iran yeni dalgası

• iranian new wave:
  
  > 1960'ların ortalarında jeld-e maar (serpent's skin) ve khesht va ayeneh (brick and mirror) gibi filmlerle başlayan, ilk ciddi tanınırlığını ise 1969 yapımı dariush mehrjui'nin gaav (the cow) filmi ile yakalayan sinema hareketidir.
  
  > yeni dalga hareketi özünde, gerçek hayattan giderek kopan ve toplumu doğru yansıtamayan ana akım popüler sinemaya karşı bir harekettir. bilindiği gibi çıkışı fransa'da gerçekleşir. bu harekete, sinemanın bir sanat olarak hollywood'a karşı giriştiği ilk ciddi mücadele diyebiliriz.
  
  > peki yeni dalga kıpırdanışının fransa'nın ardından kendisini en ciddi gösterdiği yer neden iran olmuştur?
  
  şüphesiz bunun pek çok nedeni vardır. iran'ın geçirdiği siyasi dalgalanmalar ve ortaya çıkardığı entelektüel hareketler bu atmosferi oluşturan en önemli etmenlerdir. örneğin; 1953 darbesinden sonra iran sanatında giderek hakim olan romantik hava ve ardından gelen 1960'larda çağdaş iran edebiyatının zirveyi görüşü. ülkenin edebiyat ve şiir mirasının diğer sanat alanlarına etkisi. (bkz: ömer hayyam). böylesine büyük bir entelektüel birikime sahip olan iran'ın, henüz yeni ve taze bir sanat olan sinemada ilk ciddi tarzını oluşturma denemesinin, tüm sinema dünyasını etkilemesi aslında beklenen bir sonuç olmalıydı. iran toplumunun hayat normlarını ve sanat zevkini beyaz perdeye yansıtmayan popüler sinemaya bir tepki olarak, iran artık kendi sinema dilini oluşturmaya başlamıştı bile.
  
  > iran yeni dalgasının bir ebeveyni fransız yeni dalgası ise diğeri de şüphesiz italyan yeni gerçekçiliğidir. neo realismo'nun gerçeği gösterme zorunluluğunun belki de en gerekli olduğu zamanlarda, baskıcı yönetimlerin gölgesi altında, sinema sanatçılarının bu akımdan etkilenmemeleri zaten şaşırtıcı olurdu.
  
  > iran yeni dalgası'nın etkilendiği sinema akımlarına değindikten sonra devam edelim. iran devletinin uyguladığı ağır sansürlerin etkisiyle 1970 sonlarında hareketin birinci dalgası son bulmuştur.
  
  > fakat devrim sonrası kısa bir sessizlikten sonra iran yeni dalgası ikinci kuşağı ile tekrar ve daha güçlü bir şekilde piyasaya çıkmıştır. 80'lerin sonundan itibaren artık dünyada da tanınırlığını giderek artan ve sesini duyuran bir sinema hareketi artık karşımızdadır. devrim sonrası 2. jenerasyon iran yeni dalgasına, artık yeni iran sineması (new iranian cinema) denmeye başlanılır.
  
  > peki iran yeni dalga yönetmenlerinin, filmlerinde kullandıkları karakteristik özellikler nelerdir?
  
  gerçekçilik ve gerçekçiliğin sinemada kullanmayı tercih ettiği fakir sınıfın hayatlarına odaklanmaları. bu fakir kesim iran yeni dalgasında genellikle kırsal kesimde yaşayanlardır.
  
  pek tabii şiirsel ve alegorik bir anlatı dili.
  
  siyasi ve felsefi içeriklerin oldukça yenilikçi yöntemlerle seyirciye aktarılması. tabii bunda en büyük etken özellikle devrim sonrası yönetimin koyduğu düzenlemeler ve yasaklamalardır. yönetmenlerin bu baskılardan kaçmak için kullandıkları metotlar hakikaten dahiyanedir. bu noktada cafer penahi'nin taxi filminden bahsedebiliriz mesela.
  
  baş rollerde çocuklara sıklıkla yer verirler. bu da keza baskıcı yönetimin "sinemada yetişkin birey kullanımına ilişkin" hazırladığı düzenlemelere hem bir cevap hem de bunların yasaklarından bir kaçış olarak sayılabilir.
  
  belgesel tarzında anlatımı severler.
  
