hesabın var mı? giriş yap

  • bir yumurtalık olsun, sebzelik olsun en beklenmedik yerlerde insanların karşısına çıkan anti-kahraman.

    yarısı günler önce muhtemelen salataya sıkılmışken acısını içine gömer, buzdolabının kapağını açtığınızda "pişşt.. beni ne yapıcan ulan? daha ne kadar beklicem burda!" der gibi ters ters bakar. yalnız çabuk kararır bu.

  • bir kız çocuğunun hayatında ne kadar önemli olabileceğini gözümle gördüm. görmesem hadi len oradan derdim.

    ilayda'ya(7) ufak tefek çok hediye aldım bugüne kadar. sebepsiz yere. sadece canım istiyor diye aldım çoğunlukla.
    geçenlerde ablası ile oyun oynarken ablasından barbie bebeğini istedi. ablası da vermedi. tabii bu paylaşmama durumu beni rahatsız etti ve ablasına minik bir örnek ile sadece oyuncağını değil her şeyini herkesle paylaşması gerektiğini açıkladık falan neyse...
    sonra ilayda'nın barbie bebeğinin olmaması takıldı kafama.
    evet aç değil açıkta değil. ondan zor durumda olan binlerce çocuk var ama bir kız çocuğu için barbie bebek bi şeydir yahu yani bi şey işte, önemlidir.
    benim yoktu mesela. ha dert ettim mi? annemin dediğine göre hiç etmemişim.
    ama barbie'si olan arkadaşlarıma gıpta ettiğimi çok net hatırlıyorum. bunu net hatırlıyor olmam bana yetti zaten ertesi akşam ilayda'ya barbi bebek almak için...

    ufacık çocuk, babasının öldüğü gün 5 yaşında olan çocuk, o güne dair hemen hemen her detayı hatırlıyor...
    istiyorum ki çocukluğuna dair tek kötü anısı bu olsun...
    istiyorum ki gülerek hatırladığı şeyler daha çok, çok çok olsun.

    aldım hediyeyi. geldim eve. nasıl heyecanlıyım ama anlatamam. sanki daha önce onca hediye alan ben değilim gibi heyecanlıyım.
    sürpriz var dedim, verdim hediyeyi.

    ve işte o an...
    bugüne kadar aldığım hediyeleri ona verdiğimde bana hiç teşekkür etmeyen çocuk, barbie'yi görünce nasıl kocaman gülümsedi ve nasıl kocaman teşekkür etti, size anlatamam sevgili okur.
    annesi de ben de şok olduk.
    ilayda teşekkür etmişti.
    "oha çocuğa daha teşekkür etmeyi bile öğretmemişsiniz" diyenleriniz olacaktır.
    açıklayayım.
    ilayda babasını kaybettikten sonra içine kapandı.
    iletişimi çok zayıf.
    korkuyor. utanıyor. vs...
    daha önceki hediye verişlerimde yüzündeki müteşekkir ve mutlu ifadeyi görüyor olmam yetiyordu bana.
    en azından ahlakı, maneviyatı yerinde çocuğun diyordum.
    sadece bunu kelimelere dökemiyor diyordum.
    ama barbie bebek ile o zinciri de kırmış olduk.

    teşekkürler barbie...

    dipnot: bilen bilir... en büyük hayallerimden birisi, çok param olsun ve edebildiğim kadar çok çocuğu mutlu edeyim istiyorum. imkanım el verdikçe yapıyorum ilayda'dan başka çocuklara da. ama yetmiyor işte... o kadar çok muhtaç çocuk var ki

  • guzel bir restoranda yenen romantik bir aksam yemeginin ertesi günü isyerinde cüzdani karistirirken restoranin fisini bulmak. fise söyle bir göz attiktan sonra 8-10 parcaya bölüp masanin yanindaki cöp kutusuna atmak. sonra "allah allah bu yemek bu kadar az mi tutmustu ya?" diye düsünmek. üsenmeyip cöp kutusundan fisin parcalarini toplamak, birlestirip bantlamak ve fisi tekrar incelemek. icilen sarabin hesaba yazilmadigini farketmek (ki dikkatli bir okur yazimin basinda yemegin "romantik" oldugu belirtmemden sarabin fiyati hakkinda az bucuk fikir edinmis olmak). is cikisi her ne kadar evin ters yönünde teee anasinin terekesinde de olsa restorana gitmek, bize servis yapan garsonu bulup durumu aciklamak ve bu sarabin parasini ödemek istedigini söylemek. garsonun minnet bakislari arasinda durumu müdüre anlatmasi ve müdürün hassasiyetim icin tesekkür ederek sarabi ikram kabul etmemi istemesi. tam o sirada garsonun "bir dakika, bu gözlük sizin mi?" diyerek cekmeceden bir günes gözlügü cikarmasi. meger yepyeni gözlügü restoranda unutmus oldugumu farketmek. garsonla sarilip (evet sarildik) hayretler icinde oradan ayrilmak. bu olaydan sonra karma'ya inanmak.

    ben bilmiyor neden bu olayi böyle geronimo türkcesi'yle anlatmak.

