bilimsel yaratıcılık

• bir kendi uktesini kendi dolduran suser sendromu ile daha karşınızdayım!
  
  pozitif bilimler alanında yeni fikirler ve farklı bakış açısı geliştirmede önem taşıyan bir yaratıcılık türüdür. aynı zamanda 21. yüzyıl becerilerinden "öğrenme ve yenilik" alanında eleştirel düşünme ile birlikte önemli bir yere sahiptir. ülkemiz açısından bakıldığında oldukça gereksiz(!) bir beceri olarak düşünülebilir aslında ancak toplumların gelişmesinde etkin rol oynayan bireylerdir bu bireyler ve bu bireylerin şekillenmesi için de niteliği, ilgiyi ve özgürce gelişmeyi de desteklemeliyiz.
  
  yaratma hazzı duyan bireylerin çeşitli düşünme becerileri aşamalarını geçtikten sonra/doğal olarak yeni nesneler ya da yeni bakış açıları ortaya koyma cesaretini taşıdıklarında ortaya çıkan nitelik/beceridir. bu beceri türünde ön bilgiler kullanılarak yeni bilgiler/ürünler elde edileceğinden, üst düzey düşünme becerileri gerektirir^**.
  
  yaratıcılık kelime anlamı olarak; üretme, doğurma, oluşturma anlamlarına gelmektedir. yaratıcılık dendiğinde aklınıza genel yaratıcılık gelmeli. genel yaratıcılık geliştikçe ve bireyler kendi ilgilerini ve yeterliklerini fark ettikçe yaratıcılık da yaratma alanları da farklılaşacaktır. bu farklılaşma karşımıza bilimsel yaratıcılık ve sanatsal yaratıcılık olarak çıkacaktır.
  sanatsal yaratıcılık estetik kaygılardan doğan, olmayan bir şeyin zihinde imgelenmesi ve herkesin baktığına farklı bakabilmenin sonucudur. fromm'a göre 2 tiptir. ilki yeteneklere bağlı olarak gelişen, roman yazma, resim yapma, vb. gibi yeteneğe bağlı gelişen alanlarken ikinci tipi ise yaratıcı tutum ve davranışlardır. bilgilenme, yaratıcı düşünme ve sanatsal anlatım aşamaları vardır.
  bilimsel yaratıcılık ise; ihtiyaç durumunda mevcut bilgileri yeni durumlar üzerinde uygulama becerisini ifade etmektedir. torrance, bilgideki boşlukların hissedilmesi gözüyle bakarken, wakefield sorunu tanımlayarak anlamlı cevaplar üretmek olarak bakar. san, günlük yaşamdan bilimsel perspektife kadar uzanan bir süreç olarak bakarken de vernon buluş üretme kapasitesi gözüyle bakar.
  
  peki yaratıcı insanların kişilik özellikleri nasıldır?
  
  maceracı ama çekingen iseniz, diğer insanlara ilişkin farkındalığınız yüksekse, kendi değer yargılarınız varsa, bir işi başlatıcı pozisyondaysanız, baskı altında çalışmaktan nefret ediyorsanız, meraklı ve kendinden emin biriyseniz, kararlı ve mükemmele en yakınını tercih eden bir yapınız varsa tebrikler! yaratıcı bir bireyin özelliklerini taşıyorsunuz demektir.
  
  yaratıcı olmak için zeka ne ölçüde gereklidir?
  
  yaratıcılığın kaynağı gardner'a göre kesinlikle mantıksal/matematiksel zekadır lakin burada eşik değer hipotezi denilen bir duruma dikkat çekmek istiyorum. zeka bölümü ^* ile yaratıcılık belirli bir düzeye kadar pozitif yönlü bir korelasyon gösterirken, 120-130 iq değerinden sonra azalmaktadır. istisnalar olmakla birlikte zeka puanınız arttıkça yaratıcılığınız da düşecektir^*. zekanın yaratıcılıkla dansında, yaratıcılık için zeka gerekmekte lakin zeka için yaratıcılık gerekmemektedir. ek olarak comtean bilimler akademisine göre yaratıcılığın disiplinlerdeki dağılımı bile değişiklik göstermektedir. bu sebeple bilimsel yaratıcılığın da alt türleri bulunmaktadır. düşünce/teori üretenler "bilim insanları" ve bu düşünceyi yaşama geçirenler "mühendisler" arasında da bilimsel yaratıcılık açısından farklılıklar mevcuttur.
  
  peki yaratıcı bireyler hangi düşünme becerilerine sahip olmalıdır?
  
