yıldız ayı

• kaybolmuş, unutulmuş eski bir ay adlandırması. çukur çeylen'de halk takviminde başka ay adları olduğundan söz ediliyor. 12 hayvanlı türk takviminde içerilmese de yıldız ayının türkçe bir ay adı olduğunu, unutulmaya yüz tuttuğu için ötekilere tam ulaşamadığımı sanıyorum. bir vesileyle öğrenebildiğim, yıldız ayının zemherinin 27. günü başladığı. yanlış hesaplamıyorsam, 21 aralık zemheri başlangıcıysa 17 ocak'a denk geliyor. (bu da rumi 4 ocak'a denk gelir.) 30 ocakta da zemheri bitermiş..
  
  inanç ve gözlemsel bilgi öyle ki:
  yıldız ayı karaya doğarsa yıl kurağa gider. (yıldız ayı başladığında yer karsız yani kara.)
  yıldız ayı kara doğarsa yıl sulağa gider. (kar kolay kalkmaz, yağdarlı olur.)
  
  bunun bu yılki (2016) denemesi, yıldız ayı bizim köyde kara denk gelmiş. sonrasında kar gerçekten de sık yağmış, ha deyince kalkmamış. ayrıca üstüne bugün 19 mart 2016'da erik karı yağmış. eşzamanlı öngörü unsuru dipsiz'in faşılaması^* da anam tarafından duyulmuşmuş.
  
  yıldız ayından itibaren hava yumuşamaya başlarmış, zemheri 40 gün olduğuna göre yıldız'la birlikte "genç zemheri" bitiyor belki. babamın amcası sülemen dedem anlatırmış: bir yolcu kış zamanı dışarıda, ayazda kalmış. kısmet o gün yıldız ayı başlayacak. gece kurtlar ulumaya başlamış. üşümeye korku da eklenmiş. kurtlara yakalanmamak için adam ağaca tırmanmış. o gece/gün meğer yıldız ayı karaya doğuyormuş; dışarısı karsız. gece ilerlediği halde ortalık ılıman ılıman olmuş. geceyi ağaç tepesinde geçirmiş, ama soğuğa katlanabilmiş. ağacın dibine kurtlar geldiyse de çekip gitmişler. sözü bağlarken eski adam "yıldız karaya doğunca havanın tuncu kırık olur." diyormuş.
  
  bir de eskiler kışı sağ salim atlatmak için sobasızlıkta (?) şömine yani evin merkez ocaklığı için 90 kütük keser, hazır ederlermiş. gün başına bir kütük. 90 kütük yakılıp tükeninceye kadar kış da bitermiş. bunun 40 günü zemheri (erbain), 50 günü hamsin mi ne. hamsin zaten arapça'da elli demekmiş ya.
  
  bir deneyim söz kalıbı daha: "ağustos girdi güzden say, zemheri çıktı yazdan say." atasözü veya geleneksel hesaplar söz konusu olduğunda ağustos, mart ne deniyorsa bunlar rumi ay olarak anlaşılmalı. kabaca rumi ay aynı isimdeki miladi ay 13 olduğunda 1. gününe girer. kara kışla ilgili hesap ve eski adların arasında uzun gece(ler) anlamına gelen şeb-i yelda da sayılmalı.
  
  fırtına takviminde 14 ocak için "karakoncolos (kış cini) fırtınası" kaydı düşülmüş. bunu benim fethiye'den duyduğum yıldız ayı girişi tahmin sistemiyle karşılaştırmalı.
  
  kehanet notu: 17 ocak 2019, bugün yıldız ayı karaya hatta güneşe doğdu. bu durumda yılı sıcak ve kurak bekliyoruz. ömer madra'ya ve iklimcilere buradan çok çok selam ederim.
  
  (bkz: ulduz), ıldız, uldız
  (bkz: akyıldız), sirius (şüpheli ilinti olmakla birlikte)
  (bkz: kalandar)
  (bkz: serin bir yaz akşamı)