  • (entry'de bir takim ingilizce ifadeler vardir, turkiye'de bazi lise ve universitelerin ingilizce egitim yaptigini hatirlayiniz, yine de dayanamiyorsaniz bu entry'yi es geciniz.)

    gazete haberlerinde "konusan sempanze", "insan diline vakif olan ilk hayvan", "kuslar gramer kurallarini anliyor" gibi haberleri siklikla duyuyoruz artik. yine de bu haberlerin hem cagdas dilbilim hem de etoloji perspektifinden bakildiginda "bos" oldugu bir gercek. genelde bulgular siralaniyor ve bunlarin hayvanlarda dil kabiliyetine isaret ettigi ima ediliyor. ama tabii ki onemli ayrintilar ve asil sorunlar es geciliyor.

    hauser, chomsky ve fitch'e gore dunyamizdaki canli yasami inceleyen uzayli bir varlik kesinlikle iki onemli bulgu ile karsilasacaktir. birincisi, dunyadaki canli yasamin tumu ayni (fizikokimyasal) temellere dayaniyor. ikincisi, dunyadaki canlilarin (bazi basit canlilar disinda) onemli bir kisminda bir sekilde "iletisim" varken, bu canlilarin sadece birinde bu iletisim oldukca karmasik ve digerlerinden farkli temelllere dayaniyor.

    su bir gercek ki eger herhangi bir hayvanda insana ozgu dil kabiliyeti varsa, bu bulgu zihin ve dil hakkinda tum kuramlarimizi degistirecek, tam anlamiyla bir "bilimsel devrime" yol acacaktir. noam chomsky'nin dil anlayisina gore, biyolojik-zihinsel bir organ olan dil bolgesi sadece insana ozgudur, cunku hicbir dogal iletisim sisteminde bulunmayan ozellikler gosterir. bu sebeple, bu zihinsel organa sahip olmayan bir hayvanin insan dilini ogrenmesi mumkun degildir. baska bir sekilde: insan dili, insan biyolojisinin bir sonucudur ve bu biyolojiye sahip olmayan herhangi bir varligin insan dilini anlayabilmesi ve konusabilmesi mumkun degildir.

    o halde baska hayvanlarin dil kabiliyetine sahip olup olmadigi (veya olabilecegi-olamayacagi) en az iki acidan oldukca onemlidir: 1) hayvanlarin bilissel kabiliyetlerinin ne oldugu onemli bir sorudur. 2) hayvanlarin dil kabiliyetine sahip olmasi durumunda chomskyci dil anlayisi temellerinden sarsilacaktir.

    bu yazidaki niyetim hem son yuzyilda bu konuda yapilan arastirmalardan bahsetmek, hem de insan dili ve simdiye kadar gorulen, dilsel hayvan kabiliyetleri (primatlar ozelinde) arasindaki farkliliklarin altini cizmek.

    sunu kesinlikle biliyoruz: primatlar birbirleriyle iletisim kurarlar. bu iletisim gorme, duyma, koku ve dokunma seklinde olabilir. ornegin vervet maymunlari, farkli avcilarin yaklastigini farkli isitsel sinyallerle birbirlerine haber verirler. bu maymunlarla yapilan arastirmalar, kartallar, yilanlar, leoparlar ve babunlar icin farkli alarm sesleri oldugunu gostermistir. boyle bir iletisim sistemine dil dersek eger, o halde vervet maymunlarinda dil vardir. ancak bunu yaparsak insan diline farkli bir isim vermek zorunda kaliriz. "dil"den anladigimiz insan diliyse, vervet maymunlarinin iletisim sistemi dil degildir (sonlara dogru neden olmadigi aciga kavusacak diye umuyorum).

    1930'larda iki arastirmaci bebeklerini yeni dogmus bir sempanze ile beraber buyutmeye basladilar. niyetleri, insan ortaminda buyuyen ve dil egitimi alan bir sempanzenin insan diline vakif olup olamayacagini anlamakti. bu sempanze (gua), 16 ay icinde 100 civari kelimeyi anlamaya basladi. bu sayi 16 aylik ogullarindan oldukca fazlaydi, ama gua hicbir zaman bunun otesine gecemedi. bebekleri bir zaman sonra "i mean what i say" ve "i say what i mean" arasindaki farki anlarken, gua iki cumleyi de asla anlayamadi. bir dili anlamak, tek basina kelimlerin anlamlarini anlamaktan ote birseydir.

    viki adinda bir sempanze de cok sayida kelime ogrendi, hatta bazi kelimeleri (buyuk zorlukla) telaffuz etmeyi basardi (mama, papa, cup, up). bundan oteye gidemedi.

    sempanzelerin telaffuz icin gerekli fiziksel zayifliklari oldugu anlasildi. insanlarin agiz ve bogaz yapisina sahip olmadiklari icin kelime telaffuz etmelerinin cok zor oldugu anlasildi. bu, sempanzelerin aslinda insan dilini anlayabileceklerine, fakat konusma icin gerekli olan fiziksel kosullara sahip olmadiklari icin konusamayacaklari hipotezine yol acti. bundan sonra sempanzelere amerikan isaret dili ogretilmeye baslandi.

