*

  • birinci dünya savaşında osmanlı orduları doğu cephesinde yenilgiye uğramışlardı. enver paşa bizzat kendi komutasında, doğu cephesinde yeni bir harekata girişmek için uzun süreli bir hazırlık yapmıştı. yüz bin kişilik bir ordu ile rusları ansızın arkadan çevirip imha etmek için orduyu geçit vermez allahuekber dağlarından geçirmek ister. osmanlı ordusu daha ruslarla karşılaşmadan, 40 bin kişi allahuekber dağlarında kara kışın öldürücü soğuğunda donar; birçoğu sakat kalır. dağları aşabilen 30-40 bin kişilik birliklerle ruslara saldıran enver paşa elindeki askerleri de bu çarpışmalarda kayberedek istanbul’a döner. rus orduları ciddi bir direnişle karşılaşmadan kuzey kürdistan’ın kuzey (batı ermenistan’ın batı) bölgelerini ve doğu karadeniz’i kurtarırlar. erzincan’a kadar gelen rus orduları dersimlilerin gayr-ı nizami birlikleri tarafından durdurulurlar. panik halinde geri çekilen osmanlı ordusunun 28 ve 36. fırkaları dersim’e sığınırlar ve orada korunurlar. 1. rus ordusu, munzur dağları, sadak dağları ve çardaklı boğazında cephe tutmuş, daha fazla ilerleyemez. 1917’den sonra rus ordusunda disiplin bozulmuş olduğundan askerler savaşmak istemiyorlardı ve özellikle sivil halka karşı silah kullanmıyorlardı. rus ordusu dersim cephesini bir kaç kez kırmak için cılız girişimler yaptıysa da, gerek dersim güçlerinin güçlü direnişi gerek rus ordusunda giderek hakim olan devrimci düşüncelerin etkisiyle askerlerin sivil halka karşı savaşmak istememeleri sonucu, bu girişimlerinde başarıya ulaşamadı. 1917 ekiminde rusya’da devrim oldu ve bütün cephelerde devrimci asker konseyleri yönetime el koydu. osmanlı ordusunu bozguna uğratan 1. rus ordusunda da bolşevik partisi üyelerinden oluşan konsey yönetime el koymuş ve tsarlık taraftarı general ve subayları tutuklamıştı. 1. rus ordusunun yönetimine gürcistan sosyal demokrat partisi üyesi ve işçi sovyetleri üyesi ermeni arşak cemalyan, gürcü viktor tedzaya ile karargah fotoğrafçısı esadze getirildiler. 1. kızıl ordu olarak askeri birlikler yeniden örgütlendirildiler. 1. kızıl ordu yönetimi, komutayı alır almaz osmanlı savaş esirlerine bolşevik devriminin ilkelerini anlatarak onları serbest bırakırlar. isteyenin kızıl ordu ile birlikte kalabileceğini, isteyenin ise gidebileceği söylenir. yeni komuta konseyi, işgal bölgelerinde propaganda birlikleri oluşturarak halkı kızıl ordu’ya destek olmaya ve bölgelerinde yönetimi ele almak için hazırlık yapmaları ve komiteler oluşturmaları propagandasını yapıyordu. sovyet hütümeti bütün cephelerde savaşı durdurdu ve «işgal» bölgelerinden çekileceğini açıkladı. bu savaşın emperyalist bir savaş olduğunu ve esas amacının osmanlı topraklarını paylaşmak olduğunu belgeleriyle açıkladı ve ingiltere ile tsarlık rusyası arasında yapılan paylaşım anlaşmalarını açıkladı. 