saatleri ayarlama enstitüsü

• okumaya yeni başlayacaklar için, içinde geçen eski sözcükler ve anlamları ;
  
  ahval : durumlar, hâller, vaziyetler.
  aksülamel: tepki, reaksiyon
  armada: donanma
  atalet: 1. tembellik 2. işsizlik, işsiz kalma. 3. işlemezlik. 4. süredurum.
  ameliye: uygulama
  abes: 1. gereksiz, yersiz, boş 2. akla ve gerçeğe aykırı
  ahar: hattatların kâğıt cilalamak için kullandıkları nişasta ve yumurta akından yapılan özel bir karışım.
  
  bermutat: alışılagelen biçimde, her zaman olduğu gibi
  behemehal: her hâlde, ne olursa olsun
  buud: uzaklık, mesafe
  bittabi: doğal olarak
  binaeneleyh: bundan dolayı
  bedahet: apaçık, besbelli
  barem: çizelge
  bedbaht: mutsuz, bahtsız, talihsiz
  beynelmilel: uluslararası
  
  cenup: güney
  
  çalak: eline ayağına çabuk, atik, çevik
  çolpa: 1. ayağı sakat olan. 2. mec. beceriksiz, eli işe yakışmayan, acemi, aciz, zavallı
  çıfıt: hileci, düzenbaz, yahudi.
  
  dessas: düzenci
  dekovil: küçük demiryolu
  daüssila: yurt özlemi
  
  eşref: onurlu, şerefli.
  efkari umumiye: kamuoyu
  ezcümle: kısaca, özet olarak, özetle
  
  filhakika: hakikaten
  fatalizam: yazgıcılık
  fütuhat: zaferler, fetihler.
  fecir: tan kızıllığı
  fecaat: çok acıklı, yürekler acısı durum
  
  gadr: merhametsizlik
  garabet: gariplik, tuhaflık
  
  huddam: büyü ve cin ilimcileri, hizmetçi cin
  hulasa: özüt
  hassa: özellik.
  halita . alaşım
  halayık: kadın köle
  haddizatında: aslında
  hasbi: gönüllü ve karşılıksız yapılan
  hasis. cimri
  hacalet: utanma
  hodbin: bencil
  heyula: korkunç hayal
  haşiye: 1. dipnot. 2. bir eseri daha iyi açıklamak için yazılan kitap
  hamakat: beyinsizlik, bönlük.
  
  ıstılah: terim, herkesin anlamadığı özel anlamda kullanılan söz
  
  ikbal: baht açıklığı,odalık,arzu istek.
  ilga: ortadan kaldırma
  istidat: yetenek
  iktiza: gerekli olma.
  istitrat: . sırası gelmişken söylenen söz, anlatıma eklenmesi istenen söz
  işret: içki içme
  istihsal: üretim, elde etme
  ictimai: toplumla ilgili
  ihtilas: 1. aşırma. 2. bir malı açıkça sahibinden veya evinden hızla kapıp alma
  ispritizma: ruh bilimciliği
  istihkar: hor görme, aşağılama.
  istihza: gizli veya ince alay
  intizar: 1. birinin gelmesini, bir şeyin olmasını bekleme, gözleme, 2. ilenme, beddua
  iştiha: iştah
  ikrah: 1. tiksinme, iğrenme. 2. isteği dışında bir şey yaptırma.
  inhisar: 1 . tekel. 2 . mecaz tek başına sahip olma.
  itiyat: alışkanlık
  iktifa: yetinme
  
  kabil: olanaklı, türlü, kabul eden, kabul edici.
  konkur: yarış, yarışma.
  
