bruce etkisi

• erkek kaynaklı gebelik bloğu olarak da isimlendirilen durum. olay genelde kemirgenlere ait. aslanlarda da olabiliyormuş. olan biten de şu;
  
  bir kemirgen bir kemirgenle çiftleşiyor, üzerinden çok zaman geçmeden, bu dişi, kendisini dölleyen erkekten başka bir erkekle karşılaşırsa, döllenen yumurtanın, rahme yerleşememe, bir nevi düşük yapma durumu. olayı 1959 yılında hilda m. bruce tanımlamış. hilda, hamile hayvanı, karnındaki bebeğin sahibi olmayan erkekle aynı kafese koyunca, bu grupta düşük oranının çok arttığını bulmuş. deneyi daha da ilerletmiş ve gebe dişinin yanına kısırlaştırılmış veya yavru erkekler koymuş, bakmış düşük artışı falan yok. şu sonuca varmış hilda, bir şekilde aynı ortama üreme çağında sağlıklı erkek koyunca, dişi düşük yapıyor.
  
  peki olay nasıl oluyor? dişi yeni erkeği, idrarda bulunan feromonlarından tanıyor. eğer kendisini dölleyen erkeğin kokusunu alırsa sorun yok, bu gebeliğin devamı yönünde etki ediyor, fakat sağlıklı başka erkek kokusu alırsa, oluşan hormonal değişiklik, embriyonun rahme yerleşmesini engelliyor ve düşük oluyor. dişi yeniden çiftleşebilir hale geliyor. bu olay dişinin burnundaki özel bir yapı sayesinde oluyor. buradan sonrası spoiler içermekte:)
  
  --- spoiler ---
  -hey, ben yeni erkek, işeyeyim, sen de düşük yap, sevişelim, şırrrrrr...
  -snıf snıf, hmmm koç gibi erkek sidiği koktu, hipotalamusum, dopamin salgılasın, o da gitsin hipofizden, prolaktin salgısını baskılasın, prolaktin azalınca, rahmim greve girsin, döllenmiş yumurta da üvey evlat muamelesi görsün, düşsün, heyooo
  --- spoiler ---
  
  şaka bir yana olay tam da böyle oluyor. eğer ki ecnebi oğlan sidiği kokusu, yumurta rahme yerleştikten sonra alınırsa, ortada ne bruce ne etki. yani zaman önemli, erken alınmalı koku. şimdi akış şemasını kavradık, peki neden?
  
  sağlıklı ve güçlü erkek = bol ve daha kokulu sidik. baba adayının, kokusunu bastırabilirse, yeni sidik sahibi, dişi bunu düşüreyim de bununla şey edeyim, yavrumun istikbali kurtulsun demekte. dişi bu şekilde kendi ortamının bulabildiği en güçlüsü ile çiftleşmekte, bu sayede zayıf soya giden gereksiz gebelik yükünden kurtulmakta.
  
  bu yazdıklarımın ışığında, insan ırkı için paralel çıkarımlar yapardım ama bu kadar emek verdiğim girdinin, zamanın ötesinde olmasından gurur duyulan entrylerklasmanımda en tepeye oturmasını istemedim. fakat bilimsel gelişim açısından bakacak olursak, insana ne kazandırdı bruce etkisi? bu bölümden sonra hayali konuşmalar insan ırkı üyeleri arasında geçmektedir.
  
  -merhaba, ben taylan, tanışalım mı?
  -olur, tabi, ben de hayal.
  olaylar gelişir, kız ruh ikizini bulduğunu falan düşünür. sevişilir. sabah, esmerler esmeri taylan, kendine yakışır hareketle, bir not bile bırakmadan, çekip gitmiştir, yavşak ya...
  -(iç ses) ahhh hayal ahhh, ne yaptın sen. adamın adı taylan, herif esmer. neyse eczaneye gideyim de bir ertesi gün hapı alayım, tamam çocuk da yaparım kariyer de, ama ne gerek var çocuğumun yavşak olmasına.
  