    1960'larda washoe adli bir sempanzeye amerikan isaret dili ogretildi. bu ogretim sureci bircok acidan sagir cocuklarin egitimine benziyordu: washoe her zaman isaret dili kullanan insanlarla birlikteydi. isaret dili washoe'ya "ogretildi", lakin sagir cocuklar isaret dilini zorlu bir egitim olmadan edinirler. konusmayi ogrenen cocuklar gibi.

    4 yasina geldiginde washoe 85 isaret biliyordu (bazilari: fazla, yemek, ver, anahtar, kopek, sen, ben, washoe, cabuk). washoe'nun onemli bir ozelligi bu isaretleri birlestirip kullanmis olmasidir: bebek benim, sen ic, cabuk saril, cicek ver, daha fazla meyve gibi. (bkz: washoe) (bkz: http://en.wikipedia.org/wiki/washoe_(chimpanzee))

    ayni yillarda sarah adli bir sempanzeye yapay bir dil ogretildi. sarah, manyetik bir plaka uzerindeki farkli renkli bloklari kullanarak iletisim kuruyordu. oyle ki kucuk kirmizi bir kare "muz", mavi bir dortgen "armut" anlamina geliyordu. sarah'nin onemli bir ozelligi soyut bazi kavramlari ogrendiginin iddia edilmesidir: ayni, farkli, degil, soru gibi.

    koko adli bir gorile isaret dili ogretildi. bir kac yuz isaret bilmenin yaninda koko da washoe gibi bu isaretlerden bir kompozisyon olusturabiliyordu: yuzuk icin "parmak kolyesi" gibi. koko hakkinda onemli bir iddia da dilsel sakalar yapabilmesi: isaret diliyle kafiyeler olusturdugu iddia ediliyor. (bu entrydeki iddialar hakkinda oldukca supheci olsam da: (bkz: koko/#2167025)) (bkz: http://en.wikipedia.org/wiki/koko_(gorilla))

    nim chimpsky adli bir sempanzeye oldukca titiz bir calisma ile isaret dili ogretildi. 4 yil sonra 125 isaret biliyordu ve iki yil icinde iki isaretten olusan 20.000 "cumle" kurdugu kayitlara gecildi. kisa zaman icinde nim'in bundan ileri gidemeyecegi anlasildi. az sayidaki uc isaretli cumleleri hicbir zaman yeni bilgi vermiyordu: play me nim, gibi. en uzun cok isaretli cumlesi suydu: give orange me give eat orange me eat orange give me eat orange give me you. diger cok isaretli ornekler: "nim eat nim eat", "drink eat me nim", "me eat me eat", "you me banana me banana you". acik oldugu uzere bu cumlelerdeki isaretlerin cogu gereksiz ve bu cumleler dil ogrenen cocuklarin ilk cumlelerine benzemiyor.

    nim ile ilgili bir baska ilginc durum da, isaretle konusmasinin genelde bakicilari tarafindan motive edilmis oldugudur. nim'in cumlelerinden sadece %12'si kendiliginden ortaya cikmistir (spontane degildir) ve isaretlerinin %40'i bakicisinin isaretlerinin tekraridir. bu noktada bir durup nim'i dil ogrenen cocuklarla karsilastiralim. cocuklar buyudukce buyuklerini taklit etmeleri azalir, cumle uzunlugu ve karmasikligi artar, ayni zamanda dil kullaniminda daha yaratici olmaya baslarlar. bu durumlarin hicbiri nim icin gecerli degildi. (bkz: http://en.wikipedia.org/wiki/nim_chimpsky)

    en ilginc vakaya, yani kanzi isimli erkek bonobo'ya geldik. inaniliyor ki kanzi isaret dilini ogrenmenin yaninda iki yasindaki bir cocugun gramer kabiliyetine erismisti. isaretleri birlestirerek daha once hic gormedigi durumlarla ilgili yorum yapabilmekteydi. buna ek olarak arzularini isaretlere dokebilmekteydi. bununla ilgili cok ilginc ornekler var; daha sonra yazma niyetindeyim. (bkz: http://en.wikipedia.org/wiki/kanzi)

    buraya kadar primatlarin yapabildiklerinden bahsettim. simdi de bu etkileyici performansin neden hala primatlarin insan diline vakif olabilecekleri tezi hakkinda supheci olmamizi gerektirdiginden bahsedeyim.