1. kızıl ordu, lenin ve sovyet hükümetinin direktifleri doğrultusunda 24 kasım 1917’de osmanlı hükümeti ile bir barış antlaşması imzaladı. antlaşma hükümlerine göre, kızıl ordu «işgal» bölgesinden üç ay içinde çekilecek ancak çekildiği bölgelerde yönetimi yerel halkın seçimle oluşturacağı konseylere devredecek, osmanlı hükümetinin de halkın yönetimine saygı duyacağı ve tanıyacağını, osmanlı idaresi ve ordusunun herhangi bir şekilde bu yönetimlere müdahale edemeyeceğini, herhangi bir karışıklık durumunda sovyet ve osmanlı hükümetlerinin ortak kararları ile ve bölgede oluşan hükümetin talebi doğrultusunda hareket edileceği, ve benzeri hükümler yer almıştı. erzincan’da mütareke imzalandıktan sonra, osmanlı mütareke komisyonu başkanı ve enver paşa’nın amcası, «bu mütarekenin kağıt üzerinde kalmaya mahkûm olduğunu ve bu toprakların osmanlı idaresine geçeceğini» açıklamıştır. mütarekeden hemen sonra, 1. kızıl ordu komutanı arşak cemalyan, kürt (zaza), türk ve ermeni ileri gelenleri ile bir toplantı yapar. bu toplantıya ermeniler adına murad(ov), kürtler (zazalar) adına alişer ve alişan beyler, türkler adına da istanbul’dan gönderilen erzincan müftüsü katılırlar. bölgede nüfus sayımına göre halk temsilcileri sayısı belirlenir ve en kısa zaman içinde erzincan, bayburt, dersim bölgelerini kapsayacak 25 (ermeni kaynakları 75 temsilci olduğunu söylemektedir) halk temsilcisinin hemen belirlenmesi çalışmalarına başlanır. kızıl ordu’nun desteği ile çevre bölgelere propaganda birlikleri seferber edilir. birinci kızıl ordu parti ve askeri komitesinin «türk, kürt (zaza) ve ermeni halkına ve emekçilerine çağrısı» adı altındaki bildirisi bölgede büyük bir heyecan uyandırır. halk büyük bir heyecanla olan bitenleri anlamaya, istanbul hükümetini tanımayarak kendi hükümetini kurmaya başlar. çarlık ordusu korkusuyla kaçanlar da yerlerine dönerler. doğu ve batı dersim adına toplantıya katılan alişan ve alişer beyler, bir araba ve 16 atlıyla dersim’e giderler ve dersim ileri gelenleriyle toplantılar yaparlar. bu toplantılarda dersimlilerin şûra hükümetine aktif şekilde katılması kararlaştırılır ve yapılan seçimlerle şûra’ya hozat (khozat), pülümür (plurmori), kızılkilise (garmir vank), mazgirt (mazgert) ve ovacık (plur)’dan halk temsilcileri seçilir. bu temsilcilerden ismi bilinenler, use seydali, ağaye piremed, memo loliz, ali ve çeko’dur. batı dersim’den de alişan bey iki delege ile katılır. dersim delegeleri 8 bin kişilik bir askeri güçle erzincan’a gelirler. dersim delegeleri erzincan’a gelirken, sovyet ordusu ve ermeniler onları askeri törenle karşılarlar. erzincan’da bulunan 5 türk delegesi ise karşılama törenlerine katılmazlar. ermeni temsilciler heyeti başkanı murad(ov) paşa, törende bir konuşma yapar. murad(ov) paşa, ekim devriminin dünyadaki ve bölgedeki etkilerini anlattıktan sonra “türkler, kürtler (zazalar) ve ermeniler kardeştir. bizi birbirimize kırdıranlar emperyalistler ve onların yerli işbirlikçileridir. biz çektiğimiz acıları unutuyoruz ve barış elimizi uzatıyoruz. bütün kürt (zaza), ermeni, türk rençber (köylü) ve ameleleri (işçi) birleşerek kendi şûramızı kuralım. bizim sultanlara ihtiyacımız yoktur. rus ameleleri zalim tsarı devirerek kendi hükümetlerini kurdular, biz de birleşerek kendi hükümetimizi kuralım. lenin ve kızıl ordu bizi destekliyor” dedi. daha sonra dersim delegeleri, belediye binasında düzenlenen, türk, ermeni delegeleri ve kızıl ordu’daki siyasi komiserlerle tanışma