karşıgün

• akşamları gökyüzünde güneş'in tam zıt yönünde görülen oval biçimli zayıf ışıldama.
• ilk defa 1854 yılında danimarkalı gökbilimci theodor brorsen tarafından tanımlanan astronomik kavram. ingilizcede counterglow, almanca gegenschein olarak geçer. türkçe kaynaklarda bitişik şekilde "karşıgün" diye yazılagelmiş. güneş battıktan sonra tam ters tarafta doğu ufkunda meydana gelen hafif parıltılar şeklinde tarif edilebilir. ben hiç göremedim çünkü ışık kirliği bir çok ülkede karşıgün ışımasını tesbit etmeyi imkansız hale koymuş. ayrıca ayın hangi evrede olursa olsun ufukta bulunmaması gerekiyor.
  
  güneş sisteminde gezegenler arası madde olarak bilinen partiküller mevcut. 1-2 mikron çapındaki bu yapıların daha çok kuyruklu yıldızların kuyruğundan arta kalan tozlar, asteroidlerden kopan parçacıklar ve göktaşlarından saçılan kalıntılardan meydana geldiği bulunmuş. gezegenler arası madde daha çok dünyanın yörüngesinin geçtiği alanda bir disk biçiminde toplanmış bulunuyor. toz halinde olsalar da bu parçacıklar sistemin bir üyesidir ve sistemle beraber hareket ederler. bu tozlar güneş ışınlarını yansıtma özelliğine sahiptir. dünyadan bakan bir gözlemci uygun şartlar altında bu yansımayı bir parıltı şeklinde görebilir. karşıgün ışıması doğu ufkunda 15 ila 25 dereceler arasında ve 1 ila 10 dolunay çapı genişliğinde olabilir. burada uzay tozlarının yoğunluğu ve gözlem bölgesinin konumu gibi diğer faktörler devreye giriyor.
  
  http://apod.nasa.gov/apod/ap061226.html
• zodyak ışığının ters yöndeki kardeşi. türkiye'den gözlemlemenin epey zor olduğunu tahmi ediyorum, çünkü mutlak karanlık gökyüzü gerekiyor gözlemleyebilmek için. ilginç bir bilgi de vereyim ki, bu fenomene dair tarihteki en eski yazılı kaynak kuran-ı kerim'dir. müminleri sahte gün doğumuna karşı uyarırken "sahte gündoğumu" olarak bahsedilir. ayrıca muhtemelen burçlara konu olan takım yıldızlarının seçilmelerinin sebebi de bu ışıktır. esasen güneş sistemindeki tozlardan yansıyan ışıklarla meydana gelir. gezegenlerin hareket ettikleri eksende görünür.
  
  ilkbaharın başlarında zodyak ışığı batıda, gegenschein doğuda görülebiliyor. sonbahardaysa yer değiştiriyorlar. türkiye'de 22 mag/arcsec karanlık bulabilmek mümkün. ısparta melikler yaylası, marmara'da bulgaristan sınırı, doğuda sivas-erzincan arası, güneyde kayseri-kahramanmaraş-adana arası, kuzeyde kastamonu-bafra arası bazı bölgelerde bu karanlık derecesini bulabilmek mümkün. ama sorun şu ki, bu bölgelerde karanlık overhead yani tam tepede geçerlidir. ufukta yine de yapay ışık kirliliği kaynakları denk gelebiliyor. ki asıl sorun da burada yatıyor.
  
  zodyak ışığı için batıda, gegenschein için doğuda ufukta ışık kirliliği olmaması gerekiyor. ideal karanlık gökyüzü için gözlem yapacağınız yönde 80 km civarı hiç ışık olmamalı, ama bu ideali yakalayabilmek zaten türkiye'de mümkün değil. bunun için yeterince yakın diyerek bu limiti 25 km'ye düşürebiliriz. 25 km'den daha yakın ışık kaynaklarının gökyüzünde yarattığı ışık hüzmeleri sadece birkaç derece olsa dahi ufkun üzerinde görünebilir. açıkcası bu yaklaşım zodyak ışığı veya gegenschein için yeterli mi bilmiyorum, mantıken görünebilir olmalı, ışık kaynaklarının büyük şehirler değil de ufak köyler kasabalar olduğunu varsayarsak. ışık kaynakları güçlüyse 40-50 km, büyükşehirlerse 80 km'ye kadar yolu var.
  
  zodyak ışığı gündoğumundan önce doğuda, günbatımından sonra batıda görebiliyor. kuzey yarımkürede doğuda gözlemlenmesi eylül-ekim, batıda gözlemlenmesi şubat-mart aylarında mümkün. gegenschein ise zodyak ışığının tam zıttında, daha sönük ve ufkun daha yükseğinde bulunuyor.
  
  bu sene iş sebebiyle gözlem fırsatım pek olmayacak, en azından şubat-mart'ta, ama seneye bu dönenlerde sırf bunun gözlemi için zaman ayırmayı planlıyorum. zamanla bu entryi editler haklarında bir şeyler yazmaya çalışırım, fırsat bursam tabi.