alim aydamak

• 19.yy.'da yaşamış, döneminde çara karşı mücadele etmiş kırım türklerinden halk ve masal kahramanı. kırım tatar robin hood'u olarak da bilinir. resmi belgelerce eşkıya, haydut olarak addedilse de adına yakılmış türküler, yazılan kitap ve şiirlerle kırım tatar tarihinde daima kahramanlıkları ve adaletsizliğe karşı sürdürdüğü mücadele ile tanınmıştır.
  
  kimi kaynaklara göre bir iftira sonucu cinayet suçuyla tutuklanmış, ancak sürgünden kaçıp eşkıya olmuştur. bir rivayete göre de yakalanıp sibirya'ya sürgüne gönderildikten sonra kaçmış, son günlerini türkiye'de geçirmiştir.
• https://soundcloud.com/…aya-tatar/fevzi-aliyev-alim
• kırım'ın köroğlu'su diyebileceğimiz, hakkında yakılan yırların (türkülerin) hala çınladığı, hayatı efsanelerle, söylencelerle iç içe geçmiş kırım tatar halk kahramanı. meşhur kırım tatar yazar yusuf bolat’ın yazdığı, alim'in hayatını anlatan "alim azamatoğlu" adında bir roman yazılmıştır.
  
  1800’lerin ikinci yarısına kadar kırım’daki yerel otoritelerle çarpışan, aynı anda birkaç yerde birden göründüğüne, zenginlerin mallarını alıp fakirlere dağıttığına dair klasik folklor söylenceleri olan alim aydamak, 18. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın başlarına, balkanlardan anadolu’ya, azerbaycan’a değin birçok bölgede “eşkıya” yahut “kanun kaçağı” olup halk nezdinde kahraman figürüne dönüşen, bugün birçoğunun türküleri hala söylenen ünlü siluetlerden biridir. tıpkı filmlere ve romanlara konu olan, türküler aracılığıyla tanınan çakırcalı mehmet efe, dramalı hasan, kaçak nebi gibi şahsiyetlerden olan alim azamatoğlu, “aydamak” yani “haydut” lakabını buradan alıyor. aydamak tabiri, bazı balkan dillerinde ve lehçelerinde “haydamak” şeklinde geçmekte olup, “halletmek” anlamında günlük dilde de “aydamak”-“aydayamamak” şeklinde de kullanılmaktadır. (bkz: hayduk/@songulyabani)
  
  19. yüzyılda gerçekten yaşamış olan ve yaşadığı belgelerle ispatlanan alim aydamak, kırım tarihinde kahramanlıklarıyla anılan bir halk kahramanı olarak yer alıyor. akmescit’teki kırım arşivlerinde o zamanki çarlık idaresinde tavrida’nın valisi pastel adına alim ile ilgili yazılan şikayetler içeren dosyaların mevcut olduğu, dört dosyadan günümüze kadar sadece bir tanesinin gelebildiği biliniyor. farklı kaynaklara göre 1815 ile 1819 yıllar arasında doğan alim, çarlık rusya’nın kırım'ı neredeyse yarım asırdır işgal altında tuttuğu bir dönemde gözlerini dünyaya açmıştır. hakkındaki anlatılara göre alim, çarlık güçleriyle karşı karşıya gelince insanlardan uzaklaşarak kırım’ın mağaralarında yaşamaya başlıyor. yollarda toprak beylerini, mirzaları, çarlık bürokratlarını soyuyor. soygunları çoğu zaman silahsız ve tek başına gerçekleştiriyor. alim’i yakalamanın imkansızlığına dair söylenceler doğuyor. söylencelere göre alim her zengini değil, sadece adaletsiz ve cimri olanları soyar, vurduğu malları taraktaş dağında saklayarak daha sonra fakir ailelere dağıtırmış. alim’in yaşamının son bulmasında dair iki rivayet bulunuyor. yorumlardan ilkine göre yakalandıktan sonra darp ediliyor. dayaktan ölmemesi için alim hastaneye götürüldüğünde sibirya’ya sürgün edilmesine karar veriliyor. başka bir yoruma göre alim bu sürgün esnasında kaçıp kurtularak istanbul’a geliyor. bazı kaynaklarda alim’in ölüm tarihi olarak 1849 geçiyor. ancak istanbul rivayetine göre alim’in hastaneden kaçıp türkiye’ye geldiği,burada 110 yıl yaşayıp dört çocuk babası ve bir kahvehane sahibi olduğu söyleniyor.
  
  22 ocak 2005’te şu an rus işgali altındaki kırım’da, karasupazar (belogorsk) bölgesinde hatırasına bir anıtın diktirilen alim aydamak, aynı zamanda sessiz formatta çekilen ve ilk kırım tatar sinema filmi olarak tarihe geçen 1926 yapımı “alim” filmine de konu olmuştur. film 1937’de sovyet yönetimi tarafından yasaklanmıştır. kırımlı “köroğlu” alim aydamak’ın yırları halen kırım tatarları arasında yaşatılmaktadır.
  
  mini kaynakça:
  -kamelya tekne’nin “kırım’ın sembol şahsiyetlerinden: gerçekle kurgu arasında alim azamatoğlu” adlı makalesi: http://www.karamdergisi.com/…spx?id=1075&detay=ozet
  -metin özarslan'ın "cengiz dağcının romanlarında alim aydamak efsanesinin yansımaları üzerine" adlı makalesi: https://www.academia.edu/…sinin_yansımaları_üzerine
  
  hakkında yakılan yırı (türkü) dinlemek için bkz. kırım yırı - alim
  
  (bkz: alim azamatoğlu/@songulyabani)
  (bkz: yusuf bolat/@songulyabani)