  lahza : an
  layiha: 1. herhangi bir konuda bir görüş ve düşünceyi bildiren yazı, 2. tasarı
  lalettayin: baştansavma, özensiz
  
  muganniye: kadın şarkıcı.
  menhus: uğursuz
  muaddel: değiştirilmiş
  muhassala: elde edilen sonuç.
  mezbele: çöp ve süprüntü dökülen yer, aşağılık durum.
  mekkare:kiralanarak yük taşımada kullanılan at, deve, katır gibi bir yük hayvanı.
  müsavi: eşit
  munis: alışılan, alışılmış.
  muarız: karşı koyan
  menhus: uğursuz
  mihnet: sıkıntı
  müphem: belirsiz
  müsteşrik: doğu bilimci
  mücessem. cisim durumunda olma
  muvazene: denge, dengeleme
  mamafih:bununla birlikte
  muvakkit :güneşe bakarak namaz vakitlerini bildiren kimse
  muazzep: acı, sıkıntı, azap çeken
  muhayyile: hayalgücü
  müstehlik: tüketici
  mücrim: suçlu
  müştemilat: eklentiler
  mihver: eksen
  manivela: kaldıraç
  muttasıl: bitişik, yan yana olan
  meyus: üzgün, karamsar
  metih: övgü
  muhayyile: hayalgücü.
  maişet: geçim, geçinme
  muaşaka: birbirini karşılıklı sevme, sevişme, âşıktaşlık
  muvazzene: denge, dengeleme
  müverrih: tarih yazan kimse, tarihçi
  muharrir: yazar
  mukaddime: önsöz, başlangıç.
  muhayyile: hayalgücü
  mahrek: yörünge
  muttasıl: 1. bitişik, yan yana olan. 2. zf. aralık vermeden, aralıksız, durmadan, biteviye
  mücerret:1. yalın durum. 2. evlenmemiş, bekâr 3. katışık ve karışık olmaya
  mültefit: iltifatkar
  müstait: doğuştan kabiliyetli
  müstahdem: hizmetli
  mucip: gerektiren, gerektirici
  miyar: 1 . değerli madenlerde yasanın istediği ağırlık, saflık ve değer derecesini gösteren ölçü.2 . mecaz ölçüt, ölçü 3 . kimya ayıraç.
  mukadder: yazgıda var olan, yazgı ile ilgili olan, alında yazılı olan
  müşkül: 1 . güç, zor, çetin 2. engel, güçlük, zorluk
  mütehassis: duygulanmış
  
  nahiv: söz dizimi.
  naçiz: değersiz
  namütenahi: sonsuz
  necabet: temiz bir soydan gelme, soyluluk
  nizamname: tüzük
  
  ökse: ucu yanmış odun parçası, değnek, alımlı kadın
  
  pespaye: alçak, soysuz, aşağılık
  
  rabia: 1. dördüncü. 2. saatteki salisenin altmışta biri. 3. tanzimat’tan sonra memurlukta bir rütbe
  ricat: vazgeçme
  refika: eş
  rokoko: a. 1. mim. xviii. yüzyılın başında fransa'da çok geçerli olan, kavisli çizgileri bol, gösterişli bir bezeme üslu
  ricat: 1. vazgeçme. 2. ask. gerileme, geri çekilme, geri kaçma
  riyazi: matematik, geometri vb. bilimlerle ilgili olan
  
  salaş: derme çatma, sebze dükkanı
  sarih: açık, kolay anlaşılır, belli, belirgin, belgin
  savat: gümüş üstüne özel bir biçimde kurşunla işlenen kara nakış
  somaki: 1 . kızıl veya yeşil renkte, damarlı ve çok sert bir porfir türü mermer.2 . sıfat bu mermerden yapılmış
  sentaks: sözdizimi
  
  temessül: benzeşme
  tenkisat: azaltma, eksiltme
  terakki: 1. ilerleme, yükselme, gelişme
  teşyi: uğurlama
  takamül: 1. olgunluk, olgunlaşma. 2. gelişim, gelişme
  teveccüh: 1. bir yana doğru yönelme, yüzünü çevirme. 2. güler yüz gösterme, yakınlık duyma, hoşlanma, sevme
  tafsilat: 1. ayrıntı. 2. ayrıntılı açıklama
  tecerrüt: herşeyden uzaklaşma.
  tecessüs: belli etmeden kendini ilgilendirmeyen şeyleri öğrenmeye çalışma.
  tekellüf: 1. zahmet veren bir iş görme, güçlüğe katlanma. 2. bir işi gösterişli bir biçimde yapmaya çalışma, özenme, gösteriş
  talakat: kolayca düzgün söz söyleme durumu
  tedip: uslandırma, yola getirme, terbiye etme.
  tenasüt: 1. omuzdaşlık. 2. dayanışma
  tröst: aynı alanda iş yapan çeşitli ortaklıkların hisse senetlerinin, bir denetim teşkilatına teslim edilmesi ve yönetimin bir teşkilatı yöneten gruba aktarılmasıyla oluşan, tekelci sermayedarlığa dayanan ortaklıklar birliği.
  tenazur: bakışım
  tarziye: yapılan kötü bir davranış için özür dileme, gönül alma
  tariz: kapalı bir biçimde, dolaylı olarak söz söyleme, taşlam
  tarh: 1 . bahçelerde çiçek dikmeye ayrılmış yer.2 . vergi koyma.3 . matematik çıkarma
  tashih: düzeltme, düzelti.
  