  evet bruce etkisi sayesinde doğmuştur, ertesi gün hapı fikri. istenmeyen gebelik ihtimalinde, ana rahmi yukarda spoiler arası verilen mekanizmaya benzer bir yolla, köreltilir ve gebelik oluşmaz.
• (bkz: coolidge etkisi)
  (bkz: mating)
• daha güçlü erkeği gören hamile dişinin tekrardan döllenmek istemesi sebebiyle düşük yapması durumudur. daha çok farelerde görülen bu durum neslin güçlü genler ile devam etmesi istenirken eldekinden de olunur.
  (bkz: dimyata pirince giderken eldeki bulgurdan olmak)
• hamile kemirgenin - ekseriyetle farelerde - ortamda çiftleşebileceği kalibrede başka bir kemirgenle karşılaşması sonrasında “garnımdaki de bana yük oluyordu zaten” diyerek düşük yapması durumudur. erkek fare tarafından salgılanan hormonların dişi fareler üzerinde yaptığı etki üzerine gerçekleşir. bruce etkisinin insanlar üzerindeki daha acımasız etkilerini ise öğlen saatlerinde reality programlarda yayınlanan ve iğrenç sebeplerden ötürü en yakınları tarafından öldürülen ya da sahipsiz bırakılan günahsız çocuklar üzerinden gözlemleyebiliriz.
• şuradan okuduğum birkaç açıklamayı eklemek istiyorum:
  
  birçok türün erkeği, eğer dişi yakın zamanda başka bir erkekle çiftleşmişse ve hamileyse bunu anlayamayabiliyor ve başka bir erkeğin yavrusuna babalık etme, kendi soyunun devamını sağlamak yerine diğerinin soyunu devam ettirme riskine girmemek için işi yavruları öldürmeye kadar vardırabiliyor. farelerde gebelik süresi üç hafta olduğundan, erkek fare bir dişiyle çiftleştikten sonra üç hafta boyunca saldırganlaşıp yeni doğan yavruları öldürebiliyor. üç hafta bitince iki ay baba moduna giriyor. böylece içgüdüsel olarak kendi yavrularını kollayıp yaşatmaya çalışıyor.
  
  hâl böyle olunca, yeni çiftleşmiş ve gebeliğinin en başında olan dişi farenin hamileliğini devam ettirmesi ölü yatırım gibi bir şey oluyor. partnerinin değiştiğini anlayınca büyük ihtimalle öldürülecek olan eski partnerin yavrusu yerine yaşama ihtimali çok daha yüksek olan yeni partnere kendini hazırlamak üzere gebeliğini sonlandırıyor.
  
  kemirgenler yaşadığı alanı koruyan ve domine eden hayvanlar olduğu için dişi fare o an hangi erkek farenin idrar kokusunu alıyorsa, o erkeğin o alanda baskın olacağını ve onun yavrusunun yaşama ihtimalinin daha yüksek olacağını hissediyor da olabilir.
  
  bütün bunlar gebeliğin ilk günlerinde gerçekleşebiliyor. ancak, ilk üç günden sonra dişi farenin dopamin seviyesi yükseldiği için artık riske girmeye ve gebeliğini devam ettirmeye karar veriyor. üç günden sonra yeni erkeğin idrar kokusu gebeliğin sonlandırılmasına neden olamıyor ama eğer dişinin dopamini baskılanırsa, üç günden sonra bile gebelik sonlanabiliyor.
  
  yine her şey beyinde başlayıp beyinde bitti mi!
  
  son olarak, insanlarda da savaş, katliam, terör saldırısı, korku, tehdit, yas gibi durumlarda yüksek ölüm riskine karşı bir önlem ve adaptasyon stratejisi olarak bruce effect/ bruce etkisi görülüyor diye düşünenler var. örneğin, oslo katliamı'ndan (22 temmuz 2011 norveç'te gençlik kampı baskını) sonra, rahimde seçilim vasıtasıyla erkek ikiz çocukların sayısında bir azalma, daha sonra ise kız ikiz çocukların sayısında bir artış görülmüş. erkek ikizler gebelikte 'fitness' seviyesini düşürdüğü için tehlikeli durumlarda anne karnında eleniyor olabilecekleri düşünülüyor. insanlarda bruce etkisi ile rahimde seçilim vestigial/ körelmiş, işlevini kaybetmiş ve stresli durumlarda erkek ikizlerden kaçınma gibi az görülen bir şeye dönüşmüş olabilir ama bebeği tehdit eden çevre şartlarına verilen tepki devam ediyor; her şekilde, kesin konuşmak için çok geniş bir konu ve bilinmeyen, hesaba katılmayan etkenler olabilir deniyor. link