bilim ve doğalcılık

• ilk bakışta bilim ve doğalcılık oldukça uyumlu gözükmektedirler. hatta doğalcılar kendilerini bilimin tek savunucusu olarak tanıtmaktadırlar. ancak bu görüntü detaylara indiğimiz zaman bozulmaya başlar, hatta doğalcılığın bilimle çeşitli açılardan çeliştiği ortaya çıkar. burada bu gizli çatışmanın baş gösterdiği beş noktaya göz atacağız. bilim ve doğalcılık arasındaki çatışmanın temelinde “tümevarım problemi” olarak bilinen felsefi problem yatmaktadır. doğalcılar, bilginin deneysel yollardan elde edildiğini savunurlar (oysa bu iddia da bilimsel bir iddia değildir, zira iddianın kendisini de deneysel teste tabi tutmak mümkün değildir). doğalcılar bunun dışında matematiksel ve mantıksal önermeleri de kabul ederler, ancak genel olarak onların bilgi üretmediklerini savunurlar. bilimin temel yöntemi tümevarımdır. tümevarım sonlu sayıda gözlem önermesinden, genel bir prensip çıkarma işlemidir. mesela yaptığımız gözlemlerde iki ters yüklü parçacığın birbirini çektiğini defalarca gözlemledikten sonra, “ters yüklü parçacıklar birbirini her zaman çeker” genel ilkesini çıkarımlarız. işte bu işlem tümevarımdır. bilim tümevarımla çalışır. dolayısı ile tümevarım metodunun güvenirliği, bilimin güvenilirliğine eştir. peki, ama tümevarım işlemi ne kadar güvenilirdir? yanlış genellemeleri bir kenara bıraktığımızı farz etsek de genel olarak tümevarım işlemi güvenilir midir? işte bu soru doğalcı dünya görüşünde sorulduğunda ciddi problemler yaratır. tümevarıma güvenmemiz için, evren’in değişmediğini, fizik yasalarının hep aynı olduğunu varsaymamız gerekir. aksi halde yarın ters yüklü parçacıkların birbirini çektiği iddiasının doğru olup olmayacağı belirsiz olur. tüm bilimsel teoriler kuşku altında kalır. dolayısı ile tümevarıma güveneceksek, evrensel yasaların değişmediğini varsaymamız gerekmektedir. peki, evrensel yasaların değişmediğini nereden biliyoruz? işte problem burada başlamaktadır, zira doğalcıların bu soruya verdiği cevap da tümevarıma dayanmaktadır. şöyle ki, onlara göre evren yasalarının bugüne kadar değişmemesi yine değişmeyeceğini gösterir. iyi ama bu cevap bizi döngüsel mantığa sokar, zira tümevarım kullanımını tümevarımla gerekçelendirmemiz mümkün değildir. bu “incil’in tanrı sözü olduğunu nereden biliyorsun?” sorusuna “çünkü incil’de yazıyor.” cevabını vermekten farksızdır. bazıları bu noktada bilimin yönteminin tümevarım değil yanlışlama olduğunu söyleyecektir. bu iddiaya göre bilim önce hipotezler üretir, daha sonra bu hipotezleri deneysel olarak teste tabi tutar. testi geçemeyen hipotezler elenir, geçenlere ise güvenimiz artar. ancak bu yaklaşım problemi çözmez, zira bu sefer de “yanlışlanan bir teorinin yarın doğru olmayacağını nereden biliyoruz?” sorusu karşımıza çıkacaktır. hatta testi geçen teorinin, yarın aynı testte başarısız olmayacağını nereden biliyoruz sorusu ortaya çıkacaktır. yanlışlamanın başarılı olduğunu varsaymak için evren yasalarının değişmezliğini varsaymamız gerekmektedir, aksi takdirde yukarıdaki sorulara olumlu cevap veremeyiz. ancak yukarıda da gördüğümüz gibi evren’i yöneten yasaların değişmediğini gerekçelendirmenin tek yolu tümevarımdır. sonuç olarak bilimin metodu yanlışlama olsa bile, yanlışlanmaya güvenmemiz için, tümevarıma güvenmemiz gerekmektedir. yani yanlışlamaya atıf yapmak bizi tümevarım probleminden uzaklaştırmaz. sonuçta doğalcı bakış açısında bilim döngüsel mantığa dayanan bir metot (tümevarım) üstüne kurulmuş bir disiplin olduğu için, çıkardığı sonuçlara güvenmek doğru değildir. felsefecilerin yüzyıllardır bildiği bu çekişme, halk tarafından bilinmemektedir. öte yandan newton da doğalcılığa gitmenin bizi böyle bir sonuca götüreceğini biliyordu. ancak doğalcılık ile bilim arasındaki tek gerginlik tümevarım problemi değildir. ikinci bir problem de doğalcı dünya görüşünün insana evren’de atadığı statüden doğmaktadır. bilime güvenmemiz için insanın bilgi üreten akli fonksiyonlarına güvenmemiz gerekir. ancak doğalcı bakış açısına göre şans eseri, kontrolsüz güçler tarafından ortaya çıkan bir madde yığını olan insanın gerçek bilgi üretebilmesi gariptir. meşhur amerikan felsefeci alvin plantinga bu durumu şu şekilde açıklamaktadır: “eğer akli melekelerimiz, doğalcıların düşündüğü gibi oluşmuşsa, o zaman onların nihai amacı ya da fonksiyonu (tabi bir amaç veya fonksiyonu varsa) hayatta kalma gibi bir şey olacaktır... fakat o zaman başlangıçta sezgisel olarak onların fonksiyonları arasında gerçek inançlar üretmek olacağı kuşkuludur”
  