  *problem çözme becerisi: bu beceride bir problem tanımı yapabilmek ve problemin çözümüne ilişkin çözüm yolları öne sürme becerisi de gerekiyor. kepner/trego analiz tekniği, balık kılçığı tekniği ve ardışık düşünme tekniği bu beceriyi geliştirecek tekniklerdendir.
  *ıraksak düşünme becerisi: tek doğrunun olmadığı ve kişilerin kendilerinden bir şeyler katarak yorum yapabileceği becerdir. açık uçlu sorularla sağlanabilir.
  *eleştirel düşünme becerisi: kalıpların dışına çıkarak sorgulama ve açık fikirli olma becerisidir. işbirlikli öğrenme yöntemleri ile tartışma tekniği bu beceriyi geliştirmektedir.
  *holistik düşünme becerisi: parçaya bakıp bütünü görebilme becerisini tanımlamaktadır. analitik düşünme ile gözden kaçan boşlukları doldurmak bu becerinin işidir. verin çocuklara lego parçalarını, kendi bütünlerini inşa etsinler.
  *yaratıcı düşünme becerisi: olay ve olgulara sıra dışı bakabilmenin yolu buradan geçtiğinden elbette bu beceriye sahip olmalılar. ancak yaratıcı düşünme becerisini geliştirmek için diğer düşünme becerilerine de ihtiyacımız var ve yaratıcılık öyle şunu yaptım, harika, çok yaratıcı oldum gibi bir durumdan ibaret değil. bu düşünme becerilerini geliştirdikten sonra 4 evre daha önünüze çıkacak. bunlar hazırlık, kuluçka, aydınlanma ve doğrulama evreleridir. bireylerin bu evrelerde kalma süreleri değişkenlik gösterebilir.
  
  peki ya yaratıcılığı geliştirmek istersek hangi yöntem ve teknikleri kullanmak gerekir?
  
  * öncelikle beyin fırtınası yöntemi: çocuk sizinle tartışabileceğini bilmeli. kuralına uygun yürütülen bir beyin fırtınası çocuğun düşünce dünyasını yeniden organize etmesi için önemli bir kapı aralayacaktır.
  *elbette altı şapka tekniği: tanımladığınız bakış açısında rol oynaması gerektiğinden yaratıcılığını ve yan kazanım olarak empati yeteneğini de geliştirecektir.
  * nitelik sıralama tekniği: bir ürünün niteliklerini belirleyerek kendilerince yorumlamalarına izin verilir.
  *vee sinektik tekniği: birbiri ile alakasız görünen kavram/olay/olgu/parça arasında ilişki varmışcasına bağlantı kurmaları istenir. analojiler ve metaforlar burada devreye girer.
  * olmazsa olmazımız yaratıcı drama: çocukların hem özgüvenlerini geliştiren, hem de olaylara kendi yorumlarını özgürce katabileceği, oynayabileceği bir rol vermektir.
  *bilimsel yaratıcılıkta en sık kullanılan tekniklerden biri de scamper tekniğidir: bir nesnenin bir özelliğinden yola çıkarak belirlenen yönergelere uygun kendi cevaplarını oluşturmaları istenir.
  *bir de goredon tekniği: beyin fırtınasına benzeyen ancak problemi mevcut durumda belirleyerek çözümü üzerinde uzun soluklu düşünmeye izin vermeyen tekniktir.
  
  "ee, iki saattir ben yaratıcılık ile ilgili bakış açıları ve teoriler okuyorum, nerede bilimsel yaratıcılık?" dediğinizi duyar gibiyim. bilimsel yaratıcılık tam olarak da burada yani genel yaratıcılığın içerisinde. etkinliklerinizi bilim alanında yaratıcılığı tespit etmek üzere hazırladığınızda karşınıza çıkacaktır zaten.
  yaratıcılık çalışırken düşünce deneylerine sıkça başvururuz. nur topu gibi sorunlar üretir (bu sorunların nitelikleri de önemli. sadece sorun üretmiş olmak için üretildiğinde çocuklar bunu anında seziyor. gerçekçi sorunlar olmalı ve bu sorunun çözümünde destek olmalarının anlamlı olduğunu hissettirmelisiniz.) ve çözüm yollarını zihinlerinde canlandırmalarını isteriz ya da ülkemizde hali hazırda mevcut bir sürü sorunu gün yüzüne çıkarır (her sorunu değil elbette, ancak alanınız uygunsa seçin, beğenin, alın! ülkemizde sorundan bol bir şey yok!) ve tartışırız. çocukların verdiği cevapların/ürettikleri modellerin istatistiğine bakarız ve çaktırmadan birbiri ile kıyaslarız. bunu çok önceleri fark etmiştim ve altta detaylandıracağım. yaratıcılık tekil bir olgu değildir! şimdi biraz daha yaratıcılığın içerisine dalıp onun daha spesifik bir alanını yüzeye çıkarmak ve bu alana ilişkin yıllarımı verdiğim notlarımı paylaşmak istiyorum (üzerinden epey zaman geçmiş, pek güncel bilgi olmayabilir ancak ilgilenenlerin belki işine yarar).
  
