hüseyin cavid

• 1882-1941 arasinda yasamis, nahcivan kökenli, azeri aydinlanmaci sair, yazar. stalin'i desteklemeyi red ettigi ve komunist toteriterlige karsi durdugu icin sibiryaya sürgün edilmis ve orada ölmüstür.
  
  iblis adli tiyatro eseri pek meshur, ordan bir alinti ;
  
  --- spoiler ---
  
  iblis!..
  o böyük ad ne keder calibi-heyret!
  her ölkede, her dilde anılmakda o şöhret.
  her külbede, kaşanede, viranede iblis!
  hep kebede, büthanede, meyhanede iblis!
  her kes beni dinler, feket eyler yene nifret,
  her kes bana aciz kul iken, besler edavet.
  lakin beni tehkir eden, ey eblehü miskin!
  oldukca müsellet sana, bil, nefsi-leimin,
  pencemde demadem ezilib kıvrılacaksın,
  daim ayak altında sönüb mehv olacaksın.
  
  bensiz de, emin ol, size rehberlik eden var:
  kan püsküren, ateş savuran kinli krallar,
  şahlar, ulu hakanlar, o çılğın derebekler,
  altın ve kadın düşgünü divane bebekler.
  bin hiyle kuran tilki siyasiler,
  o her an mezheb çıkaran, yol ayıran hadimi-edyan;
  onlarda bütün fitnevü şer, zülmü heyanet,
  onlar duruyorken beni tehkire ne hacet?!
  onlar, evet onlar sizi çignetmeye kafi,
  kafi, sizi kehr etmeye, mehv etmeye kafi...
  ben terk ederim sizleri elan neme lazim!
  hiçden gelerek, hiçliye olmakdayım azim.
  iblis nedir?
  - cümle heyanetlere bais... ya her kese hain olan insan nedir? -
  iblis...
  --- spoiler ---
  
  birde güzel kadin siiri var. söyle;
  
  --- spoiler ---
  
  kadın,
  ey sevgili hemşire, uyan.
  ana!
  ey nazlı kadın, kalk uyuyan
  daima mevtle hemdûş oluyor,
  zilü mihnetle hemağûş oluyor.
  işte sıyrılmada hep zulmetler,
  ağarır tan yeri, kalk, işte seher
  uyan, etrafını seyr et de, düşün,
  bütün evlâd-i vatan işte bu gün,
  yalınız senden umar derde şifa,
  yalınız sende bulur ruha gıda.
  ana evladını besler, büyütür,
  anasız millet evet, öksüzdür.
  senin âlemde vazifen, hissen,
  ne büyük...
  hem ne ağırdır bilsen...
  kadın, ey sevgili, şefkatli melek,
  bu kadar sabru tahammül ne demek?
  o letafet, o necâbetle sana,
  bu esaret, bu hakaret ne reva?
  sen nesin, kendini bil, za'fı bırak
  hep nasibin mi senin sille, dayak?
  çekme âh öyle mükadder, mahzun,
  ağla göz yaşların aksın, coşsun.
  ağla, feryadını duysun erler,
  belki insafa gelip rahm edeler.
  "ağla, hep ağla! " dedim, çok yanlış,
  çınlasın, mevcelenip yükselsin,
  o sesin kuvveti tesiri büyük
  ağla ta lerzeye gelsin yer gök
  bak, bu insan ne kadar aldanıyor?
  hayır, asla beni sen dinleme, dur.
  "ağla, hep ağla! " dedim, çok yanılış,
  ağlamaktan ne çıkar sanki, çalış
  oluyor işte hukukun pâmal
  çalış, öğren, ara, bul, hakkını al.
  perdeyi zulmet içinden sıyrıl,
  kahramanlar gibi kavgaya atıl.
  fazl ü irfanla mücehhez olarak,
  cehli yık, gafleti yak, aczi bırak.
  kimseden bekleme yardım asla,
  yalnız kendine kendin ağla.
  1911
  --- spoiler ---
  
  (bkz: huseyn javid)