    insan dilinin bazi ozellikleri:

    1) ozyineleme (recursion): insan dillerindeki cumle sayisi sinirsizdir! bu basta cok da onemli gelmeyebilir, ancak bu ozellik insan dilini diger butun dogal iletisim sistemlerinden ayirmaktadir. chomsky'ye gore insan dilinin en onemli ve essiz ozelligi "ozyineleme"dir. bu ozellik bir dogal dili bilen herkese sinirli sayida elemanla sinirsiz anlamli cumle kurma olanagi vermektedir. ornegin:

    "babamin babasinin babasinin babasinin babasinin babasinin............ babasi"

    bu orguyu sonsuza kadar tekrarlayabilirsiniz ve her tekrar anlamli bir butun olusturur. genelde sikildigimiz ya da nefesimiz kesildi icin pratikte sonsuz cumle diye birsey yoktur, ancak onemli olan insanlarin bu kapasiteye sahip olmalaridir. ozyinelemeye baska bir ornek:

    "denizin kiyisindaki ormanin icindeki agacin altindaki kayanin yanindaki....................karinca"

    su anki bilgimize gore hic bir hayvan bu sekilde ozyineleme yapamamaktadir. kuslarin ve balinalarin bazi sarkilarinda bu tarz yapilar oldugu iddia edilse de bu iddialara cok sayida karsi arguman vardir. iddia edilebilir ki hayvan dillerini insan dilinden ayiran en onemli ozellik budur. her ne kadar vervet maymunlarinin cesitli durumlar icin farkli sinyalleri olsa da, bu sinyalleri ozyineleme kullanarak yeni bir sinyal olusturduklari gorulmemistir. halbuki insan dillerinin yaratici kullanimiyla daha once bu dunyada hic soylenmemis bir cumle kurmaniz prensipte mumkundur.

    tekrarliyorum: ozyineleme insan dilleri ve hayvan dilleri arasindaki en buyuk ve en onemli farktir. henuz ozyineleme iceren bir hayvan dili gorulmemistir. ozyineleme kullanarak bir cumle olusturabilen hayvan gorulmemistir. bunlarin gorulmesi halinde hayvanlarin insan dilini ogrenemeyecegi tezine en agir darbe vurulmus olur (ayrica chomskyan dil anlayisi coker).

    (ozyineleme matematik icin de oldukca onemli bir kavramdir. hayvanlarin aritmetik konusunda sinirli yetenegi olmasi da ozyinelemenin olmayisina baglanmaktadir. ornegin bir primat 5'e kadar olan sayilari ogrenebilir ancak bu sayilarin primat icin temsil edilis bicimi bir cocuktan oldukca farklidir. primat icin sayilar birbirlerinden ayri ve sinirlidir. "sayi dogrusu" kavramini ogrenmis bir cocuk icin ise sayilar hem birbirlerine baglidir hem de ust siniri yoktur.)

    2) karmasik sozdizim: insan dilleri cok sayida karmasik sozdizim kurali icerir. bir cumledeki elemanlar birlestirip bozulabilir, cumle icinde hareket edebilir, cumlenin sonundaki elemanin cumlenin basindaki elemana bagli olmasi gibi durumlar olabilir. soru cumlelerinde harekete basit bir ornek:

    "duygu bought a book"

    "what did duygu buy?"

    hicbir hayvan dilinde insan dilindeki sozdizimsel karmasikligin eseri yoktur.

    3) hiyerarsi: insan dillerinde cumleler hiyerarsik yapilar olusturur. oyle ki, bu yapilarin nasil olusturuldugu cumlenin anlamini degistirebilir. su cumleye bakalim:

    "yapay koyun tuyleri insan sagligina zararlidir"

    bu cumlenin iki okumasi olabilir. sagliga zararli olan yapay koyunlarin tuyleri ya da koyunlarin yapay tuyleri olabilir. bu iki okumanin farkli sozdizimsel yapisi vardir. birinde "yapay koyun" birliktedir, buna "tuy" eklenir, digerinde "koyun tuyleri" birliktedir, basina "yapay" eklenir. yani bu cumle iki farkli durumu ifade etmek icin kullanilabilir ancak iki cumle de gorunurde ayni olacaktir. "gorunurde" diyorum cunku bu iki cumlenin sozdizimsel yapilari farklidir; aslinda farkli cumlelerdir (farkli onermelere karsilik gelirler).

    saniyorum buna benzer bazi basit yapilari hayvanlarin olusturabilmesi gibi bir durum var, ancak bu basit ornek insan dilindeki karmasik hiyerarsiye biraz haksizlik ediyor. bu yazinin icinde bile cok daha karmasik yapilar var kesinlikle ve okurken efor sarfetmeden bunlari cozdunuz. hayvanlarin bunu yapabildigi durumlar cok enderdir.

