoritelerinden biri.
  
  türk tarihçiliğinde selçuklular konusuna çalışan birkaç tarihçi vardır. bu konuda ilk akla gelen isimler prof. dr. faruk sümer, prof. dr. ibrahim kafesoğlu, ord. prof. mükrimin halil yinanç'tır. bu ilim adamlarının dışında prof. dr. mehmet altay köymen ile birlikte prof. dr. osman turan vardır ki; bunlar tarih çalışmalarının neredeyse tamamını selçuklu devrine vakfetmişlerdir. prof. dr. mehmet altay köymen'in önemli bir çalışması da neşrî tarihi diye de bilinen kitab-ı cihannüma ile ilgilidir. osmanlıların kuruluş devriyle ilgili önemli bir kaynak olan bu eser, faik reşit unat dışında mehmet altay köymen hoca tarafından da günümüz türkçe'sine kazandırılmıştır. merhum tarihçinin üç binden fazla kitaptan oluşan devasa kütüphanesinin önemli bir kısmı da ailesinin isteğiyle kayseri erciyes üniversitesi kadir has merkez kütüphanesi'ne bağışlanmıştır.
• "dil ve târih'e asistan olarak ilk girdiğim zaman maaşlarımızı fakültenin muhasebesinde çalışan bir görevliden, elden alırdık. daha sonra 1970'lerde kızılay'da bir banka şûbesinden almaya başladık. bir gün maaşımı almak için bankanın veznesi önünde kuyruğa girmiş bekliyorum. birkaç kişi önümde dönemin ünlü ve kudretli profesörlerinden, târih bölümü öğretim üyelerinden mehmet altay köymen var. sıra ona geldi. gişede oturan kız, çekinin ödenmesi için kendisinin kim olduğunu sormak gafletinde bulundu. hoca bir öfkelendi, celâllendi, inanamazsınız. bu kendini bilmez çocuk kendisini nasıl tanımazdı? ister inanın, ister inanmayın aynen bu nedenle zavallı kızı bir azarladı, bir azarladı. zavallı kız -ve tabiî biz- ağzımızı açamadık. adamın nöbetinin dinmesini bekledik."
  
  ahmet arslan - bir ömür düşünmek (s. 242)
• selçuklu tarihi'nin akademik düzeyde sistematik olarak kurgulanmasına büyük katkılar sunan en önemli isimlerden biridir.
  
  13 mayıs 1916’da ankara haymana’nın deveci köyünde doğdu. babası çanakkale şehitlerinden ali rızâ efendi, annesi seyide hanım’dır. ilkokulu haymana’da okudu. ardından girdiği (1929) gazi eğitim enstitüsü ilköğretmen okulu kapatılınca öğrenimini adana öğretmen okulu’nda sürdürdü. istanbul haydarpaşa öğretmen okulu’ndan mezun oldu (1935). haymana’nın çalış köyünde kısa bir süre öğretmenlik yaptı. ankara üniversitesi dil ve tarih-coğrafya fakültesi’ni 1940 yılında bitirdi. mehmet fuat köprülü’nün yanında hazırladığı, muhammed b. ibrâhim’in târî?-i selcû?ıyân-ı kirmân adlı eseri üzerindeki çalışmasıyla doktor unvanını aldı (1943). bir yıl gazi eğitim enstitüsü’nde tarih öğretmenliği yaptıktan sonra dil ve tarih-coğrafya fakültesi ortaçağ tarihi kürsüsü’ne asistan tayin edildi (1944). 1948’de doçent oldu. almanya, fransa ve iki yıla yakın bir süre kaldığı ingiltere’de meslekî çalışma ve incelemelerde bulundu. 1958’de profesörlüğe yükseltildi. 1960’ta almanya’da freiburg üniversitesi orientalisches seminar’da araştırmacı profesör olarak çalıştı. iran (1965), ingiltere (1966), suriye (1969), iran ve pakistan’da (1970-1971) bilimsel araştırmalar yaptı; hamburg üniversitesi’nde islâm ve türk tarihi, türk dili dersleri okuttu (1975-1976). dil ve tarih-coğrafya fakültesi genel türk tarihi kürsüsü (1970-1982) ve tarih bölümü (1982-1984) başkanlıklarında bulundu. emekli olduktan sonra 1987 başına kadar dil ve tarih-coğrafya fakültesi’nde, bir süre de gazi üniversitesi gazi eğitim fakültesi’nde sözleşmeli olarak ders okuttu. uzun yıllar ankara üniversitesi’nin değişik fakültelerinde inkılâp tarihi, erzurum atatürk üniversitesi edebiyat fakültesi tarih bölümü’nde selçuklu ve ortaçağ türk-islâm tarihi, genel türk tarihi dersleri verdi. yerli ve yabancı pek çok bilimsel kurum ve kuruluşun üyeliklerine seçildi. türk ansiklopedisi’nde tarih müşavirliği, türk tarih kurumu’nda genel türk tarihi bilim ve araştırma kolu başkanlığı ve üyeliği, selçuklu tarihi ve medeniyeti enstitüsü’nde genel sekreterlik, başbakanlık kültür müsteşarlığı ve kültür bakanlığı’nda kültür eserleri kurulu başkan yardımcılığı, 1000 temel eser kurulu başkanlığı gibi idarî ve akademik görevlerde bulundu. 9 aralık 1993’te ankara’da vefat eden köymen cebeci asri mezarlığı’nda toprağa verildi.
  