  john dewey'e göre yaratıcılık iki boyutludur. ilk boyut bilgi ve beceri içerirken, ikinci boyut yenilik gerektirir. fisher ise yaratıcılığın dört boyutlu bir fenomen olduğunu ileri sürmüştür. yaratıcılığın bu 4 boyutunu 4 temel özellik oluşturmaktadır. akıcılık, esneklik, özgünlük ve ayrıntılamadır. (ayrıntılama bir parantezi hak edecek bir özellik. nesnelerin ayrıntılarını fark eden çocuk, parça bütün ilişkisi kurmada bir adım önde olacaktır. diğerlerine birazdan değineceğim.) hu ve adey 2002 yılında zihinlerindeki yaratıcılık algısını üç boyutlu bir dizide ele almışlar; süreç, özellik ve ürün oluşturma özelliklerini duvarlarına yapıştırmışlar. günümüzde bir kişinin bilimsel yaratıcılığını hala bu iki bilim insanının geliştirdiği bilimsel yaratıcılık testi ile ölçüyoruz. o yüzden burayı eline yağlı boya fırçasını almış ressam bob amcamız gibi detaylandıralım!
  
  bilimsel yaratıcılık nasıl ölçülür?
  
  elbette bir testle! bilimsel yaratıcılık testi 7 sorudan oluşan bir test. testi uyguladıktan sonra, bireyleri bu testten elde edilebilecek 4 temel özelliğin ^* (çok sayıda fikir üretme) ^*(farklı kategorilerde fikir üretme) ^*(eşsiz düşünceler oluşturma) ^*(detayların farkında olduğunu gösterme) varlığına göre sınıflandırıyoruz. o yüzden uygulama yapacaksanız anlamlı sonuçlara ulaşmak için yeterli örneklem büyüklüğünü (qualitative research için > 30, quantitative research için kontrol gruplu deneysel tasarımlarda > 30 + > 30 kişi ile çalışmalısınız) sağladıktan sonra yapmalısınız. örneklem büyüklüğünüz yeterli değilse tek denekli deneysel araştırma da yapabilirsiniz ancak bu bilimsel yaratıcılığı ölçmek için uygun değildir. nitel araştırmalarda genellenebilirliği yüksek sonuçlar çıkarmak pek mümkün görülmese de durumu betimlemede ve/veya başlangıç için "aradığım şey burada yok" diyebilmede de önemli bir araştırma türü. unutmadan, bilimsel yaratıcılık testinde çocukları mutlak değerlendirmiyoruz, mutlak ölçüm ancak bağıl bir değerlendirme söz konusu. aynı şeyleri 10 çocuktan 8'i düşünüyorsa bu buluşun ya da görüşün bilimsel yaratıcılık değerini düşüyor. bunu tek başına kendinize de uygulayabilirsiniz ancak bu sizin yaratıcılığıızı tek başına anlamlı bir şekilde ölçmeye yetmez. toplumdaki bireylerin anlamlı bir kısmından daha akıcı, esnek, özgün ve detaycı olmalısınız.
  
  bilimsel yaratıcılığın boyutları nelerdir?
  
  1. süreç boyutu: hayal etmek ve düşünmek, sonsuza kadar, hahahaha. tabii ki sonsuza kadar değil, ancak düşünmeyi ve hayal etmeyi sürdürmezseniz bilimsel yaratıcılığınız kaybolacaktır. ancak durmanız gerektiği yeri de bilmek gerekiyor, bunun için de kendinizi tanımalısınız.
  
  2. özellik boyutu: kısaca akıcılık, esneklik ve orjinallik olarak gruplandıralım. kişiler şayet bir durum değerlendirme toplantısında bir problemin çözümüne ilişkin oldukça çok sayıda fikir üretebiliyorsa akıcılık özelliğine, ürettiği fikirler farklı kategorilerde yer alabliyorsa esneklik özelliğine, kendine has bakış açısını da işin içine katabiliyorsa, daha önce kimsenin akıl edemediği, ya da söylediğinde "aslında iyi fikir" dediği bir fikir öne sürebiliyorsa orjinallik özelliğine sahiptir. yalnız burada bir sorun var, değerlendiricinizin de belirli bir seviyede olması gerekiyor. yoksa canım fikirler çöpe de gidebilir!
  
