• divan-i hümayun toplantilarinda muzakere edilen ic ve dis meselelere ait siyasi, askeri, toplumsal ve iktisadi onemli kararlarin kaydedildigi defterlerdir.

    1553 ile 1915 yillari arasinda tutulan bu defterlerin toplam adedi 419'dur.

    mühimme defterleri dort grupta degerlendirilebilir:

    1- padisahin payitahtta bulundugu sirada, sadrazam baskanligindaki divan toplantisindan cikan emirlerin kaydolundugu mühimme defterleri

    2- rikab mühimmesi: sadrazamin sefer ya da baska bir sebeple payitahttan ayrilirken yerine vekil olarak biraktigi rikab kaymakami veya sadaret kaymakami denilen gorevli baskanliginda toplanan divan'da alinan kararlarin yazildigi defterler.

    3- ordu mühimmesi: ordu ile birlikte sefere cikan sadrazamin sefer sirasinda akdettigi divan toplantilarinda alinan kararlarin yazildigi defterler.

    4- kaymakamlik mühimmesi: padisah ve sadrazamin ayni anda dersaadet'ten ayrildiginda devlet islerini yürütmek icin tayin edilen sadaret kaymakaminin müstakil olarak akdettigi divanlarda alinan onemli kararlarin yazildigi defterler.
  • mühimme defterleri, osmanli devletinin merkez ve tasra teskilatindaki idari ve askeri organlarin yapisi, karsilikli munasebetleri, calisma tarzlari, fonksiyonlari hakkinda onemli kaynaklardir. muesseselerin organizasyon ve isleyisi, hukuki prosedür hükümlerinin incelenmesiyle anlasilabilir.

    komsu ülkeler ile avrupa, kuzey afrika, ortadogu, arabistan yarimadasi, kafkaslar ve rusya tarihleri acisinda onemli bilgiler ihtiva eder.

    osmanli devletini gayr-i muslim tebasi ile munasebetleri, azinliklar hukuku, halkin sosyal ve ekonomik ihtiyaclarinin temini husularindaki yonetim politikasi , ibadet ve ayin serbestiyeti, mabedlerin insasi gibi konular muhimme defterlerinde sikca gorulur.

    hac organizesi, surre alaylari ve mukaddes beldelere goturulen hizmetler konu olarak ayri bir yer tutar.

    osmanli kultur ve sanat faaliyetleri cumlesinden, imar ve iskan siyaseti, cevre ve belediye hizmetleri, saglik ve egitim isleri, genis vakif idarelerinin problemleri ve teftisleri bakimindan da zengin malzemeler ihtiva eder.

    sayilari hayli fazla olan ve ordu divani'nca tutulan muhimme defterleri, askeri tarih, harp tarihi ve lojistik hizmetler tarihi yonunden de birinci elden kaynakdirlar.

    basbakanlik osmanli arsivi'nde 989 numarali katalogta kayitlidirlar. ilk 73 muhimme defterinin hüküm ozetleri mustakil olarak kataloglanmistir. (20, 54, 66 ve 72 haric)
    son olarak 3, 5, 6, 7,12, ve 82 numarali muhimmelerin tipki basim ve indeksi yapilmis ve basbakanlik osmanli arsivleri basimevi tarafindan basilmistir.
  • bugun gordugum kadariyla bu defterlerin 83 ve 85 numarali olanlari da yayimlanmistir.
    yine topkapi sarayi'nda yer alan muhimme defteri de (bu basbakanlik osmanli arsivi'ndeki fonda yer almaz) yayimlanan muhimme defterleri arasindadir.
  • 90 numarali muhimme de yayimlanmistir. turk dunyasi arastirmalari vakfi tarafindan... ayrica basbakanlik osmanli arsivi'ndeki fonda yer almayan 1541 tarihli ilk muhimme defteri de halil sahillioglu hoca tarafindan yayimlanmistir.
  • aynı zamanda yerel sorunları da içerir bu defterler. iki köylü arasındaki toprak anlaşmazlığı, köle satışı, ırza geçme, hırsızlık, boşanma vs.vs..
  • 'muhimme misir 15' ttk tarafından basılacakmis.
  • mühimme defteri 15
    tarih 1571

    yazıldı.
    vize begine, çorlu kâdîsına hüküm ki:
    " "çorlu kazâsından hâcîsîrmerd nâm karyeden nefîse bint-i selver ve kamer bint-i
    leylâ ve zarîfe bint-i leylâ ve zünnûn bint-i leylâ ve leylâ bint-i nasûh nâm hâtûnlar eyü
    hâtûnlar degillerdür; yaramazlık ile meshûre oldukları müsecceldür." diyü karye-i mezkûre
    halkı sekvâ eyledüklerin" girü karye-i mezkûreden mûsâ kethudâ ve îsâ ve ya‘kûb
    bildürdükleri ecilden elegetürilüp habsolunmaların emridüp buyurdum ki:
    vardukda, emrüm mûcebince zikrolunan hâtûnları elegetürüp dahı habsidüp
    ahvâllerin vukû‘ı üzre sûret-i sicilleriyle arzeyleyesiz.
  • mühimme defterleri adı üstünde yalnızca "mühim" olarak görülen karar ve emirlerin kaydedildiği defterdir. divan-ı humayun'daki bütün kararlar kaydedilmez. kayıtları tutan katiplere "mühimme-nüvisân" denilirdi.

    sultan iii. murad döneminde (1574-1595) tutulan 51 nolu mühimme defterinden bir örnek: (transkripsiyon hikmet ülker hocaya ait. )

