katvan savaşı

• büyük selçuklu devletinin son savaşı. büyük selçukluların moğol karahitaylılarla yaptığı , devleti kat one kat one (günden güne) yıkılma sürecine sokan savaş.
• 1141 yılında büyük selçuklu devleti ile karahıtaylar arasında yapılan muharebe. takriben 50 yıl sonra yaşanacak moğol fırtınasının işaret fişeği denilebilir. taht kavgaları ve bâtınî faaliyetleri neticesinde dağılma noktasına gelen selçuklu devleti'ni toparlayan, 30 yıldır yenilgi yüzü görmemiş sultan sencer, bu savaşta büyük bir bozguna uğrar. hem ordusu büyük zarar görür hem de ülkedeki farklı unsurlar isyana başlar. bunlardan biri olan gurlular üzerine sonradan büyük bir sefer düzenler ve onları itaat altına alır. fakat oğuzlar'ın isyanını bastıramaz ve onlara esir düşer. kısacası selçuklular'ın yıkılışına zemin hazırlayan bir muharebedir.
  
  tarihçi hammer'in kitabında savaş öncesi yaşanan diplomatik bir krize yer verilir. moğol asıllı karahıtaylar'a gönderilen selçuklu elçisi, sultandan getirdiği mektubu okur. mektup geleneksel olarak devleti ve orduyu yücelten ifadeler içerir. örneğin "saç telini okla vurabilen askerlerimiz vardır" gibi. karahıtay hükümdarı bunu duyunca köpürür, derhal emir verir. selçuklu elçi heyetindekilerin sakalları tek tek yolunur. daha sonra yolunan bu sakallar adamların bir avucuna verilir, öbür avuçlarına da birer iğne bırakılır. karahıtay hükümdarı, "saçtan ok geçirebildiğinizi söylüyordunuz, madem öyle sakaldan iğne geçirin. hem diğerine göre daha kolay" der. eh, bu olanlardan sonra katvan'da yapılacak savaş kaçınılmazdır.
  
  not: 3 yıl önce suyun oteki hali tarafından verilen bir ukteymiş.
• 1141 senesinde büyük selçuk imparatorluğu ile karahıtaylılar arasında gerçekleşen savaştır.
  
  büyük selçuklu sultanına tabi olan karahanlı hükümdarı mahmut han, karahıtaylılarla giriştiği bir savaşta mağlup olmuştu. karahanlılar'ın yaşadığı bu mağlubiyet maveraünnehir bölgesinde bir kaos doğurmuştu. bu kaos ortamından faydalanmak isteyen karluklar, bağlı oldukları karahanlılar'a karşı bir isyan başlattı. bu isyanla tek başına mücadele edemeyeceğini anlayan mahmut han, sultan sencer'in desteğini istedi. buna karşılık karluklar da karahıtaylılar'dan yardım istedi.
  
  sultan sencer bu yardım çağrısından sonra büyük bir ordu toplayarak harekete geçti. nihayetinde 9 eylül 1141'de büyük selçuklu ordusu ile karahıtaylılar semerkant yakınlarındaki katvan bozkırında karşı karşıya geldi. selçuklular bu savaşta ağır bir yenilgi aldı. sultan sencer savaş meydanından kaçarak canını kurtardıysa da eşi ve bazı önemli emirleri esir düştü.
  
  savaşın neticesinde, sultan sencer tüm otoritesini yitirdi. büyük selçuk imparatorluğu yıkılış sürecine girdi. selçuklu ülkesindeki bu kaosu fırsat bilen harzemşahlar ve gurlular selçuklu topraklarına saldırılar düzenlemeye başladı. bir süre sonra sencer kuvvetini toplayıp, harzemşahlarla gurlular üzerinde hakimiyet sağlamayı başardı. fakat 1153'teki oğuz isyanı hem kendisinin hem de devletinin sonunu getirdi.
• büyük selçuk imparatorluğu'nun, sonucunda yenilip yıkılma sürecine gireceği, karahitaylarla yaptığı savaş.