  3. ürün oluşturma boyutu: bilimsel problem, bilimsel olgu, bilimsel bilgi, teknik ürün kısımlarından oluşmaktadır. doğru sorular sorarak bir problemi tanımlamak, bilimsel bir olguyu bilen/kullanan kişinin kendi bakış açısı ile yeni ürünleri oluşturması gibi kısımları içermektedir.
  
  bilimsel yaratıcılıkla ilgili olarak yürütülen araştırma sonuçlarını kısaca özetleyecek olursam;
  *ebeveynleri üniversite mezunu olan öğrencilerin bilimsel yaratıcılığının diğer öğrencilere göre daha yüksek olduğu,
  *ailelerinin aylık geliri yüksek olan öğrencilerin, bilimsel yaratıcılık düzeylerinin yüksek olduğu,
  *kız çocukların erkek çocuklara göre bilimsel yaratıcılık düzeylerinin daha yüksek olduğu,
  *çocukların dergi okuma durumlarına göre anlamlı bir fark olmadığı,
  *çocukların bilimsel yaratıcılık düzeylerinin evde araç-gereç kullanma durumuna göre anlamlı düzeyde farklılaştığı,
  *çocukların bilimsel yaratıcılık düzeylerinin evlerinde kendilerine ait odaları olan çocuklar lehine anlamlı düzeyde farklılaştığı,
  *fen bilimleri alanında akademik başarısı yüksek olan öğrencilerin bilimsel yaratıcılık düzeylerinin de yüksek olduğu belirlenmiştir.
  
  yaratıcılık bilişsel süreçlerle gelişir. bu sebeple erken çocukluk dönemi ile dil gelişimi arasında anlamlı bir korelasyon var. yaratıcılık gelişimi için kritik dönem ise 9-10 yaşları arası. bu yaşlara kadar mümkün olduğunca yaşantı zenginliği kazandırarak, dil gelişimini, kavram ve algı gelişimini, problem çözme becerisi gelişimini tamamlayın ki yaratıcılık gelişimi için uygun ortam şartlarını sağlayabilin. darmadağın olmuş bu entry'yi einstein ile bitirelim.
  "mantık sizi a'dan b'ye götürür. hayal gücü ise her yere!" hayal gücünüzün sınırı yok ve "hayal gücü bilgiden daha önemlidir."
  
  --- saçma sapan bir yaşam notu ---
  
  bu alanda çalışırken hissettiğim yalnızlık, ertelenmişlik ve çaresizlik hissini entry'i yazarken ve sunum tarihimi görünce hatırladım^**. bilmem kaç yıllık geçmişimi çöpe atmamışım aslında. farklı bakış açıları kazandım ve sabır/tahammül çizgimin sınırlarını keşfettim. bu alanı terk edecek cesareti göstermek bana daha farklı kapıları açarak gönüllü olarak bu ülke için yapabileceğim pek çok şeyin varlığını ispatladı. bazen yalnız kalma pahasına tutunduğumuz dalları bırakmanın sonuçlarını öngöremesek de yaşam bize yaratıcı bakma, problem çözme ve ıraksak düşünme becerilerimizi geliştirmemiz için fırsatlar sunmayı ihmal etmiyor. yeter ki bakmayı ve görmeyi bilelim!
  
  --- saçma sapan bir yaşam notu ---
  
  gelelim yaratıcılık ve tekillik olgularına! her zaman bilin ki yaratıcılık tekil bir olgu değildir. tek bir süreç^*, tek bir kişi^*, tekillik^* olgusu yaratıcılığınızı beslemeye yetmez. dahasına ihtiyacınız vardır. ruhunuzu besleyen kaynakları keşfedin, zihninizi diri tutun ve yeni şeyler denemekten asla vazgeçmeyin. çok sevgili ethem derman hocayı da burada anmak istiyorum. "öğrenmeyi bırakırsanız, ölmeye başlarsınız!" der durur sürekli. öğrenme bırakıldığında düşünmeyi de bıraktığınızdan hayal etmeye de ket vurmuş olursunuz. düşünün, öğrenin, deneyin, onlarca kez yanılın ama tekrar deneyin. hayallerinize sahip çıkın veya bazen de jonas salk gibi hediye edin. bazen de sadece güvenilir insanlarla paylaşın. bir de asla ama asla hayallerinizden vazgeçmeyin!
  
  en uzun gecenin başlangıcına yakışır uzunlukta bir entry oldu sanırım ama daha bitmemişti. yenilen pehlivanın doyumsuzluğu üzerimde olsa da yeter bu kadar gevezelik, insan okuyacak bunu! birkaç makale bırakıp kaçıyorum, bilim ışığınız olsun!
  http://www.itobiad.com/…ownload/article-file/330162
  https://dergipark.org.tr/…nload/article-file/552209
  https://www.pegem.net/…/138916-20140127113211-1.pdf
• çok kolay gibi görünüp çok zor olan yaratıcılık şekli. yukarıdaki yazara teşekkür etmek boynumuzun borcudur. yazı çok güzel...