haber bosch process

• fritz haber ve karl bosch tarafindan geli$tirilen havadaki hidrojen ve nitrojen kullanilarak amonyak uretme prosesi.
• bu uygulamada amonyak, bir demir katalizatör ortaminda 200 bar basincta ve 500°c'de üretilir.
• ingilizce olan bu linkte process'in dünya nüfus artışına olan etkilerinden bahsediliyor. grafiksel olarakda nüfus artışını göstermiş.
  http://www.idsia.ch/~juergen/haberbosch.html
  
  (bkz: gübre)
  (bkz: thomas robert malthus)
• bazı filmlerde, kitaplarda (oyunlarda daha çok oluyor galiba bu, fallout aklıma geliyor hemen) bir cengaver dünyayı kurtarır, ama dünya felaketle yüzyüze gelmemiş olduğu için kimse dünyanın bir felaketten kıl payı kurtarıldığını dahi bilmez. bizim talihsiz cengaver de köhne bir bardaki eski bir taburede oturmuş, gelen geçenden kendisine bir içki ısmarlaması için dilenen, dünyayı kurtardığıyla ilgili hikayeler anlatan hafif kaçık ama zararsız, yaşlı bir ayyaşa dönüşmüştür.
  
  işte, haber bosch process de, "dünya üzerinde şu anda yaşamakta olan bütün insanların mevcudiyetini borçlu oldukları halde, ezici bir çoğunluğunun adını bile duymadıkları biricik kimyasal prosedürün adı nedir?" sorusunun cevabı, "olmasaydı olmazdık" şiarına konu olması sırıtmayacak olan tek insan buluşudur.
  
  nedir peki haber process? çok kısaca özetlersek, havadaki serbest azotun (hani ilkokulda "bitkiler havadaki serbest azotu kullanamaz, ayrıştırıcı bakterilere ihtiyaç duyarlar" gibi bir kalıp vardı, hatırlayınız) oldukça kolay ve enerji-etkin bir yöntemle amonyağa çevrilmesine imkan veren yöntemdir. bu yöntemle yapay gübre üretimi olanaklı hale gelmiş, dünyanın tarımsal üretimi 30'ların ortasından sonraki 15-20 yıl içerisinde üç katına çıkmıştır, (şu anda ise o başlangıçtaki değerin yaklaşık dört katı olduğu söyleniyor.) elbette, haber process'den önce de inorganik azotu organik azota çevirmenin yolları biliniyordu, ancak hiç biri endüstriyel üretimi (tonlarca, milyonlarca tonlarca yani) mümkün hale getirecek kadar verimli değildi. 1918'de haber prosedürü keşfettiği için, 1931'de de bosch kitlesel üretimi için gerekli olan üretim şemasını geliştirdiği için nobel aldı.
  
  şimdi dünya'da haber process'ini kullanarak üretilen senelik amonyak miktarı 450 milyon ton, üretilen doğalgazın %5'i, toplam enerjinin ise yaklaşık %2'si bu işlem için kullanılıyor.
  
  20. yy'ın başında 1.5 milyar olan nüfusuyla bile dünya üretim kapasitesinin sınırına yaklaşmış ve açlıkla yüzyüze bir vaziyetteyken, felaketin kıyısında olan dünyanın yiyecek üretiminin önündeki engel böylelikle aşılmış ve yöntem 20. yy'ın nüfus patlamasına sponsorluk etmiştir. öyle ki, günümüzde yaşayan bütün insanların vücudunda bulunan nitrojenin %80'i haber process ile elde edilmektedir. (dümmmdüz bir hesapla, haber process öncesi tarımsal üretimin şu anda mevcut olan insan biyokütlesinin ancak %20sini destekleyebileceği, yani yöntem bulunmasaydı nüfusun sahiden de kabaca 1.5 milyarla sınırlanacağını söylemek mümkün)
  
  biraz da yiğrenelim: yöntemin insanlık açısından önemini anlatan (şu yukardaki sayıların çoğunu da aldığım) inorganik kimya kitabında, 20. yy başlarında insanlığın açlıkla yüz yüze olduğu yazıyordu. "iyi de" dedim, insanlık hala açlıkla yüzyüze, 21. yy'da bile açlık riskinin gerçekleştiği ve kitlesel ölümlerin olduğu yerler var dünyada, hemen yetişti kitap: "bu proses icat edilmeyeydi, mazallah, avrupa'nın bile açlıktan nüfusu düşebilirdi!" senin ağzından çıkanı kulağın duyuyor mu? dedim, şu anda bunu itiraf ettin: "bu haber proses olmasaydı -avrupa'da bile- açlık çekilirdi, üretilen gıda dünya'ya ----gerçekten---- yetmiyor olurdu, ancak şu anda mevcut olan ve dünyanın fakir bölgelerinde insanların yüzyüze geldiği açlık yetersizlikten değil, kapitalizmin yol açtığı coğrafi eşitsizliklerden, çarpık üretim ilişkilerinden ve ona bağlı toplumsal yapının meydana getirdiği kötü yönetimlerden kaynaklı, yapay (inşa edilmiş) bir açlıktır". "farkındayım" dedi kitap, "kimin umrunda ki..."
  
  çıkarılabilecek sonuçlar:
  
  1- günümüzde dünya'daki insanların beşte birinin yüzyüze geldiği açlık riski gerçek değil, yapay ve tarihseldir, sebebi iktisadi ilişkilerdir.
  2- teknolojik ilerleme kendinde iyi değildir, insanlığı refaha taşıması zorunlu değildir.
  3- yapay gübre olmasaydı halimiz dumandı. (bkz: guano savaşları)