  ülfet: 1. alışma, kaynaşma. 2. tanışma, görüşme
  vakıa: vaka (cümle başında ise “bununla birlikte”
  vuzuh: açık olma durumu, açıklık, aydınlık
  vido: oyun, oyunda kazanılacak sayıyı veya parayı iki katına çıkarma
  vazıh: açık, aydın, belli
  vakıa : vaka (cümle başında kullanılınca "bununla birlikte")
  velut: doğurgan, verimli.
  visal: kavuşma
  vaveyla: çığlık
  
  yeknesak: tekdüze
  yosma: şen, güzel, fettan (genç kadın)
  
  zayiçe: yıldızların, belli bir zamandaki yerlerini, durumlarını gösteren çizelge
  zem: kötüleme
  zani: zina yapan erkek.
  zelil: hor görülen
• "saatin kendisi mekan , yürüyüşü zaman , ayarı insandır.."
• "ben aşktan daima kaçtım. hiç sevmedim. belki bir eksiğim oldu. fakat rahatım. aşkın kötü tarafı insanlara verdiği zevki eninde sonunda ödetmesidir. şu veya bu şekilde... fakat daima ödersiniz... hiçbir şey olmasa, bir insanın hayatına lüzumundan fazla girersiniz ki bundan daha korkunç bir şey olamaz..." halit ayarcı
• hayri irdal'ın talihinin döndüğü "sabaha doğru" bölümünde romanın atmosferindeki rahatlama ve keyif daha iyi nasıl ifade edilebilir?
  
  "her şeyde bir çocuk saçı yumuşaklığı var"
  
  şapka çıkarıyorum.
• s.a.e, şunun ispatıdır bence: şarkla garp arasında milletçe yaşadığımız tereddüt o kadar ezeli, o kadar trajiktir ki, arada kalıp neticede delirmemek için tek bir çıkış yolu görünür bize: o çıkış da mizahtır. ironidir. inceliktir. yaşadığımız çelişkiler bir membadır bu manada, bir mizah madenidir.
• türk edebiyatında kurgusu en iyi olan roman. ahmet hamdi, türk modernleşmesinin ironik eleştirisini yaparken bir yandan da toplumun karakteristik durumlarını adeta üç boyutlu karakteriyle yeniden kurguluyor. orhan pamuk'un beslene beslene tüketemediği derya.
• üstad ahmet hamdi tanpınar'ın bu kült eserinin macerasından bahsetmek istiyorum biraz, kitapların tarihi her zaman ilgimi çekmiştir.
  
  ilk önce şunu söylemek lazım: saatleri ayarlama enstitüsü, üstadın hayattayken yayınlanan son kitabı. (hayattayken yayınlanan diyorum çünkü, güler güven hoca tarafından yıllar sonra yarım kalmış aydaki kadın kitabı üç bin sayfalık notlar arasından tasnif edilip yayınlandı. ayrıca, ben hala üstadın yayınlanmayan kaybolmuş başka kitapları olabileceğinden şüpheleniyorum. dağınık bir yaşam sürmüş olduğundan hareketle öne sürüyorum bunu.)
  
  dönemin çoğu romanı gibi tefrika edilerek yayınlanmış ilk önce. 20 haziran 1954'de alaattin koçak'ın sahibi olduğu yeni istanbul gazetesinde ilk tefrika bölümü yayınlanmış.
  
