the demolished man

• bu mukemmel eser daha once 80'lerde yirmidorduncu yuzyilda cinayet ismiyle basilmisti.
• polisiyeyle bilim kurguyu cok ba$arili bir $ekilde harmanlayan, kimilerince cyberpunk'in oncullerinden kabul edilen alfred bester romani. (bkz: yirmidorduncu yuzyilda cinayet)
• alfred bester'a sadece iki romaniyla bu kadar saygi duyulmasini $imdi daha iyi anliyorum.
  
  yikim kavrami ba$li ba$ina guzel, hikayenin akiciligi ba$dondurucu. daha sonra okudugu romanlarda ayni performansi bulamayinca morali bozuluyor insanin.
• en imkansız şartlar altında işlenebilecek en kusursuz bir cinayet ve asla yıkılamıycakmış gibi görünen bi adamın acı acı yıkılışını konu alan muhteşem a.bester romanı
• (bkz: demolition man)
• düşünce okuyabilen ve düşünceleriyle konuşabilen ve özellikle bunu suç işleme eğilimindekileri önceden saptamak için kullanan toplum üyeleriyle (bkz: esper) azınlık raporu'nun (bkz: minority report) senaryosuna da ilham kaynağı olmuş okunulası alfred bester romanıdır.. daha doğru bir ifadeyle miniority report'un philip k. dick (bkz: pkd) tarafından 1956 yılında yayınlanmış olduğunu göz önünde bulundurursak 1953 yılında yayınlanmış olan the demolished man'in yani yıkıma giden adam'ın dick'in kısa öyküsünün ilham kaynağı olduğunu söylemek gerekir.. yamuluyorsam biri düzeltiversin lütfen..
• düşünce suçu olmayan ama düşünce polisleri olan bir evrende geçen ve polisiye ile bilim kurguyu mükemmel harmanlayan kitap. türkiye'de üç farklı isimle yayınlanmış: yıkıma giden adam, yirmi dördüncü yüzyılda cinayet ve anarşist.
  
  esper denilen üstadlar herkesin zihnini okuyabiliyorlar, üstelik istedikleri anda kendi zihinlerini de dışarıya kapatabiliyorlar. bunlara esper deniyor ve toplumsal hiyerarşinin üst basamaklarındalar. böyle bir dünyada tabi çok uzun süredir suç işlenmemiş, herkes sistemin ondan beklediğini yerine getiriyor, bunun dışında bir seçenek sunulmuyor. ama 1984'den farklı olarak burada güçlü ve yaygın bir devlet ağı yerine özgür toplum yanılsaması da var. halbuki kapitalizm öyle bir noktaya varmış ki, bu dünyanın insanları kendilerini hür müteşebbis falan zannetse de aslında en tepede olduğu düşünülen çok zenginlerin bile fazla hareket alanı yok. böyle bir dünyada hala nasıl olduysa hırsa sahip olan biri cinayet işlemeye karar veriyor ve hikaye başlıyor. bir yandan canlı bir distopya tarifi, bir yandan da katille beraber hareket etmenizi ve bu işin nereye varacağını deli gibi merak etmenizi sağlayan dinamik anlatım. böyle bir toplumda yakalanmadan cinayet işlemeyi bırakın, cinayet planı bile bir düşünce polisinin zihnine denk gelmeden nasıl yapılır?
  
  --- spoiler ---
  
  katilin bir noktada yakalanacağını tahmin ediyor insan. ama ondan sonra katili korkunç bir ceza beklediğini düşünürken, yazar bizi ters köşeye yatırıyor. katil aslında sistemi en olmadık yerinden vurmuş, ve suçun ne olduğunun bilinmediği bir dünyada cinayet işlemiş. ama onu cezalandırmak yerine, cesareti ve zekası nedeniyle onun hafızasını siliyorlar ve bebekliğine döndürüyorlar. tabi, tekrar yetişkin olması için yıllar gerekmeyecek, bir kaç haftada zihni bir yetişkin haline dönecek, ve tekrar sistemin işe yarar bir neferi olarak yoluna devam edecek. ya da umulan bu. sonuçta, karakteri insanın kaderidir diye düşünürsek, tekrar suç işleme olasılığı da mevcut. ama burada asıl etkileyici olan, sistemin işine yarayacak en ufak şeyden bile vazgeçmek yerine onu kendisine eklemleme çabası.
  