    "bu dahi

    vezîr ibrâhîm paşa’ya hüküm ki:

    dergâh-ı mu’allâm çavuşlarından ca’fer çavuş zîde kadrühu ba’zı mühim mesâlih içün vilâyet-i yemen’e irsâl olunmuşdur, buyurdum ki:

    vardukda aslâ te’hîr eylemeyüp mezkûra kifâyet kadar yarar âdemler koşup emîn ü sâlim vilâyet-i yemen’e ulaşdırasın."

    yani diyor ki, cafer'i üzmeyin, cafer bizim çocuk, aklınızı alırım.
  • dili ağırdır. divan-ı hümayun'da alınan kararları barındırdığı için devletin tüm ağırlığını bu defterler içerisindeki kayıtlarda görebiliriz. devlet resmiyeti kadı sicillerinde kaybolur. kadı sicillerindeki dil ise daha sade anlaşılır biçimdedir. kadı sicillerini okumak kimi zaman eğlenceli, mühimmeleri okumak sıkıcıdır. örnek verelim

    6 numaralı mühimme defteri hüküm no: 19
    yazıldı.
    hüseyin bâlî ile muhzır agaya gönderildi. fî 12 m., sene: 972
    hâslar ve çorlı kâdîlarına hüküm ki:
    hâliyâ hâslar nâyibi südde-i sa‘âdetüm'e sûret-i sicil gönderüp; "hâslar kazâsına
    tâbi‘ hacımihalıç nâm karyeden brâhîm nâm kimesnenün iki nefer kulı biri bıçagla ve biri tüfenk ile katlolunup ve bir câriyesi dahı suuçucı dimekle ma‘rûf derede bogılmıs bulunup
    ser‘le görilmek içün emr-i serîf vârid olup teftîs olundukda tüfenkle maktûl olan kâsım nâm
    kulı karye-i mezbûrede sâkin olan velî nâm yeniçeriyle yolda dögüsüp ehl-i karyeye haber
    oldukda üzerlerine varılup mezbûr velî elinde tüfenk ile gelüp; "eger ölürse bahâsın
    vireyin." diyü ikrâr eyledügin ahâlî-i [karye] haber virüp ve "maktûl-i mezbûr ile mezkûr
    yeniçeri velî yolda dögüsüp âhır tüfenkle urup katleyledi." diyü karye-i mezbûreden kâsım
    bin abdullâh sehâdet idüp ve "bıçagla katlolunan alî nâm kulı mustafâ nâm yeniçeriyle
    sohbet iderken dögüsüp katlolundı." diyü haber virdüklerin" bildürdi. mdi; zikrolunan
    maktûllerün biri vezîrüm ferhâd pasa yeniçeri agası oldugı zamânda katlolunup da‘vâları
    bu zamâna gelince te’hîre bâ‘ıs nedür ve kâtil zannolunan kimesneler ne hâl ile muttasıf
    kimesneler oldugı ma‘lûm olmak mühimm ü lâzimdür. zikrolunan maktûllerün biri
    müsârun-ileyh vezîrüm ferhâd pasa yeniçeri agası iken katlolunup ve biri dahı rûmili
    beglerbegisi iken vefât iden hasan pasa yeniçeri agası iken katlolunmıslardur. buyurdum
    ki:
    hükm-i serîfüm vardukda, bu husûsı onat vechile dikkat ü ihtimâmla hak üzre
    bi-hasebi's-ser‘ı's-serîf teftîs idüp göresiz; bu zamâna gelince da‘vâları te’hîr olmaga bâ‘ıs
    nedür ve kâtil zannolunan kimesneler ne hâl ile muttasıf kimesnelerdür; mufassal ü mesrûh
    yazup südde-i sa‘âdetüm'e arzeyleyesiz.

    kayseri 8 nolu sicil hüküm no: 66

    oldur ki mahallei debbağlardan yusuf b. taştimür meclisi şere sağ koltuğu altında ve sol dizinde mecruh olmuş halde gelip seni kim urdu deyi suval olunduktan sonra bıçak ile urup beni halid b. ahmed nam cebeci mecruh etdi katlim ahar kimesnede davam ve niza’m yoktur dedikte ahali-yi mahalle talebiyle kaydı olundu.

    her ikisi suç içeren belgeler ancak dil farkı var.
  • osmanlı devletindeki merkez ve taşra teşkilatlarındaki idari ve askeri organların yapısı, karşılıklı münasebetleri, çalışma tarzları ve fonksiyonları bakımından önemli bir kaynaktır. komşu ülkelerin tarihleri açısından içerisinde önemli bilgiler bulunur. (örn: afrika,ortadoğu,avrupa, arap yarımadası, rusya ve kafkaslar) osmanlı devletinin gayr-ı müslim halkı ile olan münasebetleri, azınlıklar hukuku, halkın sosyal ve ekonomik ihtiyaçların sağlanması hususundaki yönetim politikası, ibadet ve ayin serbestliği, mabedlerin inşaası gibi konular mühimme defterlerinde sıkça görünür. hac organizesi, surre alayları, mukaddes beldelere götürülen hizmetler ayrı bir yer tutar. osmanlı kültür sanat faaliyetleri, imar ve iskan siyaseti, çevre ve belediye hizmetleri, sağlık ve eğitim işleri, vakıf idarelerinin problemleri ve teftişleri bakımından da zengin içeriğe sahiptir. ordu mühimmesi, askeri tarih, harp tarihi ve lojistik hizmetler tarihi açısından da birincil kaynaktır.
hesabın var mı? giriş yap