    4) kendiligindenlik: hayvanlarin performansina sasirirken genelde atladigimiz bir nokta su: bu hayvanlar bu performansi gosterebilmek icin aylar suren zorlu egitimlerden gecmekteler. dil ogrenen bir cocugun aksine hayvanlar "egitiliyorlar" (ilk dilini ogrenen bebeklerin egitildikleri tezi oldukca zayif bir tez. ebeveynler sistematik bir sekilde bebeklerin/cocuklarin hatalarini duzeltmiyor. dil cocuklar tarafindan "ediniliyor", "ogrenilmiyor"). hayvanlar cocuklarina isaret dilini ogretmiyor ve kendi aralarinda konusmuyorlar. bir insansa dil ogrendigi anda bir anlamda bir patlama yasiyor. surekli konusuyor ve dili yaratici bir sekilde kullanma egilimi gosteriyor. bu tur olaylar ornegin isaret dilini bilen hayvanlarda gerceklesmiyor.

    (bunun digerlerine gore daha onemsiz bir fark olduguna inaniyorum. hayvanlarin dili bu sekilde kullanmamasinin pekala baska sebepleri olabilir. kendiligindenlik, tek basina hayvanlarin insan dilini ogrenemeyecegi anlamina gelemez diye dusunuyorum. yine de insanin dil kullanimi ve hayvanin dil kullanimi arasinda onemli bir farka isaret ediyor.)

    sonuc: insanlarla hayvanlar arasindaki farklari (aslinda bu ifade bile oldukca komik, insan hayvan degil de nedir?) degerlendirme siklikla insan merkezcilige ve sovenizme yol acabiliyor. "hayvanlarin zihni yoktur", "hayvanlarin bilinci yoktur" gibi onermelere oldukca uzagim. cogu hayvanin zihni olduguna neredeyse eminim, bazilarinda da bilinc olduguna inaniyorum. ayrica descartes ve teistik dinlerin etkisi sonucu hayvanlari "asagi" goren, ruhlari olamayacagina inanan, makina gibi olduklarini dusunen geleneklerin kesinlikle karsisindayim. bunlari soyluyorum cunku "hayvanlar insan diline sahip olamaz" demeye getirecegim ancak bunu bu saydigim dusunce kaliplari icinde yapmadigimi soylemek istiyorum.

    hayvanlarin, ozellikle primatlarin dil konusunda gosterdikleri performans kesinlikle etkileyici ve bu konunun insan dili, insan zihni, hayvan zihni gibi konularda anlayisimizi genisletecegine inaniyorum. bu sayede evrenin bizim icin henuz oldukca karanlik olan bir bolumunu (zihin) kismen de olsa aydinlatmis olacagiz.

    yine de bu bulgular gosteriyor ki insanin dil kabiliyeti, hayvanlarin dil kabiliyetinden oldukca farkli. eger dilden herhangi bir iletisim sistemini anliyorsaniz evet, hayvanlar dile sahiptir. ama insan dilinin baska hicbir dogal iletisim sistemiyle benzerlik gostermeyen ozelliklerini dusundugumuzde bence daha ilginc olan soru su: hayvanlar insan diline vakif olabilir mi? bugune kadarki bulgular isiginda bu soruya verebilecegimiz cevap ise "hayir". hayir, cunku insan dilinin kendine ozgu bazi ozellikleri var, oyle ki bu ozellikleri cikardiginizda dil, dil olmaktan cikar. ve oyle gorunuyor ki hayvanlar bu ozelliklere vakif olamiyorlar. her ne kadar koko'nun yuzuk icin "parmak bilezigi" demis olmasi oldukca etkileyici olsa da, bir hayvan "dun beni gormedigin icin sana kizginim" ya da "golun yanindaki agacin altindaki tasa gidelim" demedigi surece hayvanlar insan dilini anlayabilirler/konusabilirler diyemeyiz.

    ha belki ilerleyen yillarda dil ile ilgili anlayisimiz gelisir, chomsky paradigmasinin disina cikariz, bazi hayvanlarin ozyineleme yapabildikleri ortaya cikar, o zaman bu tezi tekrar degerlendirmemiz gerekir.

    kaynaklar:
    fromkin, rodman, hyams; an introduction to language (2007)
    stephan, achim; "animal concepts" (1998)

    (bkz: akilli hans etkisi)

  • uzun bir entry olacak; o yüzden çayınızı kahvenizi alın, perdeleri örtün, ağacı sevin, yeşili koruyun.