  arapça, farsça, ingilizce, fransızca ve almanca bilen, bibliyografik bilgisi çok geniş, metodu sağlam bir tarihçi olan köymen, büyük selçuklu devleti’nin oluşturduğu ortaçağ türk-islâm tarihi ve medeniyeti sahasında ciddi, orijinal araştırmalar yapmış, selçuklu tarihini sistemleştirip ilim dünyasına değerli eserler kazandırmıştır.
  
  eserleri. 1. büyük selçuklu imparatorluğu tarihi. üç cilt olan eserin ı. cildi “kuruluş devri” alt başlığını taşımakta olup selçuklular’ın tarih sahnesine çıkışından büyük selçuklu devleti’nin kuruluş devri sonuna kadar gelen dönemi ihtiva eder (ankara 1979, 1989). “ikinci imparatorluk devri” başlıklı ıı. ciltte sultan sencer ve zamanı, imparatorluğun yapısı, hukukî durumu, vasallık-metbûluk, halife-sultan ilişkileri gibi konular arapça ve farsça kaynaklarla belgelere dayanılarak ortaya konulmuştur (ankara 1954, 1984). “alp arslan ve zamanı” alt başlığını taşıyan ııı. cilt önce aynı ad altında müstakil eser olarak iki cilt halinde yayımlanmış (ankara 1971, 1983), daha sonraki basımında birleştirilerek büyük selçuklu imparatorluğu tarihi’nin son cildini oluşturmuştur (ankara 1992). bu bölümde alparslan devri siyasî tarihi, alparslan zamanındaki selçuklu saray, hükümet ve askerî teşkilâtıyla toplum hayatı ve kültür kurumları ele alınmıştır.
  
  2. selçuklu devri türk tarihi (ankara 1963, 1989). eserde selçuklu devleti’nin tarihi genel çizgileriyle ve derli toplu olarak ele alınmıştır.
  
  3. tuğrul bey ve zamanı (ankara 1976, 1984).
  
  köymen’in büyük selçuklu imparatorluğu çerçevesi içinde melik sancar ve zamanı adlı doçentlik teziyle alaaddin keykubâd ve zamanı, türk tarihinde araştırma metodu ve selçuklu tarihinin meseleleri adlı çalışmaları henüz basılmamıştır.
  
  ayrıca çeşitli dergilerde ve islâm ansiklopedisi’nde yayımlanmış çok sayıda makalesi bulunan köymen (bunların bir listesi için bk. tamçelik, xxxv/411 [1997], s. 389-393), mehmed neşrî’nin kitâb-ı cihannümâ’sı ile (faik reşit unat ile birlikte; ı-ıı, ankara 1949-1957, 1983-1984, 1987) nizâmülmülk’ün siyasetnâme’sini (farsça metin, ankara 1976) neşre hazırlamış ve ikinci eseri türkçe’ye çevirmiştir (ankara 1982, 1990). aynı eser metni ve tercümesiyle birlikte ayrıca yayımlanmıştır (ankara 1999).
  
  kaynak
  
  dedikodu dipnotu
  mizacı sert, egosu yüksek bir hoca olarak bilinir. tarihçiler arasındaki dedikodularda hazin bir hikayesi vardır. ne kadar doğrudur bilemiyorum ama ben duyduğum zaman inanmak istememiş ve üzülmüştüm. rivayete göre köymen hoca, asistanlarını yetiştirirken sert mizacının tezahürü olarak hocalık nüfuzunu epey baskıcı ve caydırıcı biçimde kullanmış. emekli olmasına yakın, asistanları doçentlik seviyesine yükselmiş. mehmet altay köymen yaş haddinden emekli olduğu gün, fakültedeki odası asistanları tarafından boşaltılmış. kitapları ve eşyaları kapsının önüne yığılarak, odanın kapı kilidi değiştirilmiş. eğer böyle bir talihsizlik yaşandıysa, gerçekten basma kalıp kelimelerle ifade edilebilemeyecek kadar büyük bir üzüntü kaynağıdır.