  --- spoiler ---
• bu eseri sevip sevmemeniz the stars my destination once mi sonra mi okudugunuza gore degisebilir. ayni yazardan pespese kitap okumayi seviyorsaniz ve zevkin dozunu yavas yavas artirmak istiyorsaniz once the demolished man'i sonra the stars my destination'i okuyun derim ben, cunku the stars my destination cok daha basarilidir benim gozumde. diger siralamayla okursaniz the demolished man silik kalabiliz, zevki kacabilir, benim basima geldigi gibi.
• bilimkurgunun altın çağından, okunması kolay ancak bitirdiğin anda ulan nasıl bir kitap okudum ben öyle bundan sonrası yalan dedirtecek güzel kitap.
• alfred bester romanı. bester uzun süre gözden ırak dergilerde yazdıktan, çizgi romanlara kaynak sağladıktan sonra edebiyata bilimkurgu ile atılmış bir insan olarak, zamanının yenilikçi yazarlarından biri olduğunu söylemek hiç şüphesiz zor değil. roman 1952'nin ocak ayında galaxy science fiction dergisinde ardı ardına yayınlandıktan sonra romanlaştırılmıştır. bester'ın asıl aklındaki isim kitabın orijinal ismi olan "the demolished man" değilmiş ve "demolition" (yıkım) imiş. türkçe baskılarda daha önce "24. yüzyılda cinayet" ve "anarşist" olarak isimlendirilmiş.
  
  üstadın bu romanı 1952 yılında yani benim babam daha doğmamışken yazdığını düşünüyorum da gerçekten çok büyük yenilikçiymiş. çünkü kitabın içinde yaptığı biçimsel denemeleri şu an kimse yapacak cesarete sahip değil sanki.
  
  roman bir cinai hareket çevresinde dönüyor. 24'üncü yüzyılın en zengin iki adamından biri olan ben reich bir cinayet işlemeye karar veriyor ve planlarını kuruyor ama bu zor bir plan. çünkü esper adı verilen düşünce okuyucular suçlu potansiyeli taşıyan insanların düşüncelerini okuyor ve olayı engelliyorlar. bu yüzden de 21. yüzyıldan beri cinayet yok. konu tanıdık gelebilir zira bir azınlık raporu'nu çoğu kişi izlemiştir. azınlık raporu her ne kadar bir philip k. dick hikayesinden uyarlanma olsa da, philip k. dick'in ilhâm kaynağı da yıkım'a giden adam'dır şüphesiz.
  
  kitabın deneysel ve yenilikçi olduğunu söylemiştik. neler ortaya koyuyor meselâ derseniz, esperler kendi aralarındaki telepatik muhabbetlerinde birden birbirlerine sırıtan bir at suratı resmi yolluyorlar! beyinlerini msn gibi kullanılıyorlar anlayacağınız. bu bazen üzgün bir bebek resmine dönüşüyor. tüm o kriminal hikayenin yanı sıra ayrı ve keskin bir mizahı var. ayrıca kendi kendilerine gönderilerini bir paterne oturtuyorlar ve eğleniyorlar adeta. kitabı açıyorsunuz, bir sayfada gelişi güzel gibi görünen düşünce örgüleri görüyorsunuz. sayfa x şeklinde düşünce ağıyla sarmalanmış meselâ. ya da üçgenlerle. ufak bilmeceler gibi, çözmesi elbette kolay ama dikkatinizi vermenizi sağlıyor. bunun yanında @tkins, wyg& diye isimler görüyoruz. chat kültürünün bu yönde gelişeceğini o zamandan mı çözmüş bu adam?
  
  kitap boyunca ben reich'ın sürekli rüyasında gördüğü "yüzü olmayan adam" onu her seferinde öldürmektedir. bunun anlamını öğrenmek isteyen reich'ın tuttuğu esper onu bir başka büyük şirketin sahibi d'courtney'e yönlendirir... macera devam ederken, öykünün psikolojik katmalarını (freudyen?) ve esper polis şefi powell'ın çift karakterli yapısını (ahlaksız abe - bir abraham lincoln parodisi olduğu düşünülebilir) keyifle okuyabilirsiniz. bunun dışında esper'ler arası statü farklılıkları, para ve güç hırsı polisiye hikayenin içine yedirilen temalar.
  
  siberpunk severim, okurum da diyenlere bester'ın ilk hugo ödülüne bu kitapla ulaştığını hatırlatalım ve de kitabın 80'lerdeki siberpunk patlamasından yaklaşık 30 sene yayımlandığını belirtelim.
  
  unutmayın bester'ın dediği şey şuydu: "sonsuz evrenin içinde yeni olan, farklı olan hiçbir şey yoktur. insanoğlunun anlık düşünceleri içinde eşsiz görebilen her şey, tanrı'nın gözü'nün sonsuzluğunda çaresiz kalacaktır. hayattaki bu tuhaf saniye, bu alışılmadık olay, ortamın, fırsatların ve karşılaşmaların bu olağanüstü rastlantıları… bunların hepsi, galaksisi devrini iki yüz milyon yılda bir tamamlayan ve topu topu dokuz kez tamamlanmış olan güneşin bir gezegeninin üstünde tekrar tekrar oluşabilir… "