    senelerden 2016. izmir’de öğrenciyim. memlekette yaz tatilinde otururken ailem anlık bir kararla sana 15 bin liraya kadar bir araba alalım dedi. yıllardır ne zaman pahalı bir şey görsem o paraya twingo alırız diyen biri olarak saniye düşünmeden malum sitenin renault ilanlarına daldım.

    bir alet çıktı karşıma izmir’de, yaldır yaldır. bordo renk, hem klimalı hem openair, güzel bir çelik jantı ve zevkli yapılmış bir deri döşemesi var. tatili erken bitirip apar topar kalkıp izmir’e gittim o bebeği benim yapmaya.

    kadim dostum utku havaalanından aldı, direkt arabanın başına gaziemir’e gittik. araba fotoğraflarından epey uzak çıktı. yine de bir test sürüşüne çıkalım dedik. bir yokuş çıktık, inerken arabayı satan eleman dedi ki bilider boşta inme yokuşu, malum eski araba, nolur nolmaz. midem iyice bulanınca ondan vazgeçtim. hayat bu ya, yaklaşık bir yıl sonra bizzat o twingo sahibinden’deki hasarlı araçlar bölümüne önden kazalı olarak düştü.

    bir tane daha buldum, emlakçı bir abi eşşek niyetine biniyorum buna yeaa dedi. benim sahibi olacağım diye uykuları kaybettiğim arabaya. ondan da kaçtık.

    ertesi gün aniden bir ilan düştü yine izmir’de. 99 model, 258 bin km’de, turkuaz (ruhsatta metalik su yeşili, fransıza göre bleu tobago), alize. hiç lpg görmemiş. tavan kapalı ama açtırırız diye o zamandan başladım sayıklamaya (açtıramadı) fiyat makyajlı 99 modeller içinde türkiye’nin en ucuzu. 13750 türk lirası. ege üniversitesi elektrik elektronik bölümünde bir asistandan. derhal bakıyoruz dedik, kadim dostum memo ile düştük yollara.

    hayatta çok az şeyi üstünden birkaç yıldan fazla geçmesine rağmen bütün netliğiyle hatırlarım. girdik abi ege üniversitesine metronun o taraftaki turnikelerden. tam karşımda geri geri park etmiş şekilde duruyor biri diğerinden daha koyu sis farlarıyla. abi de geldi anahtarı tutuşturdu elime, biz şurada yemek söyledik de, siz kafanıza göre sürün gelin dedi.

    gerisi üç yıl ve 60 bin kilometrelik bir serüven.

    bu arada anlık bir kararla ankara’ya gidip aksı patlatıp tüm günü sanayide geçirip geri döndüğümüz de oldu, üç almanla beraber pamukkale’ye gittiğimiz de. izmir macerası bitti, ilk kez lpg ile çalışmaya başladı ve hiç şikayet etmedi. bir yıl boyunca her gün tam 100 km taşıdı beni evimle işim arası.

    yolda kaldığımda arabayı çekmeye gelen kurtarıcının şoförünün yanında fotoğraf çekildiği bu sevimli arabayla anılarımı anlatsam sayfalarca yazarım da, yazmaya başlarken asıl maksadım almayı düşünenlere yardımcı olmaktı.

    şimdi bakıyorsunuz araba sevimli, fiyatı uygun, renault sonuçta diyorsunuz yoldan geçen adama yaptırırım ben bunu. gelin ilanlara bakarken dikkat edeceklerinizle başlayalım:

    -ilk tavsiyem 99 model ve üstü bakın. dışta gövde rengi tamponlar, farklı tasarımlı stoplar ve ön sinyallerin fara dahil olmasıyla tanırsınız makyajlı modelleri. kağıt üstünde baktığınızda 98 ve altı modellerle bir iki yıl fark var gibi durur ama, iç mekanda kullanılan malzemeyi de değiştirdiklerinden, üretimlerinin üstünden geçen 20 yılda sanki aralarında 10 yaş varmış gibi durur. bir de 2002 modeller var, motorun 8 valften 16 valfe gücün de 58 beygirden 75 beygire çıktığı. onlar hem çok nadir, hem de twingo camiasında arzu nesneleri olduğundan fiyatları uçuk.
    -sahibinden’de paketler konusunda kaos var. donanımı kolay yoldan anlamak isterseniz torpido gözüne bakacaksınız. arabada kapaklı bir torpido gözü varsa araç tek hava yastıklı ve klimasız pack donanım, torpido gözü yerinde otobüslerin arka koltuğundaki gibi küçük bir cep varsa klimalı, çift hava yastıklı ve orijinal sis farlı alize paket. bundan istiyoruz. hem klimalı hem openair’li hiçbir şekilde gelmemiş türkiye’ye. bu ikisini bir arada görürseniz yüzde 99 sonradan açılmış bir tavanla karşı karşıyasınız demektir.
    -bu arabaların kilometre bilgisi göstergenin içinde saklanır. dijital gösterge de bozulmaya meyilli bir parça olduğundan çıkması ucuza bulunup takılır. çıkma gösterge satanlar satarlarken kilometresini de yazarlar 150 bin kmde gösterge, 200 bin kmde gösterge diye. o yüzden kilometreyi tam olarak bilememe durumu söz konusu olabiliyor maalesef. bir de benimki 300 bini devirince sıfırlandı. fransız 300 bini devirecek hali yok ya bu dandik arabaların diye düşünmüş belli ki. satarken göstergede yazan 16 bin km idi.
    -sorunsuz yazarlar, külliyen yalan. buna kendi twingom da dahil kefilim. hiçbir twingo sorunsuz olamaz. en basitinden klima düğmeleri aktif mi diye sorduğunuzda tamamı kem küm etmeye başlarlar. hazır buraya girmişken alt bir grupta kronik sorunlardan bahsedeyim:

    *immobilizer. en başta immobilizer. immo iptal mi diye soracaksınız. iptal olanı tercih edeceksiniz. satıcı bilmiyorum etmiyorum derse anahtarı sustalı mı değil mi diye sorun. sustalı anahtar varsa immo kesin iptal. embesil fransızlar kızılötesiyle çalışan lanet bir sistem tercih edip bir iki yıl sonra hatalarını anlayıp bıraktıklarından, bu çileli sistemin iptal olduğu twingoları tercih edin.
    *koltuk mekanizmaları. hem öne hem arkaya yatan bir sisteme sahip olduklarından, fransız da malum kaliteli üretim yapmadığından bozuluyorlar. gerçi baktığım bir volvo c30’da da bozuktu koltuk mekanizması. tek kapı araçların genel sorunu diyelim. hiçbir döşemeci yapmaya yanaşmıyor. sorunsuz temiz koltuk takımları iki bin lira civarına satılıyor. aklınızda bulundurun. ben bir keresinde rüyamda hurdalıkta 20 liraya koltuk takımı bulduğumu görüp sevinçten uyandım diyeyim siz anlayın durumu.
    *klima düğmeleri. çoğunun soğuk sıcak ayarı çalışmaz. benimkinde o düğme aktifti ama havayı cama veya ayağa yönlendirme kısmı çalışmıyordu. sürekli öndeki menfezlerden üflerdi havayı. cam buğulanınca göğüsteki menfezleri kapattığımda hava çıkacak yer bulamadığından cama gidiyordu ama. öyle bindim üç yıl.
    *direksiyon kutusu. arabanın başına gittiniz diyelim, kontağı açıp direksiyonu sağa sola hafifçe çevirin sürekli. tık tık ses geliyorsa direksiyon kutusunda boşluk var demektir. bu parçayı türkiye’de bulmak imkansız. yok anasını satayım yok. benimki içinde gürcü mafyasının olduğu uluslararası bir kaçakçılık operasyonu sayesinde değişmiş olabilir, olmaya da bilir çok detaya girmeyelim. direksiyon kutusuna dikkat edin.

    -ha derseniz ki tamam bunlara dikkat edeceğiz, peki neye dikkat etmeyelim? tek cevap boya. twingonun boyalısı makbuldür abi. dallama fransızlar zamanında ayaklarıyla boyamışlar bu arabayı. şu an benim twingom orijinal boyasız diyen varsa net yalancıdır. bunun altına imzamı atarım. 20 yaşına girmiş bu arabaların içinden güzel bir işçilikle boyanmışını bulursanız onu tercih edeceksiniz.

    peki bu bilgiler ışığında arabayı aldınız veya halihazırda kullanıcısısınız diyelim. kullanırken nelere dikkat edeceksiniz?