  yayınlanan tefrika manşeti
  birinci bölüm
  
  (kaynak: istanbul üniversitesi edebiyat fakültesi öğretim üyelerinden ali şükrü çoruk'un twitter sayfası)
  
  bir kaynakta okuduğuma göre 4 yılda yazılıp tefrika edilmiş roman. 1961'de yani üstadın ölümünden bir yıl önce de kitap olarak yayınlanmış. wikipedia'da ilk baskısının dergah yayınlarından yapıldığı yazıyor ama bu bilgi yanlış (dergah yayınları 1967'de anadoluculuk hareketi öncüsü nurettin topçu tarafından kurulmuş. arada koskoca bir altı yıl var.) ilk baskısı 1927'de remzi bengi'nin kurduğu bir dönem tam manasıyla fırtınalar estiren remzi kitapevi tarafından yapılmış.
  
  ilk baskının kapağı
  
  yalnız şöyle bir şey var, kitap yayınlandığı dönem okuyucunun pek ilgisini çekmemiş. hatta ilk baskı 70'lerda kitapçılarda rahatlıkla bulunabiliyormuş. bakınız beşir ayvazoğlu, 23 kasım 2019 tarihinde karar gazetesindeki köşesinde yazdığı "huzur yetmiş yaşında" adlı yazısında ne diyor;
  
  "genç okuyucularımız tanpınar’ın bugünkü popülerliğine bakarak huzur’un yayımlandığı tarihte kapışıldığını zannedebilirler. hayır, huzur’un ilk baskısı 1970’lere kadar piyasada rahatlıkla bulunabiliyordu, çünkü tükenmemişti. ilk baskısı 1961 yılında yapılan saatleri ayarlama enstitüsü de öyle. kütüphanemdeki nüshayı 1974 yılında babıâli yokuşundaki bir kitapçıdan satın almıştım, sahaflar çarşısı’ndan değil."
  
  bu kadar büyük bir yazarın eserlerinin 10-15 yılda hala birinci baskılarının bitmemesi çok acı. o devirde, şimdiki gibi bir baskının 1000 adet yapılmadığını en fazla 500-800 adet arası yapıldığını düşünürsek demek ki 1974 yılında üstadı okuyan okuyucu sayısı taş çatlasa 500 falan.
  
  peki bunun sebebi ne?
  
  tanpınar, arkadaşları tarafından dahi ciddiye alınmamış. yazdıkları popüler, sanattan yoksun hatta daha da ileri giderek birer fantazi olarak görmüşler. (ayvazoğlu, yazının devamında buna değiniyor.)
  
  dönemin yazarları yeni tekniklerden bihaber iken tanpınar'ın postmodernizm üzerine düşünüp, freud'u okuyup anlaması buna kitaplarında yer vermesi dönemi için çok sıradışı işler yani ne dönemin edebiyat kamusu ne de okuyucular tanpınar'ı tam manasıyla anlayıp kavrayacak kapasiteye sahip değiller.
  
  peki noluyor da tanpınar bir anda popülerleşip herkes tarafından okunup baskı üzerine baskı yapmaya başlıyor?
  
  1969 yılında zamanın en çok okunan gazetelerinin başını çeken tercüman gazetesi huzur'u, 1001 temel eser dizisinin ikinci kitabı olarak basıyor ve kupon karşılığında dağıtıyor. yani okuma faaliyeti sadece gazetelerin resimlerine bakmaktan ibaret olanlar sırf alıp bir yere koymak için adını dahi duymadıkları yazarın kitabını alıyorlar. tanpınar, bir anda popülerleşiyor. bunun üzerine dergah yayınları, 26 sene sonra şubat 1987'de saatleri ayarlama enstitüsü'nün ikinci baskısını yapıyor.
  
  ne mutlu ki ikinci baskı huzur da saatleri ayarlama enstitüsü de babam vasıtasıyla elimde bulunmakta. bir bibliyoman daha ne ister...
  
  sae 1
  
  sae 2
  
  sae 3
  
  huzur 1
  
  huzur 2
  
  ama macera burada bitmiyor devamı da var.
  