  > ortaya çıkışından bu güne özellikle yeni iran sineması, doğu ülkelerinin sinemadaki en başarılı hareketlerinden biridir. günümüzde özellikle asghar farhadi'nin başı çektiği iran yeni dalgasının şu andaki kuşağı ki bunlara artık 3. kuşak denmesi muhtemeldir, bu hareketin etkisinin hala devam ettiğinin güzel bir göstergesidir. (bkz: a seperation)
  
  harekete örnek filmler:
  
  birinci dalga
  
  gaav (darius mehrjui, 1969)
  ragbar (bahram beizai, 1972)
  yek etefagh sadeh (sohrab shahid saless, 1973)
  tabiate bijan (sohrab shahid saless, 1974)
  
  ikinci ve üçüncü dalga
  
  hane-i dost kocast (abbas kiarostami, 1987)
  ta'm e guilass (abbas kiarostami, 1997)
  bacheha-ye aseman (majid majidi, 1997)
  rang-e khoda (majid majidi, 1999)
  takhté siah (samira makhmalbaf, 2000)
  zemani-yi bera-yı mesti esbha (bahman ghobadi, 2000)
  safar e ghandehar (mohsen makhmalbaf, 2001)
  jodaeiye nader az simin (asghar farhadi, 2011)
  forushande (asghar farhadi, 2016)
  
  kaynaklarımız:
  rym
  wikipedia
  
  bunlara da bakınız ama:
  commedia all'italiana
  exploitation films
• üç parçaya ayrılabilir.
  
  1. dalga
  yaygın bilinen 1979 yılında gerçekleşen islam devriminden sonra başladığıdır. fakat dalga ilk örneğini 1960lar vermeye başlar. nouvelle vague ve neo realismo'nun dünyayı kasıp kavurduğu dönemlerde, iranlı enteller de olaylardan etkilenip daha toplumcu ve siyasi dayanaklı yeni bir takım filmler çekmeye başlar, daha şairane, felsefi ve güncel bazı konuları anlatır ve ilginç şekilde toplumda da büyük bir karşılık görür.
  1953 yılında musaddık'ın devrilip pehlevi'lerin tekrar başa geçtiği batı kökenli askeri darbe ^{* *} gerçekleştikten sonra sanatçılar gazı kökler. özellikle ülkedeki gergin siyasi iklimin de gazıyla sanata epey değer verilir. kökenlere dönülmüş, pers edebiyatı, müziği ve destanlarına sarılmış sinemacılar baya baya ilham verici eserlere imza atarlar. işte ilk dalga bu.
  
  2. dalga
  1979'da kameralarımızı tahran'a çevirdiğimizde, şahları da vururlar diye çıkış yapan islamcı grup egemen olur. iran'da bir islam devrimi hasıl olur. bunun etkisi ile ilk dalgada rahat rahat konuşan sinemacılar ve entelektüeller aniden suspus olur. iran enteline humeyni şoku. sinemacılar sansür tokadı ile tanışır ve eli ayağı dolaşır. ve 1. dalga tam bu noktada sona erer.
  kısa bir sessizliğin ardından, ince memed şekli bir grup yönetmen mekana sert bir giriş yapar. bu cesur adamlar sansüre ve baskıcı rejime rağmen tekrar film yapmaya devam ederler. üstelik konulu. konuyu biliyorsunuz zaten. bu çocuklar şu an çoğunlukla 'yeni dalga' dendiğinde akla gelen adamlardır, yani abbas kiyarüstemi, majid majidi, amir naderi, cafer penahi gibileri. bu kişilerden bazıları iran sınırları içinde yaşamaya ve üretmeye devam ederken bazıları yurtdışına çıkıp film yapmaya devam ettiler. daha sonraları bu döneme 2. dalga adı verilecekti. işte ikinci dalga bu.
  
  3. dalga
  yeni milenyum ile beraber, bayrağı bir önceki kuşaktan alan genç yönetmenler hala toplumcu gerçekçi ve siyasi göndermeler içeren kritik ve olaylı filmler çekmeye devam ederler. dramından, komedisine, animasyonundan, korkusuna bütün çeşit filmlerine bir şekilde mesajını işleyen bu incelikli haytalara, dalganın 3. temsilcileri dediler. asghar farhadi, bahman ghobadi, hossein shahabi, marjane satrapi ve adını unuttuğum nice isimler bu konuda kaşeyi ellerinde taşımaya devam ediyor ve hala sinsi gibi, kurnaz gibi, muhtaç gibi mükemmele yakın filmler yapmaya devam ediyorlar. işte üçüncü dalga da bu.
  
  2020'lerde dünyada çok saygın bir noktada bulunan iran tarzının olayı budur.
  henüz devam eden ve yaşayan bir organizma olduğu için şimdiden söylüyorum 4. dalga yakın meşaleleri yakın.