    -ilki ve en önemlisi, haftada bir yağına suyuna bakacaksınız. iki hafta olmaz. ben bakımları 7500 km’de bir yaptırırdım, size de tavsiyem bu kadar yaşlı arabalar-marka model ne olursa olsun-10 bin km beklenmeden sıvı bakımları yapılmalı. neyse diyordum ki benimki çok sağlıklı bir örnek olmasına rağmen bakımlar arasında bir litre kadar yağı yerdi. bak yakardı demiyorum çünkü üfleme veya duman atma asla yoktu arabada. yok ediyordu yağı. arada bir eksildikçe ekleyeceksiniz.
    -bagajınızda yağ, su, kablo bağı ve torx anahtarlar her daim olacak. yedek lastik olmasın ama bunlar olsun. yağın sebebi malum söyledim. su niye diyecek olursanız, soğutma sistemi minimum 20 yıllık kauçuktan oluşuyor. o hortumlar çatlayacak ve twingonuzu mutlaka altını ıslatmış halde bulacaksınız. mutlaka. bagajınızdaki suyu her beş km’de bir falan ekleyerek tamirciye ulaşabilirsiniz. korkmayın motor aslında çok kalender. kablo bağı ne işime yarayacak diyecek olursanız, bir gün arabada altı kişi giderken güm diye altını vurdum. ertesi gün şehir içi trafikte biri önüme atladı, sert fren yaptım ve felaket bir sürtünme sesi gelmeye başladı. yeni arabalardaki gibi dandik plastik olmayan, demirden yapılmış alt karter muhafazası önceki günkü büyük darbenin etkisiyle düşmüş ve yerde sürünüyor. kablo bağıyla tutturup yine tamirciye kadar gidebildim. nerede işinize yarayacağını bilemezsiniz.
    -depo kapağı düşer. düşmediyse de düşecek. pompacılar arkanızdan getirecek kapağı. twingo depo kapağı diyince de fahiş fiyatlarla karşılaşacaksınız. hiç korkmuyorsunuz, 20 liraya renault 19 depo kapağı alıp takıyorsunuz. gövde kıvrımını tam takip etmiyor ama oranın boş görünmesinden çok daha iyidir.
    -cam krikosu. ah o cam krikosu. yan camlar modern arabaların ön camı kadar ve dolayısıyla çok ağır. mal fransız da bu krikonun ortasındaki pimi yumuşak alüminyumdan yapmış. ezilecek ve camınız önce kapanırken tak tak edecek, bir süre sonra da kapının içine düşecek. çıkmasına 250 lira, elektrikçiler tamirine 150 lira falan diyor. vermeyin. kapı kolundaki ve cam açma düğmelerinin oradaki iki torx vidayı sökünce kapı kartonunu tırnaklarından söküp çıkarıyorsunuz. krikoyu camdan ayırıp tanıdık tornacıya ücretsiz veya beş on liraya çelik pim attırıyorsunuz. sıfırından daha sağlam oluyor.
    -arabayı lpg ile kullanıyorsanız mütemadiyen araba benzin ışığı yakacak. siz lpg’de kullanmanıza rağmen benzin göstergesinin eriyip gittiğini görecek ve eyvah arabam niye bu kadar yakıyor diye panik olacaksınız. olmayın. biraz karmaşık ama gelin bu arabanın benzini nasıl ölçtüğünü anlatayım size. büyük değişim olduğunda (atıyorum 50 liralık benzin attınız), veya akü kutup başını söküp taktığınızda araba benzini bir ölçüyor. sonra bir daha ölçmüyor. angut fransızlar demiş miydim? embesiller ya. neyse benzin aldınız, yarım depo benzin gösteriyor gösterge. bundan sonra arabanın beyni her 70 km’de bir otomatik bir çizgi düşürüyor göstergeyi. siz lpg’de kullandığınızdan aslında yarım depodan biraz az benzin hala mevcut depoda, ama gösterge sürekli otomatik düşüyor, bir süre sonra da benzin ışığı her daim yanıyor arabada. buna alışacaksınız. amaa, benzinin ne zaman bittiğini de bileceksiniz. çünkü aman nasıl olsa benzin var göstergeyi boşver dediniz ve depo tamamen kurudu. benzin pompanız saniyesinde yanar. anında yanar hiç bakmaz gözünüzün yaşına. lpg servislerinin taktığı, araba gaza geçince benzin pompasını devreden çıkaran röle buna çözüm değil. o depoda benzin olsa bile sürekli boşa benzin yollamaya çalışıp yanan pompalar için. bizimki ıslak kaldığı sürece yanmıyor boşa para vermeyin. ben iki kere değiştirdim benzin pompasını oradan biliyorum. bu kullana kullana alışacağınız bir durum. en son her ay maaş yattığında 100 liralık benzin atıyordum arabaya garanti olsun diye.
    -içindeki plastik aksama dikkatli davranacaksınız. havalandırmaya telefon falan takmayacaksınız. hele tavan lambası hiç yokmuş gibi davranın. bir kere elinizde kalırsa bulması zor ve nispeten pahalı bir parça çünkü.

    tüm bunları neden yazdın diyecek olursanız, şımardım zamanla. kendisini istemeye istemeye ilana koydum. ilan yayına alındıktan tam iki saat sonra noterde devrini veriyordum. ilk arabam bile olmamasına rağmen arkasından ağladım. şimdi ondan 13 yaş daha genç, çok çok daha konforlu, gücü iki katı, torku üç katı olan tok kapı sesli bir buzdolabına biniyorum ama, küçüğümü köpek gibi özlüyorum. deli gibi özlüyorum abi geçen bagajdan çıkardığım alet çantamı buldum. alet çantası dediğim de turkuaz renk bez ikea kutusu. buram buram benim twingom kokuyor. neyse.

    bir gün mutlaka buluşacağız seninle küçüğüm. sadece hafta sonları binmek için bir kenarda tutacağım seni.

    o zamana kadar umarım üzmezler seni. kendine çok iyi bak.