  edebiyatımızın yaşayan en büyük isimlerinden enis batur, 1988'de yapı kredi yayınları'nın genel yayın yönetmeni oluyor ve 2000'de dergah yayınları üstadın tüm kitaplarını basarken aynı anda yapı kredi yayınları da basmaya başlıyor. tabi, bu durum telif yasasına aykırı. ülkemizde, bir yazarın ölümünde 70 yıl geçmeden telifi düşmediği için yazarın kitaplarını sadece bir yayınevi yayınlayabiliyor eğer başka bir yayınevi de aynı kitapları basarsa taraflar mahkemeye gidiyor bu yüzden yky ve dergah mahkemelik oluyor uzun süren bir süreçten sonra karar veriliyor ve yky suçlu görünüyor ceza olarak da dergah'a tazminat ödemek mecburiyetinde kalıyorlar. bu mahkeme olayları basında da yer buluyor ve tanpınar daha da popülerleşiyor. "yapı kredi yayınları ceza ödeyeceğini bile bile bu işe neden girdi?" diye de sorarsanız onu da kendimce açıklayayım.
  
  tanpınar, hocası yahya kemal gibi hiç evlenmeyip hayatını bir otelde (narmanlı han) geçiriyor. çocuğu olmadığından yasal mirasçıları -varsa- yeğenleri veya uzaktan akrabaları falandır büyük ihtimal. onlar da anlaşılan bu işlerle pek ilgilenmemişler ki yky basabilmiş istediği gibi.
  
  işte saatleri ayarlama enstitüsü'nün yayın macerası böyle. her daim ilgimi çeken bu olaylar zincirini umarım hakkını vererek anlatabilmişimdir. sürç-i lisan ettiysek affola...
• büyük yetenekler karaktersiz oluşlarıyla meşhurdur. tanpınar'ın günlüklerini okurken içimde derin bir sızı duymuştum. yetenekli bir insanın sıkışıp sıkışıp akacak yer bulamadığında nasıl ekşiyebileceğini görünce kendi hayatıma dair bir gelecek korkusuna kapılmıştım. büyük bir yetenek olduğumdan falan değil, bir gün kendimi ifade etmeyi beceremez de dünyanın beni görmediğine inanırsam tanpınar gibi biri olmaktan korktum. tanpınar ekşiydi çünkü arkadaşları peyami safa gibi vasat bir yazarı göklere çıkarırken kendisi hep gözardı ediliyordu. tanpınar ekşiydi çünkü ne dönemin alafrangaları ne de alaturkaları onu anlayamıyordu. tanpınar ekşiydi çünkü çoğu zaman kendini anlatmaya tenezzül dahi etmiyordu. eniştesinden gelen parayı fındık fıstığa yatırıp yemek yemeyi bile unutunca, birileri davet etse de birkaç kadehle çakırkeyif olabilsem diye bekleyerek şikayet ve pişmanlıkla yaşıyordu. arkadaşlarının eşlerine yaptığı sarkıntılıklardan ve hayallerini süsleyen fantezilerden bahsetmiyorum bile. görülme ve keşfedilme arzusuyla dolu, pişman bir ruh. tanpınar kendim başta olmak üzere sevdiğim tüm insanları dönüşmekten korumak istediğim bir anti-kahraman.
  
  bu akşam oyuna gittim, tam bir meddahlık işi, serkan keskin'in oyunculuğunu konuşturduğu ve romanın başarılı biçimde sahneye taşındığı güzel bir oyun. çıkışta, bu kimin fikriydi, tanpınarı sahneye taşıyan, bu kitabı bazı çevrelerin kuru övgüsünden kurtararak yaşayan bir işe çeviren kimdi diye diye metroya doğru koştuk.^*yıllar boyunca görülmemenin acısını çeken birini insanların şimdi okuyor, alkışlıyor, takdir ediyor oluşu bana tanrının komik olmayan bir esprisi gibi geliyor. yine de bu alkışta sesim olduğu için mutluyum. koskoca bir salon onun kelimelerini dinledi, belki ızdıraplı ruhu bir nebze de olsa ferahlamıştır.
• okuduğunuzda, önceden okumamışsanız, niye bu kadar geç okumuşum dedirten bir eser...
• "ayar saniyenin peşinden koşmaktır"