toplantısına katıldılar. dersim delegeleri toplu halde kerimoğlu mahallesinde kendilerine tahsis edilen misafirhane’de kaldılar. aynı hafta cuma günü erzincan belediye meydanı’nda çevre köylerden gelenlerin de katılımıyla büyük bir miting düzenlendi. erzincan tarihinde ilk defa böylesine çoşkulu bir kitle gösterisine sahne oluyordu. ermeniler, kürtler (zazalar) ve türkler bayramlaşıyor, birbirlerini kutluyor, kucaklaşıyor ve birkaç ay öncesine kadar sürüp gelen katliamları kınıyorlardı. halk artık kendi efendisi olacak, artık kendi yöneticilerini kendisi seçecektir. mitingde kızıl ordu’dan bir yetkili de bir konuşma yapar ve “kızıl ordunun işgalci olmadığını, tsarlık generallerinin işledikleri suçlardan dolayı yargılanacaklarını, işgalden zarar gören küçük esnaf ve zanaatçıların zararlarını karşılayacaklarını, topraklarına el konulanların topraklarının iade edileceğini ve zararlarının da giderileceğini” belirterek, “yeni kurulan erzincan rençber (köylü) ve amele (işçi) şûrasına her türlü desteğin verileceğini” söyler. mitingde kürt (zaza), ermeni ve türk temsilcileri adına da konuşmalar yapılır. miting bir bayram havasına dönüşmüş, eski düşmanların barışmasına sahne oluyordu, nasıl kapı-komşu ve kardeşçe iç içe yaşadıklarıyla ilgili eski güzel anılar anlatılıyordu. kerimoğlu mahallesindeki ibiş’in büyük konağı şûra toplantıları için kullanılıyordu. işçi-köylü temsilcileri ibiş’in konağında aldıkları kararları belediye binasında çalışmalarını sürdüren komisyonlara aktarıyor, komisyonlar da alınmış olan kararları icraya koyuyorlardı. şûra (sovyet) bir halk iktidarı idi. bayburt, erzincan ve dersim komisyonları şûra kararlarını kendi bölgelerinde yürütmekle görevlilerdi. şûra kararlarını oy çokluğu ile almaktaydı. şûra tartışmaları genellikle ermeni ve türk delegeler arasında olmaktaydı, fakat bir çok karar türk delegelerin muhalefetine rağmen alınmaktaydı yine de ! şûra'ya kızıl ordu’nun ve rsdp(b) üyelerinin askeri, siyasi ve ekonomik desteği ile kısa zamanda gerçek bir iktidar oldu. ilk etapta, sovyetlerdeki kolhozların benzeri kollektif üretim çiftlikleri oluşturuldu. türk delegelerinin muhalefetine rağmen istihbarat, askeri örgüt ve polis teşkilatı kuruldu. maliye kanunu çıkarıldı ve vergilerin istanbul hükümetine değil, şûra’ya ödenmesi ve vergi miktarları belirlendi. toprak kanunu çıkarıldı, topraksız köylülere toprak dağıtıldı, tenkil komitesi’nin el koyduğu ermeni toprakları sahiplerine iade edildi. şûra’daki türk temsilciler toprak kanununa engel olmak için ellerinden geleni yaptılar. dersim delegeleri de bu tartışmalar esnasında ikiye ayrıldılar. türk ve ermeni delegeleri arasında çok sert tartışmalar yapıldıysa da bu kanun oy çokluğu ile çıkarıldı. osmanlı ordusu bölgeden çekilirken bölgede yeni bir illegal örgütlemeye gitti.
  • hakkında yazılan şu yazı da aydınlatıcıdır.

    http://karsiyorum.blogcu.com/…eti-1917-1921/9285424
  • bir diğer adıyla erzincan sovyeti. başkenti önce erzincan, daha sonra tunceli'nin ovacık ilçesine bağlı yeşilyazı köyüne taşınan hükümet. 1921'de dağılmıştır.
  • (bkz: erzincan sovyeti)
hesabın var mı? giriş yap