  eğer evrim teorisi doğalcı bakış açısıyla yorumlanacak olursa o zaman insan hayatta kalmayı ve çoğalmayı fonksiyon edinmiş bir madde yığınıdır, dolayısı ile yaptığı çıkarımlara güvenmek fazla sağlıklı olmayacaktır. nitekim darwin de teorisinin bu şekilde yorumlanmasının rasyonalite ve bilime tehdit oluşturduğunun farkındaydı ve william graham’a 3 temmuz 1881’de yazdığı mektupta daha düşük hayvanların aklından evrimleşen insan aklının herhangi bir değeri olup olmadığının ya da çıkardığı sonuçların doğru olup olmadığının şüphe altında olduğunu söylemişti. ancak bu şüpheyi doğuran evrim teorisi değil, onun doğalcı okunuşudur. insanın “kör şans” eseri mi, yoksa tanrısal yönlendirme ile mi evrimleştiği deneysel olarak cevaplanamayacak, bilimsel olmayan felsefi bir sorudur. doğalcılar, tamamen felsefi nedenlerden birinci seçeneği seçmektedirler. bu kuşkuyu işte bu seçim ortaya çıkarmaktadır. tartışılmaz bir biçimde insan kapasitelerinin en önemli ürünü bilimdir. dolayısı ile evrimin doğalcı yorumu ile bilim arasında ciddi bir zıtlık vardır. tabi bilimsel bir teori olan evrim de doğalcının kuşkusundan nasibini almaktadır. bilim çeşitli çıkarımlar yapmak ve nicel bir karaktere sahip olmak için matematiğe ihtiyaç duyar. fizik ya da kimyayı matematiksiz düşünmek mümkün değildir. matematiğe ve onun sonuçlarına güvenmemiz ve onları bilimde kullanabilmemiz için onun tutarlı olması gerekmektedir. aksi takdirde eğer matematik tutarsızsa, bilimsel sonuçların doğruluğu, matematik yoluyla yapılan çıkarımların güvenilirliği sarsılacaktır. ancak matematiğin tutarlı olduğu gösterilmemiş ve nitekim gödel tarafından bunu yapmanın mümkün olmadığı ispatlanmıştır. aritmetik içeren herhangi bir sistemin tutarlı olduğunu sistemin kendi içinde göstermek mümkün değildir, bu gödel’in meşhur “eksiklikteorisi”nin bir sonucudur. nitekim doğalcı bakış açısında matematik insan aklının bir ürünüdür, insan aklının bu bakış açısında ne kadar değersiz olduğunu yukarıda gördük. insan aklının ürünü olan bir sistemin doğayı detayları ile tasvir etmesi de gariptir. sonuç olarak doğalcı bakış açısında matematiğe güvenip gü-venemeyeceğimiz belirsiz kalmaktadır. matematik şu ana kadar tutarlı gözüküyor olabilir ama gelecekte bir tutarsızlık çıkmayacağının bir garantisi yoktur. bu da bütün matematiksel sonuçları kuşku altında bırakır. dolayısı ile matematiğin bilime uygulanabilirliği ve uygulanırken çıkan sonuçlar da aynı kuşkudan nasibini alır. doğalcılık bakış açısında insan tamamen kör şans sonucu ortaya çıkmış bir varlıktır, herhangi bir değeri yoktur. hayat ve tüm uğraşlarımız anlamsızdır. nasıl yaşadığımızın ne yaptığımızın pek bir önemi yoktur. sonuçta yok olacağız ve hayat bir rüyadan farksız değil. bu durum en çok ahlak ve ona olan güvenimizi sarsmaktadır. ama bu aynı zamanda bilimle uğraşmak için bir motivasyonumuz olmadığına da işaret etmektedir. eğer doğalcılık doğruysa bilimle uğraşmak ya da ona güvenerek yaşamak için herhangi bir sebebimiz yoktur. bilim adamının yaptığı çalışmaların bir organize suç örgütünün çalışmalarından değer olarak bir farkı yoktur. üfürükçülere güvenenleri, astroloji ile hayatına yön verenleri suçlamamız için hiçbir neden yoktur. doğalcılık, bilimsel motivasyonları tamamen yıkıcı, kötümser bir hava yaratmaktadır. bilimsel teoriler seçilirken, estetik olmalarına özen gösterilmektedir. eğer deneysel verileri aynı şekilde açıklıyorlarsa, aday teorilerden daha güzel olanı seçilir. hatta nobel ödüllü ünlü fizikçi, kuantum mekaniğinin kurucularından dirac’a göre bilim adamları güzel teoriler ortaya atmak için uğraşmalıdır. bu estetik teori, aynı sonuçları açıklayan daha az estetik teoriden daha karmaşık olacaksa bile yine o tercih edilmelidir. doğalcı bakış açısıyla bakıldığında bu arayış gariptir. neden bilimsel teoriler estetik olmalıdır ki? hatta estetik kavramının kendisi bile doğalcı bakış açısında anlamını kaybetmektedir. dirac ve birçok fizikçinin estetik arayışı irrasyoneldir, yanlıştır. ancak pratik göstermektedir ki dirac haklıdır, fizik yasaları doğalcı bakış açısında beklenenin aksine ciddi bir güzellik taşımaktadır. doğalcılık ve bilim arasındaki gerginlikler listesi daha da geniştir.
  
  enis doko