çevresel determinizm

• insan topluluklarının kültürel oluşumununda çevresel faktörlerin en etkili olduğunu savunan görüştür. bir kaç örnek;
  
  hipokrat demiş ki; güneyden rüzgar alan kişilerin iştahları kötüdür, doğru dürüst içki de içemezler, zayıf kafalıdırlar, sabahları baş ağrısı çekerler. kadınlar ise (insanlara dahil etmiyoruz henüz, milattan öncelerdeyiz) kısırdır, kısırlıkları hastalıktandır.
  kuzeyden rüzgar yiyen insanlar kuvvetlidir fakat kabızdır, iştahı iyidir. kadınlar çok az çocuk doğurabilir, adet ağrıları pek fena olur.
  doğudan rüzgar alanlar ise iyi huyludur, akıllıdır.
  
  ibn haldun da şöyle demiş; belirli bir takım iklim bölgeleri dışındaki insanların "kılık ve ahlakları, dilsiz hayvanların kılık ve ahlaki derecesine yaklaşır ve o ölçüde insanlıktan uzaklaşırlar."
  
  alıntılar:
  sargun tont (1997) sulak bir gezegenden öyküler
  ibn haldun (1989) mukaddime
• jared diamond'in bir parca ucuncu sempanze (bkz: the third chimpanzee) ve ozellikle tufek celik ve mikrop (bkz: guns germs and steel) kitaplarinda one attigi neden eski dunyadakiler yeni dunyayi isgale geldi de, yeni dunyadakiler eski dunyayi isgale gelemedi tezi bu cevresel determinizm gorusune yakin sanirsam. cok basitlestirilmis hali ile jared eski dunyada at olmasi, cesitli tahil urunlerinin olmasi ve eski dunyanin, yeni dunyanin aksine, dogu bati ekseninde uzamasinin eski dunyada daha gelismis ve daha cesitli medeniyetler kurulmasi ile sonuclandigi gibi birsey soyluyordu.
• jared diamond çevresel determinizmin bolca ekmeğini yemiştir. helal hoş olsun. buzların erimesinden sonra eşitlenen dünyada nasıl oldu da avrupalılar afrikayı, amerikayı, asyayı gidip fethetti, sömürdü de sömürdü? bunun cevabını çevresel determinizm ile verir. avrasya'da koyun, keçi, sığır gibi eti, yünü, yağı bol uysal hayvanlar yetişirken, afrika ve amerikalarda insanlar lama gibi deve gibi bir derece huysuz hayvanlarla yetinmek zorunda kaldı. avrupalı eti, tavuğu, yumurtayı bol buldu. tükettikçe tüketti. hele bir de buğday, arpa gibi ekimi kolay tahıllar vardı avrasyada. oysa diğer kıtalarda mısır gibi yetiştirmesi zor gıdalar vardı. ne oldu peki? avrasya kıtanın ve iklimin kendilerine kıyak geçmesi neticesinde gıda bolluğu yaşadı. gıda bolluğu nüfus artışını getirdi. nüfus artışı çiftçiliğin haricinde farklı meslek dallarının çıkmasına imkan verdi. farklı meslek dalları sanatı, bilimi doğurdu. çeliği, tüfeği ürettiler. aldılar bu çeliği, tüfeği gittiler amerikalara. bir de yanlarında yerel halkın bağışıklık sahibi olmadığı mikroplar, hastalıklar getirdiler. el kadar avrupalı koca koca kabileleri yok etti. sömürdü, hüküm sürdü. öne geçti. al sana çevresel determinizm.
• simdiki durumunuzdan cevrenizdeki biri veya bir sey sorumlu oldugunu savunan gorus. sebebi oydu, buydu, suydu gorusu. etki-tepki kuramina dayanir.
  ayrica
  (bkz: psisik determinizm)